Kızdığımızda, öfkelendiğimizde ya da sıkıldığımızda, bu hislerimizin şiddetini belirtmek için “saçlarımı yoldum” ya da “bana saçlarımı yoldurdu” deriz. Birçok vakit öylesine söylediğimiz bu kelam, aslında çok bilinmeyen bir ruhsal rahatsızlığı da tanım etmektedir. Göze çarpar derecede saç kaybıyla sonlanacak halde kişinin kendi saçlarını tekrar tekrar yolmasına “Trikotillomani” denir. Yunancada triko=saç, tillo=çekme, ve mani=delilik, çok istek manasına gelir ve 1889’da Fransız dermatolog Francois Hallopeau tarafından “karşı konulamayan saç yolma dürtüsü”nü belirtmek için bu sözlerin birleştirilmesiyle isimlendirilmiştir. Psikiyatri hastalığı olarak dürtü bozuklukları başlığı altında sınıflanır. Şayet kişi, saç yolma dürtüsünü ertelemeye ya da durdurmaya çalışırsa gitgide artan oranda gerginlik hisseder. Saçlarını yolduğunda ise bir haz, rahatlama ve doyum duygusu yaşar. Rastgele bir cilt hastalığına bağlı olmayan bu durum, ilerledikçe kişinin ömrünü olumsuz etkileyen bir hal alır.
Trikotillomaniyi esasen yalnızca ‘saç’ koparmakla sınırlamak da kâfi değildir. Daha çok saçların koparıldığı bir durum olarak görülse de kaş, kirpik, bedenin öbür tüyleri ve erkelerde göğüs kılları üzere kıllar da koparılabilir. Hastalık kaşların, kirpiklerin ve saçların büsbütün dökülmesine yol açacak halde görülebilir. Ve günün rastgele bir saatinde bu dürtü oluşabilir. Bir çok trikotillomani hastası, bedenin farklı yerlerinden kıl koparmanın can acıtıcı olmaktan öte rahatlatan bir aksiyon olduğu, rahatlık hissi verdiği noktasında birleşiyor. Hakikaten anlayamıyorsanız şayet, çok kolay bir benzetme olarak, bir yerin çok kaşınması ve kaşıdığımızda ortaya çıkan rahatlama hissi üzere düşünebilirsiniz.
Gerçekten rastgele bir yaşta başlayabilir ki buna bebeklik bile dahildir. Ancak sıklıkla, geç çocukluk ve ergenlik periyodunda, 11-13 yaş civarında başlamaktadır. Hatta bu sebeple, hastalığa birtakım hormon değişikliklerinin sebep olabileceğini düşünülmektedir. Bir de hayatın gerilimli bir periyodunda, değerli bir hayat olayını takiben başlaması da sık görülmektedir. (Ancak büsbütün durduk yere, her şey olağan akışındayken de başlayabilmektedir.)
Trikotillomaninin bir ileri boyutu; koparılan saçları yutma ile bir arada ortaya çıkan: “Trikotillobezoar”
Koparılan saç ya da başka beden kıllarının köklerini yutmak da sık görülen bir davranıştır. Yutma bazen saçın yalnızca kök kısmını yutma biçiminde, bazen de tüm saçı yutma biçiminde olabilmektedir. Saçın tümüyle yutulması bir müddet sonra bağırsaklarda biriken saçların yumak haline gelerek bağırsakların tıkanmasına yol açabilir ve bu durum acil cerrahi müdahale gerektirecek kadar önemli olabilir.
Tedavide klorpromazin, amitriptilin, imipramin, fluoksetin, klomipramin, paroksetin, lityum üzere değişik ilaçlar; anksiyete ve duygudurum bozukluğunun şiddetine nazaran tercih edilmektedir.
Asıl tedavide bilişsel ve davranışsal terapiler gerekmektedir. Bu gayeyle;
1-Hasta davranışının farkındalığını arttırma çalışmaları yapılır. Saç koparmayla ilgili hastaya günlük tutturulur. Bazen yalnızca hastanın kendi yaptığı kayıtlarla ilişkili olarak bile saç koparmada besbelli azalma gözlemlenebilir.
2-Okuma, televizyon izleme, sonluluk, külfet, güvensizlik, toplumsal ortamlara girme üzere saç koparmayı tetikleyen durumların tespiti yapılır. Bu sayede hasta bu türlü durumlara girdiğinde saç koparmayı önlemeye hazırlıklı davranır.
3-Saçı düzeltme, yüze dokunma, yüzü kaşıma üzere hastayı saç koparmaya yönelten hareketleri belirlemesi sağlanır.
4-Hastanın tedaviye ahengini arttırmak için saç koparmadan kaynaklanan hayal kırıklıkları, öfke üzere hislerin bilinçdışı tarafları irdelenir.
5-Saç koparmanın otomatikliğini kaldırmaya yönelik, ayna karşısında birebir hareketin taklidi üzere farkındalık eğitimi verilir.
6- Anksiyete ve gerilimin ağır bastığı olgularda gevşeme teknikleriyle desteklenir.
7- Elini yumruk yapma, bacak bacak üstüne atma üzere saç koparmaya alternatif olacak, ziyan vermeyecek ve tuhaf karşılanmayacak seçenek reaksiyon oluşturulmaya çalışılır.
