- Türkiye’nin “psikiyatrik durumu” nedir, nasıldır?
Uzun mühletten beri, tüm dünyada olduğu üzere Türkiye’de de psikiyatrik hastalıkların epeyce yaygın olduğu biliniyor. Türkiye’de her 5 bireyden biri psikiyatrik hastalığa yakalanıyor ve bu bireylerin çok kıymetli bir kısmı tedavi görmüyor ya da tedavi için uygun olmayan formüllere maruz kalıyor. Psikiyatrik hastalıkların vakitle artış göstereceğine ait öngörüler her geçen yıl doğrulanıyor. Dünya Sıhhat Örgütünün datalarına nazaran tüm dünyada depresyon son 10 yılda %18’lik bir artış göstermiş. Türkiye’de yaklaşık olarak her yirmi şahıstan biri şu anda depresyon yaşıyor. Bir o kadar kişi de anksiyete (kaygı) bozukluğu yaşamakta.
Psikiyatrik hastalıklar bireyin günlük hayatında ve ilgilerindeki aktifliğini bozan hastalıklar ortasında da ikinci sırada yer alıyor. Hem bu kadar yaygın olup hem de bu derece yıkıcı olabilen psikiyatrik hastalıklar tedavi edilebilmelerine karşın hayli az kişi aktif tedavilere ulaşabiliyor.
- Rakamlar Neden Artıyor?
Psikiyatrik hastalıklarda toplumsal, ruhsal ve biyolojik faktörler birlikte rol oynar. Genel tıbbi hastalıkların görülme sıklığındaki artış, terör ve toplumsal travmalar, göç, işsizlik, alkol-madde kullanım oranlarının artması, yoksulluk, inançlı ve garantili hayat ile ilgili dertler psikiyatrik hastalıklardaki artışın nedenleri ortasında yer alıyor.
- Bölge Bölge Türkiye’de Sayılar Ne Diyor?
Türkiye’de birtakım kentler özelinde yapılan araştırmalar bulunsa da bölge bölge psikiyatrik hastalık oranlarının ne olduğuna dair şimdiki bilimsel datalar yoktur. Bunun yanında kentlerde yaşayan şahıslarda ruhsal hastalık yaygınlığı kasaba ve köylerde yaşayanlara nazaran daha fazladır.
- En Çok Hangi Yaş Aralığında Görülüyor?
Psikiyatrik hastalıklar her yaşta görülebiliyor. Hastalığın ortaya çıkış yaşı ile değişkenlik gösteriyor. Örneğin depresyon, bipolar bozukluk ve anksiyete bozuklukları daha çok 25 yaşından sonra başlar. 45 yaşından sonra tıbbi hastalıkların da eklenmesiyle depresyon görülme sıklığı artar. Şizofreni ve alkol unsur kullanım bozuklukları ise daha çok 20’li yaşlarda ortaya çıkar.
- İntihar oranları nedir?
Dünya üzerinde tüm ölümlerin %1.8’i intihar sonucunda gerçekleşmektedir. İntihar oranları psikiyatrik hastalıklara paralel olarak gitgide artmaktadır. Örneğin ülkemizde son 40 yılda %50 oranında artış göstermiştir. Türkiye’de bir yıl içinde her 100.000 bireyden 4’ü intihar sonucu hayatını yitirmektedir. İntiharlar en sık 15-24 yaş ortasındaki gençlerde görülüyor. Bu yaş kümesinde yer alan bireylerin ikinci mevt nedeninin intihar olduğu görülüyor.
Beşerler doğal olarak intiharı anlamlandıramaz ve mana vermekte zorlanırlar. İntihar eden şahısların akabinde bu bireylerin niye intihar ettiği daima merak edilir. Halbuki ki intiharların arkasındaki nedenler bilimsel olarak epeyce nettir. İntihar teşebbüsü olan yahut intihar eden tüm hastaların yaklaşık %95’inde ruhsal hastalık tanısı vardır. Bu sayının yüzde 80 kadarı depresyon ve bipolar bozukluk, yüzde 10 kadarı şizofreni ve yüzde 5 kadarı da halk ortasında bunama diye isimlendirilen demans yahut deliryumdur. Çoğunlukla bu hastalıklarla birlikte olan intiharla bağlı gerilim etkenleri ise; ayrılma, reddedilme, hastalık gerilimi, işsizlik ve tüzel problemlerdir.Medyada intihar ile ilgili haberlerin yer aldığı ülkelerde de bilhassa haberlerin romantik bir biçimde verilmesinin intiharları özendirerek yahut bir tahlil biçimi olarak sunarak intihar oranlarını artırdığı bilinmektedir.
- Bağımlılık ve Depresyon İlgisi Sayılar Ortalama Nedir?
Depresyon ve alkol/madde bağımlılığı sık görülen hastalıklar olup birlikte görülme oranları da epey yüksektir. Birbirlerine eşlik ettikleri durumlarda hastalığın şiddeti de artar, kötüleşir.Ayrıca bu ikisi birlikte olduğu vakit korku bozuklukları, uyku bozuklukları ve öbür hastalıklar da tabloya eklenir. Alkol bağımlısı bayan ve erkeklerin yaklaşık % 80’inde depresif belirtiler vardır ve bu hastaların en az üçte birinde teşhis olarak depresyon da mevcuttur. Benzeri biçimde husus bağımlısı olanlarda da depresyon oranları çok yüksektir. Bir bireyde bağımlılık ve depresyon birlikte mevcutsa bu durumda intihar riski yalnızca depresyona yahut yalnızca bağımlılık bulunmasına nazaran çok daha fazla yükselmektedir.
- İlaç Tüketimi Nasıl ve Ortalama Ne Kadar?
Türkiye’de antidepresan kullanım oranları her yıl artış gösteriyor. Ortalama olarak her 10 bireyden biri antidepresan kullanıyor. Bu artış psikiyatrik hastalıkların artışı ile açıklanacak bir olgu değil. Şunu bilhassa vurgulamak gerekir ki antidepresanlar yalnızca depresyon ve telaş bozukluklarında kullanılmaz. Migren, öbür baş ağrıları, fibromiyalji üzere birçok hastalıklarda da aktif bir halde kullanılır. Ayrıyeten antidepresanların çok azı, yaklaşık %10’u psikiyatristler tarafından yazılır. Psikiyatrik hastalığı olanların birçok damgalanma korkusu nedeniyle psikiyatristler yerine başka tabiplere başvurmayı tercih edebiliyorlar.
- Depresyona Karşı Ne Yapılmalı?
Depresyonun yaygınlaşmasını önlemek için öncelikle gözetici temel sıhhat hizmetleri ile ruh sıhhati hizmetlerinin birleştirilmesi gerekir. Yani birinci basamak sıhhat hizmetleri kapsamında yürütülen fizikî gelişim ve konut ziyareti çalışmalarına, hamile, bebek ve çocukların fizikî sıhhatlerinin yanı sıra ruhsal ve toplumsal gelişimlerinin entegre edilmesi gerekir. Bunun yanında depresyonun ve başka psikiyatrik rahatsızlıkların tanınması için eğitim kurumlarında ve medyada farkındalığın artırılması ile ilgili bilgilendirici faaliyetlerin yürütülmesi gerekir. Ruhsal bozuklukların en aza indirilmesi, erken teşhis ve tedavi hizmetleri verilerek sıhhat hizmetlerinin bütüncül bir yaklaşımla ele alınması açısından bu çok değerli lakin ülkemizdeki şimdiki durum maalesef şimdi bunun çok uzağında üzere görünüyor.
Buna ek olarak toplumda şiddeti azaltıcı önlemlerin alınması ve kanunların daha adil, titiz biçimde uygulanması toplumun ruhsal sıhhati için çok kritiktir. Kamusal alanda şiddeti legal gösteren, yücelten telaffuzların azaltılması ile ilgili teşebbüslerde bulunmalıdır. Bilhassa bayana yönelik şiddetin ve kısıtlamaların azalması elzemdir. Olağan tüm bunlar ferdi düzlemi bir ölçüde aşar. Toplumsal yapıların ve devletin sorumluluğuna giren mevzular.
Bireylerin bilhassa tedavi için uygun yere yani ehil şahıslara müracaat yapması çok kıymetlidir. Maalesef ülkemizde bununla ilgili başlar çok karışık. Ruh sıhhati ile ilgili sorun yaşayan bireyler nereye başvuracakları konusunda kararsızlık yaşıyorlar. Bunda bir ölçüde haklılık hisseleri da var zira basında ve TV’de ehil olmayan şahısların ruhsal hastalıklarla ilgili bilimsel olmayan telaffuzlarına çok yer veriliyor. Damgalamaya hizmet eden ve insanları yanlış yönlendiren bu telaffuzları kullanan ruh sıhhati ile alakasız şahıslar yerine profesyonellerden görüş alınması gerekir.
Örneğin antidepresanların bağımlılık yaptığı, dikkat eksikliği ve hiperaktivitenin hastalık olmadığı vs üzere bilimdışı telaffuzlara kamusal alanda yer verilmemesi gerekir. Ehil olmayan bireyler medyada ve kamusal alanda rahatlıkla hastalıkları tedavi ettiklerini söylüyorlar. Beşerler da damgalanma korkusu ve baş karışıklığı nedeniyle bu ehil olmayan bireyleri tercih edebiliyor.
Ülkemizde psikiyatrik hastalıkları muayene etme ve tedavi yapma yetkisi maddelerle yalnızca psikiyatri uzmanlarına tanınmıştır. Bu yüzden ehil olmayan şahıslar yetersiz kontrol nedeniyle çalışmalarını sürdürebilmekte, metro, belediye otobüsü üzere yerlerde ve web sitelerinde açıkça reklamlarını yapabilmektedirler. Psikiyatri tabibi olmayan bireyler dışındaki ‘yaşam koçu’, ‘NLP uzmanı’, ‘danışmanlık merkezi’, ‘nefes terapisti’ vb. ismi altında uygulama yapan şahısların ruhsal hastalıkları tedavi etmeye çalışmasının engellenmesi için ruh sıhhati yasasının çıkması gerekiyor. Bunun için Türkiye Psikiyatri Derneği, Türkiye Psikologlar Derneği ve Sıhhat Bakanlığı birlikte çeşitli çalışmalar yürütmektedirler.
Yardım Almayan İlaç Kullanmayan Ancak On Binlerce Depresif İnsan Olduğunu Biliyoruz.
- Ne Öneriyorsunuz Ne Yapılmalı Genel Değerlendirmeleriniz Nelerdir?
Bu hususta depresyonun sıradan bir mutsuzluk periyodundan farklı olduğunu tekrar vurgulamak gerekir. Bu şu açıdan değerlidir. Spor, idman, yakınlarla daha fazla bağlantı kurma, olumsuz yaşantıların farkına varıp onlarla barışık olma, hayattaki olumlu taraflara odaklanma, vücuduna daha fazla ehemmiyet verip vücudunun farkında olma, istemediği şeylere hayır deyip, insanlara hudut koyma vb. üzere teklifler insanların mutsuz devirlerinde hatta hafif depresyonlarda bile işe yarayabilirler. Ama klinik olarak depresyonu olan bireylerde bu teklifler yahut bunlarla ilgili bilgi edinmek çoğunlukla işe yaramaz. Hatta beşerler ‘bunu da beceremedim’ diye daha fazla değersizlik hissine kapılabilir. Depresyon ve başka birçok ruhsal hastalık yalnızca hisleri değil düşünme yetilerini de bozar. O yüzden ruhsal sorun ve rahatsızlığı olan bireylerin ve aile yakınlarının yasa ve yönetmelikte tanımlanan ruh sıhhati çalışanları dışındaki şahıslara başvurmaktan kaçınmaları çok değerlidir.