TRAVMA NEDİR?
Fizikî ve ruhsal bütünlüğümüzü tehdit eden her türlü olay travmadır. Hiç beklemediğimiz bir anda ve ne yaparsak yapalım asla hazırlıklı olamayacağımız bir halde, bütünlük ve süreklilik üzere, varlığımızı yasladığımız temel hayat referanslarımıza inen ani bir darbedir. Bizi geçmişimiz ve geleceğimizden- şiddetine bağlı olarak- belirli bir müddet için koparan bir zamansızlık halidir. Yaşanan olay karşısında çok kaygı, çaresizlik, hayatımız üzerinde denetimimizi kaybetmiş olma, geleceğe dair ümitsizlik ve güvensizlik üzere hisler; “Güvende değilim”, “Dünya adaletsiz ve acımasız”, “Yalnız ve korunmasızım” üzere fikirler ortaya çıkar. Travmatik olaylarda hayatımıza, beden bütünlüğümüze, inanç sistemlerimize, sevdiklerimize yönelik bir tehdit vardır.
Ayrılık ve boşanma, iş kaybı, aile içi şiddet, tecavüz, trafik kazası, ani hastalık, sakat kalma ve ani vefatlar ferdî travma listesine girerken; savaş, terör, doğal afetler, büyük çaplı ekonomik krizler de toplumsal travmalar başlığı altında ele alınır. Toplumsal travmanın yarattığı tesirler kelam konusu olduğunda, en fazla risk altında olanlar sırası ile direkt maruz kalanlar, şahit olanlar ve kıl hissesi kurtulanlardır. Müdahale eden sıhhat takımları, polis/jandarma, kurtarma grupları, arkadaşlar, aile yakınları daha az olsa da, yeniden de travmanın tesirini yaşayacak risk kümeleridir. Geçmişte öteki bir felaketin kurbanı olanlar, aile sorunları olanlar, yakın geçmişinde kayıp yaşayanlar, toplumsal bağları kuvvetli olmayanlar, psikososyal badireler yaşayanlar ya da kronik bir hastalığı olanlar, travmanın tesirini en ağır formda yaşama riski olan kümelerdir.
Travma sonrası mağdurların %10-20’si olaydan kısa bir mühlet sonra düzelmektedir. Travmaya maruz kalanların yaklaşık %70’i bu travmadan etkilenerek “stres tepkileri” (akut gerilim bozukluğu) gösterirler. Geriye kalan %10-20 ise uzun mühlet “stres tepkileri” göstermektedir. Bu gerilim reaksiyonları daima olduğunda bireye Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu tanısı konur.
Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu Belirtileri
Tekrarlama belirtileri (olayı zihninde tekrar tekrar yaşamak)
Kaçınma belirtileri (olayla ilgili ikazcılardan ya da olayı hatırlamaktan kaçınma)
Çok uyarılmışlık belirtileri (suçluluk, utanç, fizikî belirtiler vs.)
Müddet ölçütü (belirtilerin uzun müddet devam etmesi)
Toplumsal, mesleksel ya da başka alanlardaki fonksiyonelliğin bozulması
Bu belirtiler yaşanan travmatik olaylardan çabucak sonra görülebileceği üzere yıllar sonra da ortaya çıkabilir.
TRAVMA SONRASI GÖRÜLEN TEPKİLER
Duygusal yansılar: Şok, ıstırap, öfke, kaygı, suçluluk, ümitsizlik, tasa, kaygı, karamsarlık, donukluk, çok sonluluk, çaresizlik kendi üzere hissetmeme, geçmiş travma ve kayıpların alevlenmesi verilen duygusal reaksiyonlardır. Çocuklarda endişe ve tasa sıklıkla görülen reaksiyonlardır. Kaygı insan hayatını tehdit eden rastgele bir tehlike karşısında verilen olağan reaksiyondur. Çocuklar genelde olayın tekrar olmasından, vefattan, ailesinden ayrılmaktan yahut yalnız kalmaktan korkabilirler. Gerçek olayın tetiklediği endişelerin yanı sıra, kendi hayal güçlerinin ürettiği endişeler da yaşayabilirler.
Düşünsel yansılar: İnanama, niyet ve dikkat dağınıklığı, unutkanlık, kimi vakit intihar niyetleri, çarpık ve genellemeye dayalı (her şey ve herkes makûs gibi) niyetler sık sık beliren imajlar, olayla ilgili imajlar ve olayı tekrar tekrar yaşama bu cins yansılar ortasındadır.
Fizikî reaksiyonlar: Baş, göğüs ağrısı, mide yanması ve/veya bulanması, kalp sıkışması, gürültüye karşı hassaslık, iştah artması yada tam aykırısı azalması, daima yorgunluk hali, nefes darlığı ve kolay hastalanmak üzere fizikî yansılar aslında vücudumuzun travma karşısında bir çeşit kendini söz etme halidir.
Davranışsal yansılar: Uyku ve yeme bozuklukları, toplumsal etraftan uzaklaşma, kendini ihmal etme, içe kapanma, alkol ve husus kullanımı, kaçınma davranışları, konuşmama, dikkatsizlik ve dağınıklık, daima birebir şeyle uğraşma, hiçbir şey olmamış üzere davranma, travma karşısında gösterilen muhakkak başlı davranış biçimleridir. Çocuklarda en sık görülen sorunlar uyku saatleriyle ilgili olanlardır. Kendi başlarına gidip yatmak istemeyebilirler, uykuya dalmakta zahmet çekebilirler, geceleri sık sık uyanabilirler ve /veya kabuslar görebilirler. Bu türlü vakitlerde çocukların ebeveynlerine yakın olmayı istemeleri ve ebeveynlerin de çocuklarını yanlarında istemeleri OLAĞANDIR. Çocuklar gerilim altında daha küçük yaşlarda yaptıkları davranışlara (alt ıslatma, anneye yapışma, parmak emme gibi) geri dönebilirler. Kısa vadeli olarak bu türlü davranışların belirmesi olağandır. Anne- baba bu davranışlar karşısında çok reaksiyon gösterdiği takdirde, davranışlar daha uzun mühlet devam edebilir.
Her türlü toplumsal travma bizlerin güzel, inançlı ve yaşamaya kıymet bir dünyaya olan inancımızı zedeler ve bizi karmaşa ile baş başa bırakır. “Ne olduğunu anlamıyorum”, “Ne yapacağımı bilemiyorum” , ”Herkes nerede?” üzere tepkiler terör, doğal afet üzere toplumsal travmalarda ortaya çıkan reaksiyonlardır. Travmaya direkt maruz kalanlar kadar, onlara yardım etmek için gidenler de ” yardım edebilirim, yapabileceğim çok şey var” diye düşünerek başlayıp bir müddet sonra kendilerini “her şey çok makûs, yaptığım hiçbir şeyin manası yok” fikri içinde bulabilirler.
Epidemiyoloji
Travma sonrası gerilim bozukluğu, bayanlarda %51-65 erkeklerde %60-75 oranında görülmektedir. Bayanlarda daha yüksek oranda görülmesi, kaçınma durumunun daha fazla olması ile ilişkilendirilmiştir. Genel olarak ise travmatik ömür olayı ile karşılaşan insanların %10-20’sinde ortaya çıktığı saptanmıştır.
Etiyoloji
Travma sonrası gerilim bozukluğu geliştirmede tesirli olan faktörler; travmatik olayı şahsen yaşamak ya da şahit olmak, travmaya maruz kalma müddeti, geçmişte bir travma yaşamış olmak, travmanın çeşidi, toplumsal takviye eksikliği, travmanın tesir gücü ve genetik yatkınlık olarak sıralanabilir.
Ayırıcı Tanı
Travma sonrası gerilim bozukluğunu öteki dert bozukluklarından ayıran temel özellik, saptanabilir bir travmatik olayın var olmasıdır. Öteki anksiyete bozukluklarının kendine has belirtileri (örneğin fobi, obsesyon, kompulsiyon, spontan panik nöbetleri) travma sonrası gerilim bozukluğunda beklenen belirtiler değildir.
NASIL BAŞA ÇIKABİLİRSİNİZ?
Süreklilik ve bütünlük hissinizi onarmak için yapabilecekleriniz:
Bilgi edinmek, küçük lakin gerçekleştirebileceğiniz sorumluluklar/roller edinmek, asla toplumsal bağlarınızı kaybetmemek, güvendiğiniz arkadaşlarınız ile gruplaşmak, yalnız kalmamak ve şunu asla unutmamak: verdiğiniz reaksiyonlar olağan insanların olağandışı durumlar karşısında verdiği tipik tepkilerdir. Siz değil, başınıza gelen durum ANORMAL! Fizikî açıdan kuvvetli olabilmek için kendinizi asla ihmal etmeyin ve yeterli beslenin. Dinlenmek için kendinize vakit verin. Spor yapmak gerilimi azaltmanın en güzel yollarından biridir. Alkol ve uyuşturucudan uzak durun.
Duygusal açıdan toparlanabilmek için yapabilecekleriniz:
Duygusal açıdan yakın gelecekte sizleri nelerin beklediğini bilin, bilgi edinin. Yasınızı yaşamak için kendinize müsaade verin, güçlü gözükmek için gayret göstermeyin. Sizi anlayan ve destekleyen bireyler ile irtibatınızı koparmayın, etrafınızdan yahut gerekiyorsa profesyonel birinden dayanak isteyin, düşüncelerinizi paylaşın.
Niyetlerinizi toparlamak için yapabilecekleriniz:
Gösterdiğiniz reaksiyonları olağan kabul edin. Başınıza gelenin sizin denetiminiz dışında geliştiğini ve ne yaparsanız yapın, bu üzere durumlar karşısında hazırlıklı olunamayacağını unutmayın. Genelleme yapmaktan kaçının (bu yalnızca sizin ya da yakınlarınızın başına gelmedi ve gelmeyecek). Davranışlarınızı gözden geçirin. Hayatınızı bir tertibe oturtun (bu evvelki düzeninizden farklı da olabilir). Hayatınızın önceliklerini değiştirebilirsiniz. Anlamsız bulduğunuz ve yapmak istemediğiniz şeyleri devreden çıkarabilirsiniz. Sizin için değerli olan bireyler ile daha sık görüşüp, daha derin bağlantılar kurabilirsiniz. Bugünü yaşamaya ihtimam gösterebilirsiniz.
Tedavi
Travma sonrası gerilim bozukluğu tedavisinde gaye, travmanın ortaya çıkardığı belirtilerin ortadan kaldırılmasıdır. Bunun için de ilaç kullanımının yanında bilişsel davranışçı psikoterapi uygulanır.
Her birimizin hafızasında bir ferdî fotoğraf albümü üzere depolanmış anılar vardır. Evlilik, düğün, merasim, mezuniyet, sünnet üzere hoş fotoğrafların yanında, bir de karanlık günlerin büyük fotoğrafları bulunur… İşte bu büyük fotoğrafları biz psikiyatristler silemeyiz ancak küçültebiliriz. Yaşadığımız bir krizi, geleceğimizi aydınlatacak bir tecrübeye dönüştürmek için psikiyatrik yardım gereklidir. Tıpkı kaybı çok acı olan bir sevdiğimizin duvardaki fotoğrafının bize hayatın bedelini öğrettiği üzere, acıları öğrenmeye dönüştürebiliriz.
DR ZEYNEP PINAR
www.zeyneppinar.com
0212 215 62 62
Doctors profile: https://www.doktortakvimi.com/zeynep-pinar/psikiyatri/istanbul
