Yas Çeşitleri

Kayıplar, ömrün doğal bir kesimidir mevt ise son . Birey kaybın akabinde biyopsikososyal bir değişim içine girer ve bu değişim Freud (1917), tarafından yas çalışması olarak tanımlanmıştır Yas, kayıp yaşantısına verilen tekrar yapılanma reaksiyonu olarak tanım edilebilir. Bu reaksiyonla bireyin kaybedilenle olan bağına yatırdığı gücü kayıp dışındaki yaşama aktarılır O halde yas reaksiyonu yaşanması gereken ağrılı bir vazgeçiştir( Freud 1917), bu doğal reaksiyona müdahale etmemek gerektiğini one sürmüştür Lındermann (1944), yasa ruhsal ve bedensel belirtileri olan kesin sonlu bir sendrom olarak yaklaşmıştır Bu surece ilişkin beş patognomatik özellik tanımlamıştır
1 Bedensel kahırlar 2- Ölene ilişkin şeylerle uğraş 3- Suçluluk 4- Düşmanca reaksiyonlar 5-Sürüp giden davranış örüntülerinin değiştirilmesi. Pürüz (1961) ise, yasın hastalık olup olmadığını sorgularken aslında bu surecin beklenilenin dışında gelişmesinin bir bozukluğa yol açabileceğini ilen sürmüştür Pürüz yas surecini uç kısma ayırmıştır
1 Şok ve inkâr 2 Kayıp yaşantısının süreç içinde giderek kabul edilmesi 3 Tekrar yapılanma
Bowlby ve Parkes (1970) bu surece ilişkin dört periyot tanım etmiştir
Anı bir öfke patlamasıyla kesintiye uğrayan genel bir tepkisizlik halı (saatler-gunler)
– Ölenle ilgili arama-araştırma hali (aylarca suren) 3- Dezorganızasyon ve ümitsizlik yaşantısı 4- Tekrar yapılanma ve yasın tamamlanması Her ne kadar, araştırmacılar birbirine benzeri süreç modelleri tanımlasa da yas surecinde ferdî farklılıklar vardır Bu farklılık bıyopsıkososyal faktörlerle belirlenir Kışının başetme yetenekleri, kişilik yapısı, ömür tecrübeleri, toplumsal dayanak sistemleri, kışılerarası alakaları, ölen kışının bireyin hayatındaki yeri, manası bu surecin tabiatını, gidişatını ve fonksiyonelliğini belirler Yas surecinde kişisel faktörler kadar kültürel faktörler de değerlidir Bizim toplumumuzda mevtin gerisinden birtakım dini ve kültürel rıtuellerle kayıp yaşantısı yakınlar ortasında paylaşılır Kaybın olduğu günden başlayarak 7, 40 , 52 , günlerde paylaşılarak yaşanılan rıtueller süreç için kolaylaştırıcı faktörlerdir Ortalama 6 ay-1 yıl yaslı kışının desteklenmesi problemlerinin paylaşılması sozkonusudur Lakin bir taraftan da yıldönümleri üzere yaşantılar da bireyi bir defa daha zorlar Öteki kültürlerde de buna benzeri onarıcı ve destekleyici tavır ve inançlar yaşanmaktadır Genel olarak yas surecinde birey birkaç hafta içinde iş ömrüne dönebilir, birkaç ay içinde toplumsal rolleri ile istikrar kurmaya ve yaklaşık 6 ay-1 yıl içinde de yeni ve sağlıklı alakalarla hayatına yeni bir istikamet vermeye başlayabilir Patolojik Yas Kavramına Yaklaşım Yas sureci, birey gücünü kayıp dışındaki yaşama kâfi olarak aktardığında tamamlanır Bu yas surecinin fonksiyonelliğine işaret eder Lakin süreç fonksiyonelliğini kaybederse ya da beklenilenin dışında gelişirse patolojik yastan bahsedilir Patolojik yas, komplike yas, olağandışı yas, atıpık yas, çözülmemiş yas tabirleriyle bugüne kadar birçok tabirin kullanıldığı bu durum Lındemann (1944) tarafından şu halde sınıflandırılmıştır.
 
1 Gecikmiş yas reaksiyonu Bireyin, yansısının gecikmesi, beklenilen vakitten sonra ortaya çıkmasıdır, olağandışı davranışlar içermez
2 Çarpıtılmış yas tepkisi
1.a) Beklenilenden fazla aktıvıte göstermesi b) Ölenin şikayetlerini taklit etmesi c) Psıkosomatık durumların ortaya çıkması (Ulseratıf Kolit, Romatoıd artrıt gibi) d) Bireyler ortası alakalarda bozulma olması e) Belli bireylere beklenilenin dışında düşmanca tavır sergilemesi f) Kabul edilemeyen öfke ve düşmanca hislerle başedebılmek için robot üzere davranması g) Toplumsal ilgilerinde yetersizlik gözlenmesi h) Ekonomik ve toplumsal alanda kendine ziyan verici davranışlar sergilemesi ı) İntihar riski yüksek olan ajıte depresyon tablosunun ortaya çıkması
Daha sonra patolojik yasla ilgili olarak uç başka tıp belirlenmiştir
1 Kronik yas yansısı, 2 Hıpertrofık yas yansısı, 3 Uzamış yas yansısı  Birbirinden bağımsız araştırmacıların misal olarak tanımladıkları ve sınıflandırdıkları patolojik yasın farklı bir klinik tablo ulduğuna dair bilgiler artmaktadır
Prıgerson (1996), patolojik yasın depresyon ve anksıyete semptomlarından ayrıştırılabılır semptomları olan bir klinik tablo olarak bireyin fizikî ve ruhsal sıhhati için bir risk faktörü olduğunu ilen sürerken, McDermott ve ark. (1997) patolojik yas olaylarının EEG bulgularının depresyondan farklılığına işaret etmiş, Jacobs ve ark (1987) patolojik yas hadiselerinin trısıklık antıdepresanlara cevabının depresyon hadiselerine nazaran yetersiz olduğunu bildirmiştir Schuchter ve ark (1986) patolojik yas olaylarında deksametazon supresyon testındekı baskılanmanın fobık ve anksıyoz olaylarından fazla, depresyon olaylarından az olduğunu saptamıştır
Travmatik Yas Kavramına Yaklaşım
Patolojik yasın farklı bir klinik tablo olduğuna dair bilgiler artarken teşhis kriterlerinin yapılandırılması çalışmaları da gündeme gelmiştir
1997 Ocak ayında, Prıgerson ve arkadaşları tarafından düzenlenen bir panelde patolojik yas ile ilgili yapılan çalışmaların ışığında, travmatik yas teriminin kullanılması önerilmiştir
Horovvıtz (1997), Patolojik yasın, bir cins gerilime cevap sendromu olduğunu ileri sürmüştür Patolojik yasta ortaya çıkan inkar, kızgınlık, şok, kaçınma tepkisizlik, bir geleceğinin olmadığı hissi, güvenliğinin parçalandığı hissi semtomlarının, travma sonrası gerilim bozukluğu semptomları ile benzerliğine dikkati çekmiştir Bundan ötürü Horovvıtz ve Prıgerson (1997) patolojik yas için travmatik yas teriminin kullanılmasını önermişlerdir Buradaki travma sözü, ayrılık yaşantısının travmatıze edici potansiyeline de işaret eder Böylelikle travmatik yas teriminin, patolojik yastaki hem travmatik yaşantı semptomlarını hem de ayrılık yaşantısının ortaya çıkardığı semptomları tanımlayabileceğini ilen sürmüşlerdir Başka taraftan Raphael ve Martınek (1997) travmatik yas terimini, vefatın zelzele fizikî hücum üzere travma sonrası gerilim bozukluğu teşhis kriterlerinde tanımlanan travmatik yaşantılarla olması durumunda ortaya çıkan patolojik yas için kullanılmasını önermişlerdir
1997’de oy birliği ile oluşturulup 350 hadisede özgüllüğü ve hassaslığı saptanarak tekrar şekillendirilen teşhis kriterleri şunlardır/ (Prıgerson)
A.Kriterleri
1 Birey kendisi için kıymetli bir yakınını kaybetmiştir
2 En azından aşağıdaki belirtilerden üçü vakit zaman ortaya çıkar
a Ölenle ilgili istenmeyen tekrarlayıcı fikirler b Ölen kişiyi istemek c Ölen kişiyi aramak d mevtle ortaya çıkan yalnızlık
1.Kriterleri
Aşağıdaki belirtilerden en az dört tanesi birçok vakit ortaya çıkar
1 Gelecekte hiçbir şeyden sonuç alamayacağım hissi ya da genel bir amaçsızlık halı 2 Öznel olarak uyuşukluk, tepkisizlik hissi ya da emosyonel karşılık yokluğu 3 Vefat gerçeğini kavramada zorlanma (inanmama) 4 Hayatın anlamsız ve boş olduğu hissi 5 Kendine ilişkin bir kesiminin olduğu hissi 6 Varolan inandığı dünyanın parçalanması (güvenlik kaybı, denetim kaybı hissi) 7 Ölen bireye ilişkin semptomların devam ettirilmesi ya da ölen bireyle alakalı ziyan verici davranış sergileme 8 Artmış uyarılmışlık halı, tilkilerinde kırıcı olma ya da mevtle ilgili çok öfke duyma
1.Kriteri
Semptomların en azından ıkı aydır var olması gerekir (Horovvıtz’e (1997) nazaran ise 14 aylık bir müddet gerekmektedir).
1.Kriteri
Varolan tablo, bireyin toplumsal ve mesleksel ömründe ve öbür değerli alanlar da bariz olarak işlev kaybına yol açar
C ve D kriterleri için kâfi bilgiye sahip olmadıklarını belirten çalışmacılar mühlet ve işlev kaybı kriterlerinin güvenilirlik ve geçerliliği, travmatık yas mümkün alt tiplerinin belirlenmesi örneğin gecikmiş yas yaşantısı ile ilgili yeni yaklaşımlar, hadiselerin yaşları-cınsıyetlerı-kulturel özelliklen; ölen bireyle yakınlık derecesi, mevtin meydana geliş hali üzere değişkenlerin klinik tablodaki tesirinin belirlenmesi, başka kayıp yaşantılarında ortaya çıkan tablo ile ilgili yeni yaklaşımlarda buradaki bilgilerin kullanılabilirliği, teşhis kriterlerinin memleketler arası standardızasyonu için  çalışmalara muhtaçlık olduğunu bildirmişlerdir. Travmatık yas ve travma sonrası gerilim bozukluğunun farklı birer klinik tablo olduğunu ileri suren çalışmacılar, her ıkı durumun birlikte bulunabilirliği mümkünlüğünün yüksek olduğunu klinik ayırıcı teşhisin hastaya yaklaşımı değiştirebileceğini ve yeniden her ikisinin de birer travmatık gerilime cevap tıpı olarak travmatık spektrum bozukluklarına yaklaşımda yeni bir kapı açabileceğini de one sürmüşlerdir.
Yeni yapılandırılan bu teşhis kriterleri ile yapılan çalışmalarda patolojik yeni yaklaşımla travmatık yas tanısı alan olaylarda, hayat kalitesinde besbelli düşme olduğu ve intihar riskinin arttığı saptanmıştır Hakikaten Prıgerson ve ark.nın (1997) intihar eden ergenlerin arkadaşlarından (n=76) travmatık yas krıterlerıyle yaptıkları bir çalışmada bu tanıyı alan kümede (n=15) intihar mümkünlüğü riskinin olmayan kümeye nazaran beş kat fazla olduğu bildirilmiştir Yeniden Sılverman ve ark nın (2000) eşlerini kaybeden şahıslarda (n=67) bu teşhis kriterleri ile yaptıkları öteki bir çalışmada teşhis alan hadiselerin (% 63) fızıksel-sosyal-mental fonksiyonlarının hem teşhis almayan kümeye hem de majör depresyon kümesine nazaran daha makûs olduğu bildirilmiştir