TSSB II. Dünya Savaş’ından sonra psikiyatri literatürde yerini almıştır. TSSB’ye savaş sonrası nevrozda denilmiştir. Abraham Kardiner (1941) TSSB’de fizyolojik hiperaktivitenin en besbelli belirti olduğunu ortaya atan birinci bilim adamıdır.
TSSB’nin değerli bir ruhsal rahatsızlık olarak tanınması ABD’de 1970’lerde Vietnam Savaşı devrine rastlamaktadır.
Yaşanan doğal bir afet (deprem, sel) yahut bir olay (savaş, cinayet, trafik kazası) üzere hayatı tehdit eden bir olay ve durumdur. Travma sonrası mağdurlar %10-20 olaydan kısa bir müddet sonra düzelmektedir. Yaşananan travmaya maruz kalanların yaklaşık %70 bu travmadan etkilenerek “stres tepkileri” (akut gerilim bozukluğu) gösterirler. Geriye kalan %10-20 ise uzun müddet “stres tepkileri” (TSSB) göstermektedir.
Yaşanan travmatik olay karşısında herkes “stres tepkileri” gösterir. Bu harikulâde durum ve olaya bir periyot için, herkes olağandışı yansılar vermektedir. Travmaya maruz kalan kişi bu gerilim yansılarını daima gösteriyorsa TSSB tanısı konur.
Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu Belirtileri
- Travma
- Tekrarlama belirtileri
- Kaçınma belirtileri
- Aşırı uyarılmışlık belirtileri
- Süre ölçütü
- Sosyal, mesleksel yada öbür alanlardaki fonksiyonelliğin bozulması
DSM-IV Teşhis Ölçütleri
A. Kişi aşağıdaki her iki durumu da içeren bir travmatik olaya maruz kalmıştır:
- Kişi gerçek mevt yahut vefat tehdidi, yahut önemli yaralanma, yahut kendi yahut oburlarının vücut bütünlüğünü tehdit eden tehlikeli bir olay yahut olaylar yaşamış, şahit olmuş yahut karşılaşmıştır,
- Kişi ağır endişe, çaresizlik yahut dehşet hisleri yaşamıştır.
B. Travmatik olay aşağıdaki bir (ya da daha çok) yolla daima yine yaşanmıştır:
- Olayın kanılar, formlar, anımsamalar ile tekrarlayıcı, zorlayıcı ve acı veren formda hatırlanması. Not: Küçük çocuklarda travmanın çeşitli taraflarını ve temalarını içeren tekrarlanan oyunlar olabilir.
- Olayın acı veren tekrarlayan düşlerle görülmesi. Not: Çocuklarda, tanımlanamayan içerikli korkutucu düşler olabilir.
- Travmatik olay tekrarlıyormuş üzere davranma yahut hissetme ( olayı yine yaşama duygusu, illüzyonlar, halusinasyonlar, uyanırken yahut alkollüyken olanlar da dahil dissosiyatif flashback atakları).
- Travmatik olayı sembolize eden yahut temsil eden iç yahut dış uyaranlarla karşılaşıldığında ağır ruhsal sıkıntıçekilmesi.
- Travmatik olayı sembolize eden yahut temsil eden iç yahut dış uyaranlarla karşılaşıldığında fizyolojik reaksiyon gösterme
C. Aşağıdakilerden en az üçüyle tanımlanan, travmayla bağlı uyaranlardan daima kaçınma ve (travmadan evvel olmayan) bir genel yanıtsızlık, hissizlik durumu:
- Düşünceler, hisler, yahut travmayla ilgili konuşmalardan kaçınma
- Travmayı anımsatıcı aktiviteler, yerler, insanlardan uzak durma eforu,
- Travmanın değerli bir bölümünüAnımsayamama
- Belirli aktivitelere iştirakte ilginin bariz azalması
- Diğer insanlardan uzaklaşma, yabancılaşma
- Duygusal kısıtlılık (örn. sevgi hislerinin hissedilmemesi)
- Geleceğinin kısıtlandığı duygusu (gelecek, evlilik, çocuk yahut olağan hayat sürdürme umudunun olmayışı),
D. (Travmadan evvel var olmayan) Daima çok uyarılma durumundan iki yahut daha fazlasının bulunması:
- Uykuya dalmada yahut sürdürmede güçlük
- İrritabilite yahut öfke patlamaları
- Konsantrasyon güçlüğü
- Tetikte olma
- Abartılı irkilme yanıtı
E. B,C ve D teşhis ölçütlerindeki semptomların 1 aydan daha fazla sürmesi
F. Bu bozukluk, klinik açıdan bariz bir probleme ya da toplumsal, mesleksel alanlarda ya da fonksiyonelliğin değerli başka alanlarında bozulmaya neden olur.
Epidemiyoloji
Kadınlarda %51-65 erkeklerde %60-75 travmatik bir hayat olayıyla karşılaştıkları ortaya çıkmaktadır. Travma sonrası gerilim bozukluğunun travmatik ömür olayı ile karşılaşan
insanların %10-20’sinde ortaya çıktığı saptanmaktadır. TSBB bayanlarda başvurulan kaçınma durumu nedeniyle daha sık görüldüğü saptanmıştır.
Etiyoloji
Yapılan birtakım araştırmalara nazaran kesin olmamakla birlikte bu hastalığın oluşumunda genetiğin rolünün olduğu düşünülmektedir. Ayrıyeten patolojik öğrenmeninde bu hastalığın oluşumunda tesirli olduğu varsayılmaktadır. Kişilik yapısı (hassas bir yapıya sahip olmak) daha evvel ruhsal rastgele bir rahatsızlık geçirmiş olmak, bu hastalığın oluşumunda yer oluşturduğu düşünülmektedir.
Ayırıcı Tanı
Ayırıcı teşhis başta panik bozukluk olmak üzere başka anksiyete bozukluklarıdır. Travma sonrası gerilim bozukluğunu öteki anksiyete bozukluklarından ayıran temel özellik, saptanabilir bir travmatik olayın varlığı ayırıcı teşhis yapmayı kolaylaştırmaktadır. Öbür anksiyete bozukluklarının kendine has belirtileri, örneğin fobi, obsesyon, kompulsiyon, spontan panik nöbetleri, travma sonrası gerilim bozukluğunda beklenen belirtiler değildir.
Tedavi
TSSB’nin tedavisinde gaye travmanın ortaya çıkardığı belirtilerin ortadan kaldırılmasıdır. Bu tedavi yaklaşımı ilaç artı psikoterapi olarak uygulanmaktadır.
Ali Turan Barniç
Teşekkürler Ali, birkaç kelam ben ekleyeyim. Herbirimizin hafızasında bir şahsî fotoğraf albümü üzere depolanmış anılar var. İrili ufaklı fotoğraflar üzere anılar unutamadığımız günleriniz, evlilik, düğün, merasim, mezuniyet, sünnet üzere hoş anılar, birde karanlık günlerin büyük fotoğrafları… İşte bu büyük fotoğrafları biz psikiyatristler silimeyiz ancak küçültebiliriz. Yaşadığımız bir krizi, geleceğimizi aydınlatacak bir tecrübeye dönüştürmek için psikiyatrik yardım gereklidir. Kaybı çok acı olan bir sevdiğimizin duvardaki fotoğrafını bize ömrün bedelini öğrettiği üzere, acıları öğrenmeye dönüştürebiliriz.