Tükenmişlik Sendromu
Tükenmişlik sendromu nedir?
Günümüzün gerilimli ve ağır iş ortamlarında çalışan bireylerin bir birçok, erken yaşlarda tükenmişlik sendromu sorunuyla baş etmeye çalışmak durumunda kalıyor. American Psychological Assosiation (APA) ya da Türkçe ismiyle Amerikan Psikoloji Derneği’ne nazaran tükenmişlik sendromu “Geniş bir vakit diliminde kişinin bitkin düşmesi, etrafındaki olaylara ve gelişmelere olan ilgisinin azalması ve bunlara bağlı olarak performans düşüklüğü yaşaması.” olarak tanımlanıyor.
Tükenmişlik Sendromu Evreleri
Şevk ve Coşku Evresi: Hastalığın bu evresinde yüksek umutluluk ve güç çok yüksektir. Kişi, gerçekçi olmayan mesleksel beklentiler içine girer. Mesleklerini her şeyin önünde meblağlar, uykusuzluğa, gergin çalışma ortamlarına, kendine ve hayatın öbür istikametlerine vaktini ve gücünü ayıramayışına karşı ustun bir ahenk sağlama gayretindedirler.
Durağanlaşma Evresi: Bu evrede kişinin istek ve umutları azalmaya başlar. Mesleğini yaparken karşılaştığı zorluklardan daha evvel rahatsız olmazken bunlar gözüne batmaya başlar. Kişi bu sefer işinden diğer bir şey yapmadığını düşünmeye başlar.
Engellenme Evresi: Bu evrede şahıslar insanları, sistemi, olumsuz çalışma şartlarını değiştirmenin ne kadar sıkıntı olduğunu anlar. Engellenmişlik duygusu yaşayan kişi, üç yoldan birini seçmek zorunda kalır.
Bu yollar, adaptif savunma ve başa çıkma stratejilerini harekete geçirme, maladaptif savunmalar ve başa çıkma stratejileri ile tükenmişliği ilerletme, durumdan kendini çekme yahut kaçınmadır.
Umursamazlık Evresi: Bireyler bu evrede duygusal kopmalar yaşar. Kendilerini kısırlaştırılmış üzere hisseder ve bir şey üretemezler. İş ömrü kişi için doyum ve kendini gerçekleştirme alanı olmaktan çok uzak bir yer olarak tabir edilir.
A. Tükenmişlik Sendromunun duygusal belirtiler:Motivasyon eksikliği, şahsî inançta azalma, değersizlik hissi, çok şüphecilik, telaş, huzursuzluk, kendini soyutlanmış hissetme, çabuk öfkelenme, tatminsizlik, konsantrasyon bozuklukları, çaresizlik, zihin karışıklığı ve düzensizlik, bilişsel marifetlerde zahmetler yaşama.
B. Tükenmişlik Sendromunun davranışsal belirtiler: Ani tepkisellik ve tenkide çok hassaslık, sonluluk, sabırsızlık, kurallar konusunda katılık, alınganlık, işle ilgilenmek yerine öbür şeylerle vakit geçirme, daima bir savunma ve suçlama hali, inkâr etme, rasyonelleştirme, etraf ile bağlarda bozulmalar.
C. Tükenmişlik Sendromunun bedensel belirtiler:Kronik yorgunluk, güç kaybı, uyku bozuklukları, nefes darlığı, mide sorunları. Bu belirtiler tek başına düşünüldüğünde tükenmişlik dışında öteki birtakım meseleleri da düşündürebilecek niteliktedir. Ama örgüt ortamında ve bilhassa yapılan iş ile paralel düşünüldüğünde bu belirtileri, bireyde yaşanan bir tükenmenin işaretleri olarak düşünmek tükenme ile baş etmede atılacak birinci adım olacaktır. Bundan sonraki adım tükenmenin kaynakları ve bireyde tükenmeyi artıran ögeleri ele almaktır.
TÜKENMIŞLIK NEDENLERI
Hadiselerin birçoklarında, tükenmişlik, işten kaynaklıdır. Şayet birey, çok çalışmış ancak yeteri kadar kıymetinin bilinmediğini düşünüyorsa tükenmişlik riski altındadır. Çok çalışan ofis çalışanının yeteri kadar tatil alamadığını düşünmesinden, konuttaki işlerle uğraşan ve 3 çocuğa bakan bir annenin yüksek sorumluluk taşıdığını düşünmesi üzere örnekler verilebilir.
Fakat tükenmişlik yalnızca gerilimli iş ortamı ya da bireyin üzerine yüklenen çok sorumluluklardan kaynaklanmaz. Bireyin hayat stili ve belli kişilik özellikleri de tükenmişliğin meydana gelmesinde tesirli olabilir. Bireyin dünyaya bakışı da iş ya da meskendeki talepleri kadar tükenmişliğe neden olan faktörlerdendir.
İş ile alakalı tükenmişlik nedenleri
Bireyin, yaptığı iş üzerinde az ya da hiç denetimi olmadığı üzere hissetmesi,İyi iş sonrası tanınma ya da ödüllendirilme eksikliği hissetmesi,Belli olmayan ya da çok zahmetli iş beklentileri,İşi monoton ya da kolay görerek yapmak,Yüksek baskılı ya da kaotik bir ortamda çalışmak üzere nedenler iş etrafının neden olduğu tükenmişlik sebepleridir.
Ömür usulü ile alakalı tükenmişlik nedenleri
Rahatlama ve toplumsallaşmaya kâfi vakit ayıramadan çok fazla çalışmak,Çok fazla beşerden çok fazla şey beklentisi içinde olmak,Diğerlerinden gereğince yardım almadan çok fazla sorumluluk altına girmek,Yakın, destekleyici bağlantıların olmayışı üzere nedenler ise, bireyin ömür usulünden kaynaklı tükenmişlik sendromu sebepleridir.
Kişisel özelliklerle alakalı tükenmişlik nedenleri
Mükemmeliyetçi eğilimler, hiçbir şeyin gereğince düzgün olamaması,Bireyin kendisi için ve dünya için karamsar bakış açısı,Kontrolün elinde olması isteği, diğerlerine itaat edememe,Üstün başarılı birey olma, A kalite kişilik üzere nedenler de bireyin kendi özellikleri nedeniyle oluşan tükenmişlik nedenleridir.
Tükenmişlik Sendromunun tedavisi
İşle ilgili vazifelerin ölçüsü ve yüklenmesi iş yerinde müdahalelerin yönlendirilmesiyle etkilenebilir. Tükenmişlik nedenleri ve sonuçları ferdi olarak kıymetlendirilir. Şayet tükenmişlik, depresyonun bir modülü olarak yahut ahenk probleminin bir modülü olarak açığa çıkarsa, tedavi muhtaçlığı ve hastalık müsaadesi, bu tıp rahatsızlıklarda genel olarak uygulanabilir kurallara nazaran tespit edilir. Tükenmişlik Sendromunun tedavisinde bir hastanın uyku ritminin olağana dönmesi için çoklukla birkaç gün ve geceye gereksinim vardır. İşlevsel kapasiteyi yıpratan önemli yorgunluklarda, mesela bir de ahenk problemiyle birleşiyorsa 2-3 haftalık hastalık müsaadelerine ihtiyaç vardır.
Depresyonun önemli halinde, sıklıkla daha da uzun periyodik hastalık müsaadelerine ihtiyaç vardır zira semptomların ortadan kalkması için gereken mühletten daha fazlasına işlevsel kapasitenin yine geri kazanımı için gereklidir. Hastalık müsaadesi tedavi ve takibin yerine geçmez. Hastayla nizamlı randevular ayarlanmalıdır. Şayet hastanın tükenmişliğinde psikiyatrik yahut somatik bir hastalık yoksa ve işten uzaklaşmaya muhtaçlığı varsa, tahlil bir hastalık müsaadesi değildir lakin iş yükünün azaltılması yahut vazifeler tekrar düzenlenmelidir. Bu tıp düzenlemelerin bütün değişik tiplerinin toplumsal güvenlik sistemi yahut patron tarafından da mümkün kılındığı da hesaba katılmalıdır.
Şayet iş yükü de açık bir halde mantıksızsa, işgücünü muhafaza sisteminin bu sorunu çözmede merkezi bir rolü olmalıdır. Hastalıkların mevcut sınıflandırmasına nazaran, tükenmişlik bir semptom teşhisi olup, patronla ilgili olarak bir telafiyi gerektirmez. Sıhhat sigortası, çalışma kabiliyetinin kaybedilmesinde, bunun bir hastalığın sonucu olmasını gerektirmektedir. Şayet hasta tükenmişlik sebebiyle çalışamaz durumdaysa, hastanın durumu bir hastalık olarak düşünülebilir ve temel teşhis de bir çeşit zihinsel rahatsızlıktır (depresyon durumu, ahenk sorunu, somatoform rahatsızlığı gibi). Tükenmişlik ek bir teşhis olarak kayıt altına alınabilir.
Tedavi ferdî olarak planlanır ve örneğin gerilim idaresi, ilaç tedavisi yahut psikoterapiyi de içerebilir. Düzgün uyumak değerlidir. Depresyon üzere zihinsel sorunlar faal bir biçimde tedavi edilmelidir. Hastanın öznel tecrübesini de dikkate almanın ve hastanın kendi ömür şartlarına alışmasının da kıymetli olduğu unutulmamalıdır. Şayet 1-2 ay içerisinde dikkate kıymet bir güzelleşme yoksa ve teşhis bilinmeyen olarak kalmışsa, hasta psikiyatrik değerlendirmeye yönlendirilmelidir. Şayet meslek sıhhati hizmet ünitesi belirli bir işyerinde tükenmişliğin yaygın olduğuna inanırsa/düşünürse, bunun için içerisinde küme bazlı çözümlerin/müdahalelerin de olduğu birtakım teşebbüsler planlanabilir.
Psk Kübra Dinçtürk
Uzm Dr Zeynep Pınar
Kaynaklar:
1- Tükenmişlik Kavramı: Birey ve Örgütler Açısından Kıymeti. Yrd. Doç. Dr. Güler ARI, Araş. Gör. Dr. Emine BAL. İdare ve İktisat 15/1 (2008) 131-148
2- Ahola K, Honkonen T, Isometsä E, Kalimo R, Nykyri E, Aromaa A, Lönnqvist J. The relationship between job-related burnout and depressive disorders–results from the Finnish Health 2000 Study. J Affect Disord 2005 Sep;88(1):55-62.
Psikonet.com
Davranissal Bilimler (2008)