Yetişkinlerde Yas Danışmanlığı
Yas Tutmak Bir Hastalık mıdır?
Bağ kurulan kişinin kaybının gerisinden farklı derecelerde de olsa yas tuttuğu hakkında ispatlar vardır. Yasın yansıtılma süreci kişinin içinde bulunduğu sosyal-kültürel ortama nazaran değişse de önemli bir yaralanma ya da yanma fizyolojik olrak ne kadar travmatikse , sevilen birinin kaybı da ruhsal olarak birebir derecede travmatiktir. Tıpkı fizikî yaralanmaların vücudun homeostatik istikrarını sağlaması için düzgünleşme sürecinin sancılı ve vakit gerektiren bir süreç olduğu üzere , yas tutanın da istikrar durumuna dönmesi için aşikâr bir sürece muhtaçlığı vardır. Münasebetiyle yas süreci düzgünleşme sürecinin bir kesimidir. Yara güzelleşmesinde olduğu üzere büsbütün bir düzgünleşme ya da yetersiz iz kalıcı bir düzgünleşme de olabilir.
Yas Tutmak Gerekli midir ?
Tıpkı fizikî yaralanma durumunda kişinin yarasını görmezden gelmesi yahut kabullenememesinin ileride daha büyük bir fizikî probleme dönüşmesine neden olduğu üzere, bağ kurulan ve sevilen birinin kaybı ile yaşanılacak yasın şiddetinden korkan kişinin hislerini bastırması ya da kaybı kabullenememesi daha şiddetli ruhsal gerilime neden olabilir. Kimi durumlarda kişi kaybı ile vedalaşamazken birtakım bireyler en başta kaybı kabulenmez yahut görmezden gelebilir. Kişinin rastgele bir kayıp yaşadığında istikrar durumuna (kayba ahenk sağlama ) tekrar dönmesi için tamamlaması gereken belirli yas evreleri vardır. Bu etapların her vakit muhakkak bir sırayı izlemesi gerekmediği halde tanımlanırken sırayla verilmiştir. Tamamlanmayan yas evreleri kişinin ruhsal gelişimini olumsuz tesirler ve büsbütün güzelleşmemiş bir yaraya benzeri. Münasebetiyle “Evet “ yas tutmak gerekli bir süreçtir.
Yas Sürecinin Dört Görevi
Kayıp gerçeğini kabul etmek
Yas sürecinde tamamlanması gereken birinci evre , o kişinin öldüğü , gittiği, ve bir daha geri dönmeyeceği gerçeği ile yüz yüze gelmektir. Bağlanma kuramının bahsettiği arama davranışı bu evre ile ilgilidir. Kayıp yaşamış pek çok kişi kendini kaybedilen kişiyi çağırıyorken bulur yahut etrafındaki bireyleri kaybettikleri bireye benzetirler. Her an tekrar kayıp kişi gelebilecekmiş hissedebilirler. Kayıp gerçeği kabul edilmediği vakit bir tıp “inkar” yadsınır. Kimi bireyler vefatın gerçekliğine inanmaktan vazgeçip yas tutma sirecinin birinci etabına takılırlar. Kayıp gerçeğinin kabul edilmesi hafif bir çarpıtmadan sanrı seviyesine kadar farklı derecelerde görülebilir. Örneğin; ölen kişi geri döndüğünde eşyalarını bulsun diye eşyaları, odası korunur ve saklanır.
İnsanların kayıp gerçeğinden kendilerini muhafazalarının bir diğer yolu ise kaybın kıymetini inkar etmektir. “İyi bir baba değildi”, “Aramız yeterli değildi zaten” üzere tabirler kullanabilir. Birtakım durumlarda kayıbın gerçekliğini hatırlatacak ve onları kayıp ile yüzleştirecek her şey atılabilir.
Kaybı inkar etmenin bir diğer yolu ise seçici unutmaktır. Genelde küçükken kayıp yaşayan şahıslar büyüdüklerinde kayıp gerçeğini zihinden çıkarmak için kaybı unutmuş olabilir .Oysa kaybedilen kişi ile fizikî bağ az olmuş olsa da kaybın rolünün de kaybolması kişi için bir kayıptır. Örneğin küçükken annesini kaybeden biri annesini unutarak kayıp gerçeğini zihninden çıkarabilir ya da “Hiç paylaşımımız olmadı ki neyi kaybetmiş olayım” diyebilir lakin bu durumda tekrar rol ve ilgi kaybı vardır. Anne rolü kaybı hayatında daima varolacaktır.
Ölümün gerçekliğini inkar için kullanılan bir öteki yol spritualizmdir. Ölen kişi ile yine birleşme umudu başlangıçta olağan bir süreçtir fakat daima bu türlü bir umut içerisinde olmak kişi için sağlıklı değildir.
Kaybın gerçekliği karşısında duyulan öfkenin yitirilmiş bağ kurulan objeye, kendisine , kaybın nedenlerine hatta baş sıhhati dileyen şahıslara yönlendirilmesi olağandır. Cenaze, baş sıhhati, kültürümüzdeki mevlit okutma üzere dini ritüeller kaybın gerçekliğinin hatırlatılması manasında pekiştiricidir. Bu açıdan ani ölümlerde yahut ölen kişinin vücudunun ya da cenazesisinin görülmediği durumlarda kabullenme süreci daha sıkıntı olabilir.
Yasın Acısı Üzerine Çalışmak
Kişinin kaybın acısını fark etmesi, kabullenmesi ve üzerine çalışması gerekir. Herkes acıyı tıpkı yoğunlukta ve tıpkı yansılarla yaşamayabilir fakat derinden bağlı olunan bir kişinin kaybı sonrası acı duymamak da imkansızdır. Etraf ve kişi ortasındaki etkileşim yasın bu sürecini zorlaştıran bir etken olabilir. Birtakım toplumlarda yasa müsaade vermek hastalıklı , moral bozucu olarak görülmektedir. Arkadaşlar ya da yakınların kişiyi acıdan uzak tutma gayreti olabilir.
Bazen beşerler kaybın neden olduğu acıyı hissetmemek için fikir durdurma metotları,
hissizleşebilir. Ölen kişiyi idealize etmek, onu anımsatan şeylerden uzak durmak , alkol ya da ilaç kullanmak insanların ikinci evreyi tamamlamasına pürüz olabilir. Örneğin; İntihar ile kaybedilen bir kaybın sonrasında “O artık daha yeterli bir yerde ve acılarından kurtuldu “ diyerek acıyı azaltmaya çalışarak bırakılığ gidilmeye karşı hissedilen öfkeyi bastırmaya neden olabilir. Yas süreci temel ve gerçek hissin yaşanılması ile sağlıklı tamamlanabilir.
Kaybedilen Kişinin Bulunmadığı Bir Ortama Ahenk Sağlamak
Bu evre kaybedilen kişi ile kurulan alakaya ve ölenin geride kalan kişinin hayatındaki rolüne nazaran farklı şeyler tabir edebilir. Ekseriyetle kaybedilen kişinin rolü kayıptan aşikâr bir vakit geçene kadar ortaya çıkmaz. Yas tutan kişi kaybın daha evvel onun hayatında oynadığı rolün kaybına ahenk sağlamalıdır. Bu ahenk süreci kişinin kendi benlik algısında da değişimler getirebilir. Kişi daha yetersiz, çaresiz , yıkılmış ve çocuk üzere hissettiği ağır bir regresyon yaşayabilir. Ayrıyeten mevtin neden olduğu kayıp kişinin yaşama ilişkin pahalarını , hayat ideolojisini de değiştirebilir ve hayatları üzerindeki denetim hissini kaybetmiş hissettirebilir.
Bu basamağın tamamlanmaması sonucu kayba ahenk sağlayamayan şahıslar kendi çaresizlikleri
üzerine konsantre olup , başa çıkma içi gerekli maharetleri geliştirmeyebilirler.
Öleni Duygusal Olarak Yeni Bir Yere Yerleştirerek , Yaşama Devam Etme
Bu süreç duygusal enerjiyi ölenden geri çekmek ve bunu öteki bir alakaya yatırma sürecidir.
Yaşayan ve geride kalan kişinin umutlarını ve anılarını meyyitten ayırmasıdır (Freud,1913). Bu
açıklama kaybı unutmakla karıştırılabilir meğer yas danışmanlığının vazifesi geride kalan kişinin
kaybını , öleni unutmasına yardım etmek değil , duygusal dünyasında ölen şahsa uygun bir yer bulmasına hasebiyle geriye kalan hayatını aktif bir biçimde sürdürmesine yardım etmektir. Bu kademenin tamamlanmasını engelleyen genellikler yeni bağlar kuramamak değil eski bağı bırakamamaktır. Bu süreç sonunda kişi “Sevebileceğim yeni şahıslar var fakat bu kaybettiğim eşimi sevmediğim manasına gelmez “ diyebilmelidir.
Yas Sürecindeki Duygular
Hüzün: Her vakit ağlama ile birlikte görülmesi gerekmez fakat ekseriyetle böyledir.
Öfke: İki kaynağı vardır: Mevti önlemek için yapabilecek hiç bir şeyin olmadığının fark edilmesi sonucu yaşanılan engellenme ve kontrolsüzlük hissi ; Yakın birinin kaybı akabinde yaşanan regresif yaşantı. Burada en tehlikeli durum öfkenin kişinin kendi benliğine yöneltilmesidir.
Suçluluk : Çoklukla akla uygun değildir , tekrar değerlendirildiği vakit azalır.
Bunaltı: Güvensizlik hissinden panik atağa kadar şiddetlenebilir.
Yalnızlık , Yorgunluk, Çaresizlik, Şok, Hasret, , Uyuşukluk
Bu hisleri ile baş edemeyen ve günlük hayatına dönemeyen, yaşanılmamış ya da yarıda
bırakılmış yasları olan bireylerin psikoterapi ile takviye alması önerilmektedir. Bu süreçte danışana
Geride kalan kişinin kaybın gerçek olduğunu anlaması
Kişinin hislerini tanıması ve bunları söz etmesine yardımcı olma
Kişinin yaşama devam edebilmesine yardımcı olmak
Yas için vakit sağlanması
“Normal” davranışların yorumlanması
Kişisel farklılıklara müsaade verilmesi
Savunma ve baş etme usullerinin incelenmesi
Patolojilerin saptanması ve danışılması üzere alanlarda aralıksız takviye verilmesi gerekebilir.
Öneri Sinemalar: Shrink (Terapist ) , Bir varmış bir yokmuş , Aşkın Gücü (What dreams may come)