Yas kişinin sevdiği yahut yakın olduğu birisinin mevti yahut kaybı nedeniyle oluşan doğal bir reaksiyondur. Yas tutmayı sırf mevt ya da boşanma üzere büyük kayıplara bir karşılık üzere düşünme eğilimimiz vardır. Halbuki yas rastgele bir yitim ya da ayrılığa verilen ruhsal karşılıktır. Yitirilen şey anısı olan bir küpe , bir umut, bir dostluk, bir sevgili olabilir.Kaybedilen şahısla olan ilgiye nazaran değişkenlik gösterebilmekle birlikte yas süreci dört temel evreden oluşmaktadır:
Yasın Evreleri
1.evre ŞOK : Birkaç saat-birkaç hafta ortasında değişebilen bu evrede kişi kaybın gerçekliğini kavramakta zorlanır. Yaşadıkları karşısında şaşkın, donuk, reaksiyonsuz olabilir, boşluk ve gerçekdışılık hisleri yaşayabilir. Bu devirde hatırlamada zahmetler, bedensel belirtiler görülebilir.
2.evre İNKAR : Kişi kaybın acısını giderek daha fazla hisseder, ağır hüzün ve hasret hisleri yaşar, kaybedilen kişiyi arar, ağlamalar olur. Öfke, huzursuzluk, endişe ve heyecan, konsantrasyon zahmeti, ilgi duyulan ve keyif alınan şeylere yönelik isteksizlik görülebilir. Zihin ölen şahısla ve mevtle meşguldür. Bu evre günler-haftalar uzunluğu devam edebilir.
3.evre DEPRESYON : Kaybın geri dönmeyeceği gerçeğinin giderek fark edilmesiyle ümitsizlik ve çaresizlik hisleri ortaya çıkar, buna bağlı olarak yorgunluk-bitkinlik, isteksizlik ve ilgi kaybı ön plandadır.
4.evre ÇIKIŞ : Aylar içinde vefatın katılığının ve sonuçlarının kabullenilmesiyle kişinin hasret ve ıstırap hislerinin yoğunluğu giderek azalır. Kaybedilen kişinin anıları yitirilmemekle birlikte, kişi kayıptan evvelki haline döner, ömrünü tekrar düzenler, geleceğe dair umutlar ve hayaller tekrar kazanılır.
Yas belirtileri
Bedensel reaksiyonlar: Baş ağrısı, göğüs ağrısı ve göğüste sıkışma hissi, boğazda düğümlenme, yutkunma zahmeti, açlık hissi, bulantı, kusma, kabızlık yahut ishal, nefes darlığı, çarpıntı, adet düzensizlikleri, kaslarda seyirme, gerginlik ve kasılmalar, uyku düzensizlikleri, iştah değişiklikleri, halsizlik ve yorgunluk
Duygusal reaksiyonlar: inkar ıstırap, ağlama, hasret, öfke, ıstırap, güvensizlik, tedirginlik, aklını yitireceği-delireceği korkusu, hayata karşı ilgi ve istek kaybı, hiçbir şeyden zevk alamama, hiçbir his hissedememe, geleceğe dair ümitsizlik ve karamsarlık, yalnızlık, çaresizlik.
Ruhsal reaksiyonlar: Ölen kişinin hala yaşadığını, var olduğunu hissetme, sesini duyma, hayalini görme, hayat ve mevt kavramlarını sorgulama
Bilişsel yansılar: Daima vefatı düşünmeye mahzur olamama, kendini suçlama, kendine kızma, pişmanlık, kayıp anını tekrar tekrar hatırlama, hatta çok canlı bir biçimde yaşama,
Davranışsal reaksiyonlar: Hedefsiz bir çok hareketlilik, kendini büsbütün diğerlerine yardıma adayarak kaybın acısından kaçınma, insanlardan uzaklaşma ve görüşmek istememe, kaybedilen kişinin eşyalarına, bulunduğu yerlere çok yönelme yahut bunlardan uzak durmaya çalışma, mezara sık gitme yahut gidememe, alkol ve/veya ilaç kullanma, cinsellikle ilgili değişiklikler.
Yaslı bireyler için teklifler ve dikkat edilmesi gerekenler
1.Beslenme, barınma, giyinme üzere temel ihtiyaçların karşılanması ve uyku tertibinin sağlanması.
2.Kendini inançta hissedeceği bir ortamın oluşturulması.
3.Kaybın gerçekliğini fark etmesi ve kabullenebilmesine yardımcı olmak için kişi hakkında konuşmasını cesaretlendirmek.
4.Kayıptan doğan hüzün, acı, zahmet, öfke, çaresizlik üzere hislerini lisana getirmesine müsaade vermek.
5.Acıyı azaltmak için söylenen “Güçlü olmalısın”, “Hayat devam ediyor, “gibi kelamlardan kaçınmak, bunun yerine yaşanan hisleri samimiyetle anlamaya ve paylaşmaya çalışmak.
6.Yaslı şahısla konuşurken “Oğlunuz nasıl bir insandı” üzere di’li geçmiş vakit kullanmak).
7.Kültürü ve inancı doğrultusunda cenaze ve yasla ilgili merasimleri yapabilmesine yardımcı olmak.
8.Kaybedilen kişi olmaksızın yaşayabilmek ve bağımsız kararlar alabilmek için var olan sıkıntıları belirlemek, farklı seçenekleri konuşmak, baş etme yollarını öğrenmesinde yardımcı olmak,
9.Yaşamıyla ilgili değerli değişikliklerin ve ani ve uygun düşünülmemiş kararların (örneğin taşınmak, işini yahut kent değiştirmek gibi) aşikâr bir müddetliğine askıya almak
10.Aile, arkadaş, komşu üzere toplumsal dayanak verebilecek bireylerle temasını güçlendirmek, gerekirse takviye kümelerine ve ruh sıhhati hizmeti veren kişi ve/veya kurumlara yönlendirmek.
11.Yas sürecindeki olumlu tesirleri dikkate alınarak çalışma hayatına yönlendirmek, öğrencileri okula devam etmeleri için desteklemek, çalışmayanları, yaşlıları ve konut bayanlarını yeni ilgi ve uğraşı alanları bulmaları için teşvik etmek.
12.Yas sürecini ve yansılarını tanımak, yasın vakit ve emek gerektiren bir süreç olduğunu bilmek.
13.Yasın bireyden şahsa değişebilen bir süreç olduğunu bilmek, ferdî farklılıklara (örneğin birebir ailenin üyelerinin farklı biçimde reaksiyon verebileceği) fırsat vermek.
14.Alkol ve/veya uyuşturucu unsur kullanımı, kayıpla ilgili yerlerden kaçınma üzere baş etme usullerini ele almak ve şahısla bunları konuşmak.
15.Yas sürecinin belirtilerin şiddetli olduğu, beklenenden uzun sürdüğü, kişinin günlük hayatını, alakalarını etkilediği durumlarda psikiyatri uzmanına yönlendirmek.
16.Ölümün akabinde ortaya çıkabilecek ruhsal bozukluklar (depresyon, dert bozukluğu, intihar kanıları ve teşebbüsleri gibi) konusunda dikkatli olmak ve psikiyatri uzmanına yönlendirmek.
