Aslında üstteki tabloda gördüğünüz sahnenin çok daha kötülerine şahit olmuş bir hekimim; tüm geçmişte “askeri doktor” olarak çalışmış öbür meslektaşlarım gibi… Şehit haberini ailesine, eşine, akrabalarına iletmek üzere güç bir misyonumuz vardı bizim. Vefat ve yakınları bilgilendirme sürecinde en değerli olan noktalardan biri; çabucak medikasyona (sakinleştirici, ilaç vb.) başvurmamaktır. Bu yapıldığında hisler bastırılır ve yaşanması gerektiği üzere yaşanamaz. İnkar, öfke, pazarlık, depresyon ve kabullenme evreleri sağlıklı bir biçimde yaşanmalıdır.
Şimdi gelelim Edvard Munch’un bunu nasıl yorumladığına:
Edvard Munch’un 80 yıllık hayatı kuruntular, tasalar, hastalık, kaybetme korkusu, acı, depresyon, alkol ve nikotin ile kliniklerde ve fotoğraf yaparak geçti. Bu koca hayatın Munch için ne kadar ağır olduğunu, “panik bozukluk”la ilgili paylaşımımda görebileceğiniz “Çığlık” tablosunda en harika haliyle resmetmiştir. Norveçli ressam Munch, küçük yaşta büyük kayıplar yaşadı. Bu kayıplar ölümdü ve biri annesi, oburu kızkardeşiydi; ikisini de tüberküloz hastalığından kaybetmişti. 23 yaşındayken tamamladığı “The Sick Child“, yepyeni ismiyle “Det syke barn” Türkçe’siyle “Hasta Çocuk” olan yapıtını 1885’te başlayıp 1886’da bitiren ressam, 1877’de; şimdi 15’ken tüberkülozdan kaybettiği kızkardeşi Johanna Sophie için senelerce yas tuttu.
“Death in the Sickroom” yani “Hasta Odasındaki Ölüm” de çok sevdiği kızkardeşi Sophie’nin öldüğü günü tasvir ettiğini görüyoruz. Sophie sandalyede oturuyor olmasına karşın yüzünü göremiyoruz, sırtına dayanak olsun diye bir yastık koyulmuş gerisine ve hayatlarından çoktan çıkmış durumda. Sophie’nin bir kısmı, unsurdan maneviyata geçiyor olduğunu göstermek için şeffaf resmedilmiş. Babası-elleri dua ettiğini gösteriyor- ve teyzesi ( annesi tüberkülozdan vefat ettikten sonra -Edvard 5 yaşındaymış- onlara bakmaya başlayan kişi) ölen kızkardeşine en yakın şahıslar olarak görülüyor. Tüm aileyi tuvalde görebiliyor olmakla birlikte Munch kendisini öteki iki kızkardeşi (Laura-başı aşağıya dönük olan ve Igner ) ile birlikte tuvalin ortasında pozisyonlandırmış ve Sophie’ye hakikat bakıyor. Erkek kardeşi Andreas, hasta odasının kapısının yanında tek başına görülüyor. Bu tabloda dikkat çeken nokta; hiç kimsenin birbiri ile temas içinde olmaması.
YAS SÜRECİ:
Yas; sevilen birinin vefatı yahut bir objenin kaybı nedeniyle oluşan doğal bir reaksiyondur. Kaybı yaşayan şahsa, ölen bireyle olan münasebete ve mevt biçimine nazaran değişkenlik gösterebilmekle birlikte yas süreci dört temel evreden oluşmaktadır:
Yasın Evreleri:
1.evre: Birkaç saat-birkaç hafta ortasında değişebilen bu evrede kişi vefatın gerçekliğini kavramakta zorlanır. Yaşadıkları karşısında şaşkın, donuk, reaksiyonsuz olabilir, boşluk ve gerçekdışılık hisleri yaşayabilir. Bu periyotta hatırlamada zahmetler, bedensel belirtiler görülebilir.
2.evre: Kişi kaybın acısını giderek daha fazla hisseder, ağır hüzün ve hasret hisleri yaşar, ölen kişiyi arar, ağlamalar olur. Öfke, huzursuzluk, kaygı ve heyecan, konsantrasyon zahmeti, ilgi duyulan ve keyif alınan şeylere yönelik isteksizlik görülebilir. Zihin ölen şahısla ve vefatla meşguldür. Bu evre günler-haftalar uzunluğu devam edebilir.
3.evre: Kaybın geri dönmeyeceği gerçeğinin giderek fark edilmesiyle ümitsizlik ve çaresizlik hisleri ortaya çıkar, buna bağlı olarak yorgunluk-bitkinlik, isteksizlik ve ilgi kaybı ön plandadır.
4.evre: Aylar içinde vefatın katılığının ve sonuçlarının kabullenilmesiyle kişinin hasret ve ıstırap hislerinin yoğunluğu giderek azalır. Ölen kişinin anıları yitirilmemekle birlikte, kişi kayıptan evvelki haline döner, hayatını tekrar düzenler, gelecegˆe dair umutlar ve tasarılar yine kazanılır.
Bazen sevilen kişinin mevti ani, beklenmedik bir halde, bilhassa bombalama, savaş, şiddet üzere olayların sonucunda gerçekleştiğinde ve/veya kişi bunlara şahit olduğunda yas süreci karmaşık bir hal alabilir, yas belirtileri daha şiddetli olabilir ve daha uzun sürebilir. Bu süreci “Travmatik Yas” olarak isimlendirebiliriz.
Yas sürecinde aşağıda verilen belirtiler görülebilir:
Bedensel tepkiler: Baş ağrısı, göğüs ağrısı ve göğüste sıkışma hissi, boğazda düğümlenme, yutkunma zahmeti, açlık hissi, bulantı, kusma, kabızlık yahut ishal, nefes darlığı, çarpıntı, adet düzensizlikleri, kaslarda seyirme, gerginlik ve kasılmalar, uyku düzensizlikleri, iştah değişiklikleri, halsizlik ve yorgunluk
Duygusal tepkiler: Mevti inkar etme, hüzün, ağlama, hasret, öfke, sorun, güvensizlik, tedirginlik, aklını yitireceği-delireceği korkusu, hayata karşı ilgi ve istek kaybı, hiçbir şeyden zevk alamama, hiçbir his hissedememe, geleceğe dair ümitsizlik ve karamsarlık, yalnızlık, çaresizlik.
Ruhsal tepkiler: Ölen kişinin hala yaşadığını, var olduğunu hissetme, sesini duyma, hayalini görme, hayat ve vefat kavramlarını sorgulama
Bilişsel tepkiler: Ölen kişiyi ve mevti düşünme-düşünmeye mahzur olamama, kendini suçlama, kendine kızma, pişmanlık, mevt anını tekrar tekrar hatırlama, hatta çok canlı bir biçimde yaşama, kararsızlık, dikkatini toparlamakta zorlanma, bellek sorunları
Davranışsal yansılar: Amaçsız bir çok hareketlilik, kendini büsbütün diğerlerine yardıma adayarak kaybın acısından kaçınma, insanlardan uzaklaşma ve görüşmek istememe, ölen kişinin eşyalarına, bulunduğu yerlere çok yönelme yahut bunlardan uzak durmaya çalışma, mezara sık gitme yahut gidememe, alkol ve/veya ilaç kullanma, cinsellikle ilgili değişiklikler.
