Ben utangaç bir kalbi taşırım geceden
Ben sana aşık olduğumu, ölsem söyleyemem
Özdemir Asaf’ın bu dizelerinde geçen utangaçlık, yalnızca edebiyatta değil, günlük ömürde da derin izler taşır. Toplumun yaklaşık %40’ı, utangaç olduklarını tabir ederler. Pekala toplumsal fobi (toplumsal dert bozukluğu) ile utangaçlık ortasındaki fark nedir? Bu yaşanan durumun yol açtığı derdin derecesine bağlıdır. Utangaç biri, yaşadığı duruma vakitle ahenk sağlar. Meğer, fobik kişi kendinde anksiyete yaratan kaynağa gerektiğinden fazla ehemmiyet yükler.
Utangaç kişi, engellenmeden bir mühlet sonra, yeni durumuna ahenk sağlayabilir. Zira, bulunduğu ortamda kabul edilme isteği ve motivasyonu, reddedilme korkusuna ağır basar. Utangaçlık, kişinin karakterinin bir modülü olabilir. Çoka kaçmadığı ve kişinin toplumsal hayatını ileri derecede etkilemediği sürece utangaçlığı hastalık olarak adlandırmamak gerekir. Halbuki, psikiyatrik bir hastalık olan toplumsal fobinin tedavisinde, ruhsal, psikiyatrik dayanak almak, farklı terapilerden ve kimi vakit da psikotrop ilaçlardan faydalanmak gerekir. Anne babanın her ikisi yahut biri, çok evhamlı, titiz, fazla kollayıcı kollayıcı olup çocuğun yaptığı işleri beğenmeyip daima eleştiren bir tavır sergiliyorsa, bu çocuklar geleceğin utangaç, utangaç adaylarıdır.
Utangaçlar, en fazla toplum önünde konuşmaktan çekinirler. Sonra sırasıyla, yeni bir kümeye dahil olmak, tanımadıkları şahıslarla görüşmek, karşı cinsten biriyle konuşmak, tanımadıkları bireylerin çoğunlukta olduğu büyük bir kümenin içinde bulunmaktan rahatsız olurlar. Ergenlik de utangaçlığı pekiştirici bir süreçtir. Utangaç beşerler, kendilerinin yanlış bir adım atmasını bekleyen pek çok gözü üzerlerinde hissederler. Herkes daima sizi mi izliyor, sizi mi konuşuyor? Tabi ki hayır! Dünyanın merkezi siz değilsiniz. Bunu bildiğiniz halde yeniden de herkesin sizi izlediğini, bütün bakışların sizin üzerinizde olduğunu hissedersiniz. Yeni girdiğiniz ortamda ahenk sorunu yaşayabilirsiniz. Bu türlü ortamlarda öbürleri tarafından fark edilmekten, ön plana çıkmaktan rahatsız olabilirsiniz.
Utangaç bireyler, alaka başlatmakta zahmet yaşarlar. Bağlantı gerektiren ortamlarda bunu onların yerine diğerlerinin yapmasını bekler ve tercih ederler. Asosyal değildirler, beşerlerle birlikte olmak isterler lakin ortam ile ilgili kendilerini inançta hissetmek isteyip tenkit yapılmadan kabul edilmenin garantisini ararlar. Gerek toplumsal gerek mesleksel hayatta rastgele bir sorun oluşturmuyorsa bu durumu yalnızca kolay bir utangaçlık olarak isimlendirebiliriz. Şayet hayat kalitesini önemli derecede bozuyorsa kaçıngan kişilik bozukluğundan yahut toplumsal fobiden bahsetmek gerekebilir.
Utangaçlık geni mevcut mu? Yapılan birtakım çalışmalarda utangaçlık için hazırlayıcı faktörler tespit edilmiş olsa da utangaçlığa ilişkin özel bir gen saptanmamıştır. J. Kagan’ın yaptığı çalışmalarda, çocukların yaklaşık %15-20’si buna hazırlayıcı ögelerle doğduğu tespit edilmiştir. Bu çocukların beyinlerindeki amygdala kısmı gerilime karşı daha hassastır. Yeniden de utangaçlık sırf fizyolojik bir mirasla açıklanamaz. Utangaçlıkta kültürün bir rolü var mı? Sessiz, itaatkar, uysal çocukların teşvik edildiği toplumlarda daha sık utangaç bireylere rastlarız. Ülkemize “Utanç faziletin tamamlayıcısıdır” ve “Ademin payesi arttıkça hicabı azalır” üzere toplum tarafından benimsenen kelamların bulunması, şahısta utangaçlığı tetikler.
Utangaçlıkla nasıl başa çıkarız?
Michael ve Giroda isimli araştırmacılar kendi çalışmalarında edindikleri tecrübeler sonucu utangaçlık sorunu olanlarda mantık dışı dört temel inanç tespit etmişlerdir.
1.Sosyal ortamlarda durup beklerseniz düzgün bir şeyler olur Bu yanılgı, sohbete başlama korkusu nedeniyle türetilmiştir. Meğer ki iki kişinin tanışması için en az içlerinden birinin gayret göstermesi gerekir. Bu niçin siz olmayasınız?
2.Diğer beşerler toplumsal etkinliklere davet edildikleri için şanslıdırlar. Bu da yanlış bir fikirdir. Faal olan beşerler diğerleriyle tanışmak, vakit geçirmek için gayret sarf eder. Çok az şeyi talihe bırakırlar.
3.Nerede olursam olayım, toplumsallaşma imkanım daima birebir olacaktır. Bu da uğraş göstermemek için üretilen bir mazerettir.
4.Biri bana karşı ilgisiz görünüyorsa muhakkak beni sevmiyordur ve sevmeyecektir. Bu inanç da boş yere kendinizi insanlardan çekinmenize ve yalnız hissetmenize yol açar. Halbuki sevgi vakit ister.
