Yetişkinlerde Yas Danışmanlığı
Yas Tutmak Bir Hastalık mıdır?
Bağ kurulan kişinin kaybının gerisinden farklı derecelerde de olsa yas tuttuğu hakkında ispatlar vardır. Yasın yansıtılma süreci kişinin içinde bulunduğu sosyal-kültürel ortama nazaran değişse de önemli bir yaralanma ya da yanma fizyolojik olrak ne kadar travmatikse , sevilen birinin kaybı da ruhsal olarak tıpkı derecede travmatiktir. Tıpkı fizikî yaralanmaların vücudun homeostatik istikrarını sağlaması için düzgünleşme sürecinin sancılı ve vakit gerektiren bir süreç olduğu üzere , yas tutanın da istikrar durumuna dönmesi için muhakkak bir sürece muhtaçlığı vardır. Hasebiyle yas süreci düzgünleşme sürecinin bir kesimidir. Yara güzelleşmesinde olduğu üzere büsbütün bir düzgünleşme ya da yetersiz iz kalıcı bir düzgünleşme de olabilir.
Yas Tutmak Gerekli midir ?
Tıpkı fizikî yaralanma durumunda kişinin yarasını görmezden gelmesi yahut kabullenememesinin ileride daha büyük bir fizikî sıkıntıya dönüşmesine neden olduğu üzere, bağ kurulan ve sevilen birinin kaybı ile yaşanılacak yasın şiddetinden korkan kişinin hislerini bastırması ya da kaybı kabullenememesi daha şiddetli ruhsal gerilime neden olabilir. Kimi durumlarda kişi kaybı ile vedalaşamazken kimi şahıslar en başta kaybı kabulenmez yahut görmezden gelebilir. Kişinin rastgele bir kayıp yaşadığında istikrar durumuna (kayba ahenk sağlama ) yine dönmesi için tamamlaması gereken aşikâr yas etapları vardır. Bu basamakların her vakit muhakkak bir sırayı izlemesi gerekmediği halde tanımlanırken sırayla verilmiştir. Tamamlanmayan yas evreleri kişinin ruhsal gelişimini olumsuz tesirler ve büsbütün güzelleşmemiş bir yaraya emsal. Münasebetiyle “Evet “ yas tutmak gerekli bir süreçtir.
Yas Sürecinin Dört Görevi
Kayıp gerçeğini kabul etmek
Yas sürecinde tamamlanması gereken birinci kademe , o kişinin öldüğü , gittiği, ve bir daha geri dönmeyeceği gerçeği ile yüz yüze gelmektir. Bağlanma kuramının bahsettiği arama davranışı bu basamak ile ilgilidir. Kayıp yaşamış pek çok kişi kendini kaybedilen kişiyi çağırıyorken bulur yahut etrafındaki şahısları kaybettikleri şahsa benzetirler. Her an tekrar kayıp kişi gelebilecekmiş hissedebilirler. Kayıp gerçeği kabul edilmediği vakit bir cins “inkar” yadsınır. Kimi bireyler mevtin gerçekliğine inanmaktan vazgeçip yas tutma sirecinin birinci etabına takılırlar. Kayıp gerçeğinin kabul edilmesi hafif bir çarpıtmadan sanrı seviyesine kadar farklı derecelerde görülebilir. Örneğin; ölen kişi geri döndüğünde eşyalarını bulsun diye eşyaları, odası korunur ve saklanır.
İnsanların kayıp gerçeğinden kendilerini muhafazalarının bir diğer yolu ise kaybın değerini inkar etmektir. “İyi bir baba değildi”, “Aramız uygun değildi zaten” üzere sözler kullanabilir. Birtakım durumlarda kayıbın gerçekliğini hatırlatacak ve onları kayıp ile yüzleştirecek her şey atılabilir.
Kaybı inkar etmenin bir öbür yolu ise seçici unutmaktır. Genelde küçükken kayıp yaşayan bireyler büyüdüklerinde kayıp gerçeğini zihinden çıkarmak için kaybı unutmuş olabilir .Oysa kaybedilen kişi ile fizikî bağ az olmuş olsa da kaybın rolünün de kaybolması kişi için bir kayıptır. Örneğin küçükken annesini kaybeden biri annesini unutarak kayıp gerçeğini zihninden çıkarabilir ya da “Hiç paylaşımımız olmadı ki neyi kaybetmiş olayım” diyebilir lakin bu durumda tekrar rol ve alaka kaybı vardır. Anne rolü kaybı hayatında daima varolacaktır.
Ölümün gerçekliğini inkar için kullanılan bir öbür yol spritualizmdir. Ölen kişi ile tekrar birleşme umudu başlangıçta olağan bir süreçtir lakin daima bu türlü bir umut içerisinde olmak kişi için sağlıklı değildir.
Kaybın gerçekliği karşısında duyulan öfkenin yitirilmiş bağ kurulan objeye, kendisine , kaybın nedenlerine hatta baş sıhhati dileyen bireylere yönlendirilmesi olağandır. Cenaze, baş sıhhati, kültürümüzdeki mevlit okutma üzere dini ritüeller kaybın gerçekliğinin hatırlatılması manasında pekiştiricidir. Bu açıdan ani ölümlerde yahut ölen kişinin vücudunun ya da cenazesisinin görülmediği durumlarda kabullenme süreci daha sıkıntı olabilir.
Yasın Acısı Üzerine Çalışmak
Kişinin kaybın acısını fark etmesi, kabullenmesi ve üzerine çalışması gerekir. Herkes acıyı birebir yoğunlukta ve tıpkı reaksiyonlarla yaşamayabilir lakin derinden bağlı olunan bir kişinin kaybı sonrası acı duymamak da imkansızdır. Etraf ve kişi ortasındaki etkileşim yasın bu sürecini zorlaştıran bir etken olabilir. Kimi toplumlarda yasa müsaade vermek hastalıklı , moral bozucu olarak görülmektedir. Arkadaşlar ya da yakınların kişiyi acıdan uzak tutma gayreti olabilir.
Bazen beşerler kaybın neden olduğu acıyı hissetmemek için fikir durdurma sistemleri,
hissizleşebilir. Ölen kişiyi idealize etmek, onu anımsatan şeylerden uzak durmak , alkol ya da ilaç kullanmak insanların ikinci kademeyi tamamlamasına pürüz olabilir. Örneğin; İntihar ile kaybedilen bir kaybın sonrasında “O artık daha güzel bir yerde ve acılarından kurtuldu “ diyerek acıyı azaltmaya çalışarak bırakılığ gidilmeye karşı hissedilen öfkeyi bastırmaya neden olabilir. Yas süreci temel ve gerçek hissin yaşanılması ile sağlıklı tamamlanabilir.
Kaybedilen Kişinin Bulunmadığı Bir Ortama Ahenk Sağlamak
Bu kademe kaybedilen kişi ile kurulan bağa ve ölenin geride kalan kişinin hayatındaki rolüne nazaran farklı şeyler söz edebilir. Ekseriyetle kaybedilen kişinin rolü kayıptan aşikâr bir vakit geçene kadar ortaya çıkmaz. Yas tutan kişi kaybın daha evvel onun hayatında oynadığı rolün kaybına ahenk sağlamalıdır. Bu ahenk süreci kişinin kendi benlik algısında da değişimler getirebilir. Kişi daha yetersiz, çaresiz , yıkılmış ve çocuk üzere hissettiği ağır bir regresyon yaşayabilir. Ayrıyeten vefatın neden olduğu kayıp kişinin yaşama ilişkin bedellerini , ömür ideolojisini de değiştirebilir ve hayatları üzerindeki denetim hissini kaybetmiş hissettirebilir.
Bu kademenin tamamlanmaması sonucu kayba ahenk sağlayamayan şahıslar kendi çaresizlikleri
üzerine konsantre olup , başa çıkma içi gerekli maharetleri geliştirmeyebilirler.
Öleni Duygusal Olarak Yeni Bir Yere Yerleştirerek , Yaşama Devam Etme
Bu süreç duygusal enerjiyi ölenden geri çekmek ve bunu diğer bir alakaya yatırma sürecidir.
Yaşayan ve geride kalan kişinin umutlarını ve anılarını meyyitten ayırmasıdır (Freud,1913). Bu
açıklama kaybı unutmakla karıştırılabilir halbuki yas danışmanlığının vazifesi geride kalan kişinin
kaybını , öleni unutmasına yardım etmek değil , duygusal dünyasında ölen şahsa uygun bir yer bulmasına münasebetiyle geriye kalan ömrünü aktif bir biçimde sürdürmesine yardım etmektir. Bu kademenin tamamlanmasını engelleyen genellikler yeni bağlar kuramamak değil eski bağı bırakamamaktır. Bu süreç sonunda kişi “Sevebileceğim yeni şahıslar var lakin bu kaybettiğim eşimi sevmediğim manasına gelmez “ diyebilmelidir.
Yas Sürecindeki Duygular
Hüzün: Her vakit ağlama ile birlikte görülmesi gerekmez lakin ekseriyetle böyledir.
Öfke: İki kaynağı vardır: Mevti önlemek için yapabilecek hiç bir şeyin olmadığının fark edilmesi sonucu yaşanılan engellenme ve kontrolsüzlük hissi ; Yakın birinin kaybı akabinde yaşanan regresif yaşantı. Burada en tehlikeli durum öfkenin kişinin kendi benliğine yöneltilmesidir.
Suçluluk : Ekseriyetle akla uygun değildir , tekrar değerlendirildiği vakit azalır.
Bunaltı: Güvensizlik hissinden panik atağa kadar şiddetlenebilir.
Yalnızlık , Yorgunluk, Çaresizlik, Şok, Hasret, , Uyuşukluk
Bu hisleri ile baş edemeyen ve günlük hayatına dönemeyen, yaşanılmamış ya da yarıda
bırakılmış yasları olan şahısların psikoterapi ile takviye alması önerilmektedir. Bu süreçte danışana
Geride kalan kişinin kaybın gerçek olduğunu anlaması
Kişinin hislerini tanıması ve bunları tabir etmesine yardımcı olma
Kişinin yaşama devam edebilmesine yardımcı olmak
Yas için vakit sağlanması
“Normal” davranışların yorumlanması
Kişisel farklılıklara müsaade verilmesi
Savunma ve baş etme prosedürlerinin incelenmesi
Patolojilerin saptanması ve danışılması üzere alanlarda aralıksız dayanak verilmesi gerekebilir.
Öneri Sinemalar: Shrink (Terapist ) , Bir varmış bir yokmuş , Aşkın Gücü (What dreams may come)
