Yaşlanma Nedir?
Hücrelerden organlara kadar bütün yapılarda fonksiyonelliğin giderek azaldığı, biyolojik bir süreç olan yaşlanma, organizmanın büyüme ve gelişmesinde vakitle meydana gelen gerilemelerin toplamıdır.
Yaşlanma süreci, kronolojik ve biyolojik olmak üzere iki kısımda ele alınabilir. Kronolojik yaşlanma; insanın doğumundan itibaren içinde bulunduğu vakte kadar geçen, yıllara bağlı değişmeleri anlatır. Biyolojik yaşlanma ise; kalıtıma, sıhhat ve çalışma kurallarına nazaran vücutta meydana gelen fizikî değişikliklerdir. Bu yaşlanmada soyaçekimin yanında kimyasal, ruhsal, çevresel etmenler ve ömür biçimi de rol oynar.
Yaşlanma ne vakit başlar?
Yaşlanmanın ne vakit başlayacağı konusunda net bir hudut vermek çok mümkün değildir. Lakin yapılan bilimsel sınıflama şöyledir:
1.Orta Yaşlılık:40 ile 64 yaş ortasını kapsar. Bu devirde fonksiyonel kayıplar sıklıkla gençlik periyodu ile karşılaştırılınca %10 ile 30 ortasındadır.
2.Yaşlılık:65 ile 74 yaş ortasını kapsayan bu periyot sıklıkla emekliliği takip eden bir devirdir.
3.İleri Yaşlılık:75 ile 84 yaş ortasını içeren bu devirde sıklıkla fonksiyonel kayıplar gözlenir lakin kişi ekseriyetle diğerlerine bağımlı olmadan ömrünü sürdürebilir.
4.Çok İleri Yaşlılık:85 yaş üzerini içeren bu periyottaki bireyler özel bakıma, özel konutlara yahut yardımcıya gereksinim duyarlar.
YAŞLIKLIKTA YAŞANAN BİRTAKIM RUHSAL SORUNLAR
I-YAŞLILARDA DEPRESYON:
Beşerler birçok vakit üzüldüklerini lisana getirmek için “depresyon” sözünü kullanır. Halbuki depresyon yalnızca üzülmek değildir. Istırabın, karamsarlığın, hayattan zevk alamamanın süreklilik göstermesi ve fonksiyonelliği bozması “depresyon rahatsızlığı” olabilir. Sanıldığı üzere yalnızca gençlerde görülmez. Yaşlılarda da çok sık görülen bu hastalık fark edilmez ise ilerler ve sonuçta istenmeyen sonuçlara (intihar, depresyonun süreklilik kazanması gibi) sebep olabilir.
Depresyonu nasıl tanıyacağız?
Birinci olarak bir hasta yakınının anlattıkları ile başlayalım:
‘’66 yaşında olan annemin 25 gündür içine kapandığını, çok sık ağladığını, iştahında azalma olduğunu fark ediyorum. Ayrıyeten her şeyi unutuyor, hareketleri yavaşladı, çok sevdiği torunlarına daima bağırıyor. Geceleri kalkıp dolaşıyor. Uyuyamadığından, gün uzunluğu yorgunluktan şikayet ediyor. “Ben niçin ölmüyorum ki, konutta bir iş yaptığımda yok. Çocuklarıma yük oluyorum.” diye konuştuğunu duydum. Annemin intihar etmesinden telaş ediyorum.’’
Bu hastayı da göz önüne alarak yaşlılarda depresyon belirtilerini sıralayalım;
**Gün uzunluğu süren ağlamaklı-üzüntülü durum, moral bozukluğu, ağlama isteği,
**Önceden zevk aldığı şeylerden zevk almama, isteksizlik,
**Belirgin derecede kilo kaybı yahut bariz kilo alımı,
**Uykusuzluk yahut çok ahenge,
**Hareketlerinden yavaşlama,
**Enerjisinin tükendiğini hissetme, yorgunluk ve bitkinlik,
**Kendisinin işe yaramadığı, bu dünyaya boşuna geldiği, ailesi ve yakınlarına yük olduğu formunda kendisinin kıymetsiz olduğunu belirten konuşmalar ve kanılar,
**Son vakitlerde artan dikkat dağınıklığı; örneğin, sakarlık, okuduğunu anlayamama, kendisini zorlamasına karşın karşıdaki insanların söylediklerine odaklanamama,
**Ölüm fikirleri, intihar teşebbüsünde bulunma, yetersiz kaygılar, gelecekten beklenti olmaması, sonluluk, yalnız kalma isteği, kendi bakımını (temizlik, giyinme, beslenme, öteki hastalıkların tedavisi için kullanılan ilaçlara dikkat etmeme) yapamama, çeşitli bedensel yakınmalar (baş ağrısı, hazımsızlık şikayetleri, yaygın beden ağrıları gibi) depresyonda olabilecek başka belirtiler.
Depresyonun tanınmasını engelleyen sıkıntılar nelerdir?
*Hasta ve yakınlarının depresyon belirtilerini yaşlanmanın doğal bir sonucu olarak görmesi,
*Baş ağrısı, baş dönmesi üzere depresyona bağlı olan bedensel şikayetlerin yaşlılar ve yakınları tarafından daha ön plana çıkarılması,
*Hastanın depresyon belirtilerini; karakter zayıflığı, akıl hastalığı zannedileceği tasası, yakınlarına yük olacağı münasebeti ile söylememesi sayılabilir.
Depresyonun tanınıp erken tedavi edilmesi neden yaşlılarda değerlidir?
**Kalp ile ilgili hastalıklar, kanserler, felçler, bunama (demans), şeker hastalığı, organ yetmezlikleri, parkinson hastalığı üzere birçok hastalık yaşlılarda daha fazla görülür. Bu hastalıklara depresyonun eklenmesi bu hastalıkların gidişini kötüleştirir, hayat müddetini kısaltır.
**Günlük işleri yapmayı maniler, bireyler ortası münasebetleri olumsuz tesirler.
**İntihar riski çok yüksektir. Bilhassa yaşlı depresyonlarında intihar gençlerdeki depresyonlara nazaran çok daha fazladır.
Depresyonun belirtilerini kendimizde yahut yakınlarımızda gördüğümüzde dikkatli olup çabucak bir DOKTORDAN ve bilhassa bir psikiyatristten yardım almayı düşünmeliyiz.
II-BUNAMA (DEMANS) NEDİR?
Her yaşta insanın vakit zaman isimleri, kişi isimlerini unutması, bir eşyayı koyduğu yeri hatırlayamaması ya da sokakları şaşırması doğaldır. Lakin bu tip unutkanlıklar geçicidir ve günlük hayatımızı etkilemez. Meğer yaşlılıkla birlikte unutkanlıkların artması ve hatta bunun yanı sıra öbür zihinsel ve ruhsal bozuklukların da ortaya çıkması, “bunama”nın belirtisi olabilir.
Bunama; hafıza zayıflığı (unutkanlık), günlük hayatla ilgili mevzularla başa çıkma kabiliyetinde azalma, beşerlerle olan alakaların bozulmasıyla giden ilerleyici bir rahatsızlıktır. Bunamanın en sık nedenleri “Alzheimer hastalığı” ve “damarsal nedenli bunama” dır.
ALZHEİMER TİPİ BUNAMA:
Alzheimer hastalığı (AH) bunamanın en sık nedenidir. Nedeni tam olarak bilinmemektedir.
Alzheimer Hastalığının Belirtileri Nelerdir?
Birinci olarak bir hasta yakınının anlattıkları ile başlayalım:
“70 yaşında olan babam birinci olarak 10 yıl evvel başlayan giderek artan hafıza problemlerini lisana getirmişti. Sık olarak anahtarlarını unuttuğunu ya da bir şey almak için konuta girdiğinde niçin girdiğini hatırlamadığını söylüyordu. Konuşmayı seven birisi iken içine kapanmaya başlamıştı. Birtakım vakitlerde, bilhassa akşamları, nedensiz yere saldırgan ve hudutlu davranışlar sergiliyordu. Dikkatini odaklamada zahmet çekiyordu ve söylenenleri anlamıyordu. Birkaç kez bankadan emeklilik maaşını almış, konuta dönerken yolu bulamamış ve komşularımız tarafından meskene getirilmişti.
Vakit ilerledikçe; mevsimleri, yılları, haftanın günlerini karıştırmaya başladı. Her şeyi tekrar tekrar soruyordu. Hatta her gün gördüğü torunlarına bile; “Sen kimin oğlusun? Buraya neden geldin?” üzere sorular soruyordu. Eşyaları ilgisi olmayan yerlere koymaya başladı (çoraplarını buzdolabına bırakmak gibi). Elbiselerini çıkararak sokağa birkaç sefer kaçtı. Kendisine kötülük yapacağı münasebeti ile anneme saldırgan davranışlarda bulunmaya başladı. 2 yıl evvel aslında bozuk olan konuşması büsbütün anlaşılmaz hale geldi. Artık altına idrar kaçırıyor ve şahsî paklık ve bakımını yapamıyor.”
Bunama, erken periyodunda akrabalar, arkadaşlar ve hatta hekimler tarafından gözden kaçabilir ve yanlış bir biçimde “yaşlılık” ya da yaşlanmanın olağan bir modülü üzere düşünülür. Hastalığın birinci başlangıcı sinsi olduğu için başladığı kesin tarihi belirlemek zordur. Başlangıçta;
*Unutkanlık çok sık görülür. Öncelikle kısa müddet evvel yaşanmış olayları hatırlamakta zorluk çeker. Uzun müddet evvel yaşadıklarından kelam eder.
*Konuşmayla ilgili zorluk çekebilir, çok kolay sözleri unutabilir ya da uygun olmayan sözler kullanabilir.
*Mevsimleri, yılları, haftanın günlerini karıştırabilir.
*Tanıdığı yerlerde kaybolabilir.
*Kişilik değişiklikleri görülebilir. Sakin, konuşmayı seven biri içine kapanık ve sonlu olabilir.
*Önceden hoşlandığı şeylere karşı ilgisini kaybedebilir.
Hastalık ilerledikçe;
*Unutkanlık daha bariz hale gelir. Uzun mühlet evvel yaşadıklarını da hatırlayamaz hale gelir.
*Özbakımını yapabilmek (giyinme ve tuvalet, banyo gibi) için yardıma gereksinim duyabilir.
*Giderek artan konuşma zorluğu çeker.
*Toplum içinde uygun olmayan davranışlar gösterebilir. Örneğin, su içtiği bardağa tükürmek, topluluk içinde soyunmak üzere.
*Yolunu sık kaybetmeye başlar. Örneğin, tuvalete gitmek isterken meskenden çıkıp kaybolabilir.
Hastalığın seyri mühletince varsanı ve/veya sanrı dediğimiz belirtilere sık rastlanır.
Varsanı; var olmayan ses, koku, tatları duyma, olmayan şeyleri görmedir.
Sanrı ise; hastanın gerçek dışı inançlarıdır. Sanrılar daha çok “zarar görme”, “eşyaların çalınması”, “sadakatsizlik”, “oturduğu konutun kendine ilişkin olmadığı”, “evde yabancıların yaşadığı”, “televizyondaki bireylerin konutta olduğu” halinde olabilir. Hastalığın sonlarında hasta büsbütün yakınlarına bağımlı hale gelir ve hareketlerinde besbelli bir bozulma olur. Yemek yemede, yürümede zorluklar yaşayabilir. İdrar ve dışkı kaçırabilir. Unutkanlık hayli ciddidir; akrabalarını, arkadaşlarını tanımama olabilir.
Alzheimer Hastalığından Şüphelenirsek Ne Yapalım?
Bu türlü bir durumda çabucak bir PSİKİYATRİ UZMANINA gitmek uygundur. Zira hastalık sinsice ilerler ve vakitle hem hastanın hem de etrafının hayatını çekilmez hale getirir.
Tedavi edilebilir mi?
Bu hastalığın kesin nedeni şimdi bilinmediğinden hastalığı büsbütün ortadan kaldıracak bir tedavi yoktur. Lakin hastalığın erken tanınması ile hastalığın şiddeti azaltılabilir ve ilerlemesi yavaşlatılabilir. Tedaviler ve kimi pratik tahlillerle hasta ve yakınlarının hayat kalitesi artırılabilir.
DAMARSAL NEDENLİ BUNAMA:
Damarsal nedenli bunamanın en önemli nedeni beyefendisine giden kanın azalması ve beynin buna bağlı zedelenmesi ile olur. Yüksek tansiyon (hipertansiyon), şeker hastalığı (diyabet) hastalarında görülür.Alzheimer hastalığındaki bunamadan farklı olarak birdenbire başlar ve başlangıcı fark edilebilir. Tedavi ile damarsal nedenli bunama durdurulabilir yahut yavaşlatılabilir.Ayrıca damarsal nedenli bunama ilerde olabilecek felçlerin habercisi olabilir. Bu nedenle damarsal nedenli bunamanın tedavisi ile ilerde oluşacak felçlerin önüne geçilebilir.
III-ANKSİYETE(KAYGI) BOZUKLUKLARI:
Korku, badire, bunaltı, tasa, huzursuzluk, tedirginlik, gerginlik, korku, hafakan, evham, gerilim, daralma, endişe vs. anksiyete karşılığı olarak kullanılan sözlerdir.
Aşağıdaki belirtiler sizde ya da bir yakınınızda olabilir. Bunların nedeninin psikiyatrik olabileceğini aklınızda bulundurmalısınız:
– “Sıkıntı geliyor, daima niyetlerle boğuşuyorum. Geceleri başıma takılan niyetler nedeniyle uyuyamıyorum.”
-“Telefon ya da kapı çalsa çok heyecanlanıyorum ve kalbim süratli çarpmaya başlıyor. Yakınlarımın başına berbat bir şey gelmiş olabileceği kanısı ile çok endişeleniyorum.”
-“Nedensiz yere kalbim küt küt çarpıyor. Çabucak aklıma berbat hastalıklar geliyor ve bende de kesinlikle bir kalp hastalığı var diye düşünüyorum. Hastanelere kaç kere gidip çeşitli analizler yaptırdım. Hekimler bir şeyim olmadığını söyledikleri halde birebir belirtiler tekrar tekrar oluyor. Tabiplere inanmıyorum artık. Bir şey yoksa neden bu belirtiler var.”
-“Öyle şiddetli meşakkat basıyor ki öleceğim, çıldıracağım ya da aklımı kaybedeceğim diye çok korkuyorum. Yerimde duramıyorum. Nefesim daralıyor, titriyorum, üşüme-ürperme geliyor, başım dönüyor. Bu nedenlerle acil servislere koşturduğum oluyor. Tabip ya bir şeyin yok diyor, ya da bir iğne yapıp konuta gönderiyor.”
Psikiyatride anksiyete dediğimiz hastalık, tüm bu belirtilere neden olabilir. Hastalık için verilen bu örnekler dışında birçok belirtisi vardır. Huzursuzluk, gerginlik, tedirginlik, kahır, daralma, bir bahis üzerine yoğunlaşamama, uyku bozuklukları, kolay irkilme, sonluluk anksiyetenin kıymetli belirtileridir. Anksiyete, herkes tarafından vakit zaman hissedilen bir histir. Bu hisle tanışmamış kimse yoktur.
Şayet ki;
*Kişinin mesleksel ve ailevi yaşantısını etkilemeye başlamışsa,
*Kişiler ortası münasebetlerinde zorluklar oluşturuyorsa,
*Anksiyeteyi denetim edemiyor ve başa çıkamıyorsa,
Sorunun psikiyatrik olma mümkünlüğü yüksektir.
Unutulmaması gereken şey Anksiyete Bozuklukları, psikiyatride yalnızca muhakkak bir küme rahatsızlığı tanımlamak için kullanılır. Psikiyatride birçok rahatsızlık vardır. Ayırım lakin bir PSİKİYATRİ UZMANI tarafından yapılabilir.
Ne Yapmalı?
Bedensel belirtiler nedeniyle şahısların birinci başvurdukları yerler çoklukla acil servisler ya da dahiliye poliklinikleri olmaktadır. Yapılan muayene ve analizler sonucunda besbelli bir tıbbi hastalık bulunmamasına ve hekimlerin belirtmelerine rağmen bireyleri, bazen yaşadıklarının ruhsal bir nedene dayandığına ikna etmek hayli zordur.
Anksiyete bozukluklarından birinden muzdarip olan bir kişinin değerli bir sorusu vardır. “Ben bu düşünceden nasıl kurtulurum?” Üstelik bu soruya birden fazla vakit ivedilikle karşılık bulunması gerekir.
Yapılması gereken bir PSİKİYATRİ UZMANINA başvurmaktır. Psikiyatri bu bahiste oldukça yol almıştır. İnsanların yaşadığı anksiyete problemleri ilaç tedavisi ve/veya psikoterapi ile tedavi edilebilir. Hastalık şikayetleri çok büyün oranda azaltılabilmektedir.
Yaşlı kimselerde aşikâr bir nedene bağlanamayan fizikî yakınmaları olanların bir psikiyatri uzmanınca da kıymetlendirilmesi gerekir. Bu tıp yakınmalar bir telaş bozukluğu belirtisi olabilir.
Bu çeşit meseleler için nereye başvurulabilir?
Psikiyatri hastaneleri, devlet hastaneleri, üniversite psikiyatri klinikleri, psikiyatrist bulunduran özel hastaneler, özel çalışan psikiyatristler.