Total kalça protezi, kalça eklemi ileri derecede harap olmuş hastalarda, hasarlı eklemin yapay bir eklemle değiştirilmesi ameliyatıdır. Kalça protez kobalt krom yahut titanyumdan imal edilen ana kesimler ile bunların eklemleştiği yerde plastik, metal yahut seramik orta kesimlerden oluşur.
Kalça protezi kemiğe iki formda tutturulabilir. Kemik kalitesi çok uygun olmayan ileri yaştaki hastalarda, protez kemik çimentosu ismi verilen bir dolgu hususu ile kemiğe tespit edilir. Bu tip protezlere çimentolu kalça protezi ismi verilir. Kemik kalitesi düzgün olan daha genç hastalarda ise, üzeri gözenekli bir unsur ile kaplanmış olan protezler, kemiğin içine çok sıkı bir halde yerleştirilir ve sonrasında bedenin kemiği, protezin üzerindeki gözeneklerin içine ilerleyerek tespiti sağlar. Bu tip protezlere çimentosuz kalça protezi ismi verilir.
TOTAL KALÇA PROTEZİ KİMLER İÇİN UYGUNDUR?
Kalça eklemi artrit, kalça çıkığı, kırık ya da damarlanma bozukluğuna bağlı olarak ileri derecede hasar görmüş şahıslarda, öbür tedavi yolları (ilaçlar, fizik tedavi, eklem içi enjeksiyonlar, baston kullanımı) ile sonuç alınamazsa kalça protezi uygulanır.
Günlük ömür aktivitelerini engelleyen şiddetli ağrı, hareket kısıtlılığı ve kısalık durumlarında kalça protezi en uygun tedavi seçeneğidir. Hastanın 60 yaşın üzerindeki olması tercih edilir, lakin gerekli olduğu durumlarda (ör. romatoid artrit) daha genç hastalarda da uygulanabilir.
KALÇA PROTEZLERİNDEKİ SON GELİŞMELER NELERDİR?
Kalça protezinin şematik görünümü
1960 yılında birinci kere uygulanan protezlerde, yıllar içinde materyel, teknoloji ve cerrahi tekniklerde büyük gelişmeler ortaya çıkmıştır. Evvelce yalnızca metal ve plastik arayüzden oluşan protezlere, günümüzde metal-metal ve metal-seramik arayüzler eklenmiştir. Bu yeni hususların aşınma özellikleri daha üstündür ve plastik arayüzlü protezlere nazaran daha uzun müddet dayanmaları beklenir. Bu sayede daha genç hastalarda da uygulama alanı ortaya çıkmaktadır.
Erken kalça protezi dizaynları yalnızca kemik çimentosu ile tespite müsaade verirken, günümüzde buna çimentosuz kalça protezleri de eklenmiştir. Böylelikle protezin, bir dolgu unsuruna gerek olmadan direkt kemiğe tutunması imkanı sağlanmıştır.
Kalça protezinin birbiri ile eklem yapan kesimlerinin boyut ve geometrik yapısında yapılan tasarım değişiklikleri sayesinde protezlerin yerinden çıkma riski azaltılmıştır. Bu da günlük ömür aktiviteleri sırasında eski dizaynlı kalça protezlerinde uygulanan birtakım kısıtlamaların ortadan kalkmasını sağlamıştır.
Eskiden çok daha büyük kesilerle ve büyük kas kümelerini zedeleyecek biçimde yapılan teşebbüsler, günümüzde daha küçük kesiler ve kalça etrafı yumuşak dokulara itina göstererek yapılabilmektedir. Bu da ameliyat sonrasında günlük ömür aktivitelerine dönüşü kolaylaştırmıştır.
Ameliyat sonrası ağrı denetimindeki gelişmeler sayesinde hastaneden kalma mühletleri kısalmıştır.
TOTAL KALÇA PROTEZİ SONRASI NE BEKLEMELİYİM?
Kalça protezi ameliyatı sonrasında, hastaların çok büyük bir kısmında kalça ağrıları büsbütün geçer, yürüme merdiven inip çıkma üzere günlük ömür aktivitelerinde besbelli güzelleşme sağlanır. 2-3 cm ortasındaki bacak kısalıkları giderilebilir.
Protez sonrası koşma, sıçrama üzere aktiviteleri ve ağır işleri yapmanız uygun değildir. Bunlar protezin erken aşınmasına yol açacaktır. Protez sonrasında bilhassa birinci 6 ayda alçak sandalyelere oturmak ve bacak bacak üstüne atmak uygun değildir. Ömür uzunluğu yer sofrasına ve alaturka tuvalete oturmamanız gerekir. Bu üzere çok hareketler kalça ekleminin yerinden çıkmasına ve tekrarlayan ameliyatlara sebep olabilir. Namaz kılıyorsanız, bunu sandalyede oturarak yapmanız gerekir.
Ameliyattan 6-8 hafta sonra otomobil kullanabilirsiniz lakin, şoför koltuğunun yüksek olması ve kalça ekleminin çok bükülmemesi gerekir. Bu mevzuda hekiminiz size bilgi verecektir. Altı hafta mühletle yatarken bacaklarınızın ortasında bir yastık olmalıdır. Bu kısıtlamalardan kimileri, yeni dizaynlı ve büyük baş yapısına sahip kalça protezleri için geçerli olmayabilir.
Protez ameliyatından 6 hafta sonra yüzme, golf, yürüyüş üzere sporlar yapabilir, idman bisikleti kullanabilirsiniz. Tenis, futbol, basketbol üzere sporlar uygun değildir.
TOTAL KALÇA PROTEZİNİN BİR ÖMRÜ VAR MIDIR?
Total kalça protezini oluşturan kesimler, hareket sırasında ortaya çıkan sürtünmeye bağlı olarak vakit içinde aşınır. Aşınma ile ortaya çıkan ve gözle görülmeyecek kadar küçük metal ve plastik kesimlerine karşı bedenin yanıtı ile protezler tutunduğu kemikten ayrılır. Bu da ağrılı protez gevşemesine yol açar. Uygun cerrahi teknik ve çağdaş protez dizaynları kullanılarak yapılan kalça protezlerinin ömrü günümüzde 15-20 yıla kadar uzamıştır. Yeni geliştirilen seramik ve metal orta yüzlü kalça protezlerinde bu müddetin daha uzun olması beklenmektedir. Çok kilo ve tekrarlayan zorlayıcı aktiviteler aşınmayı artıracağı için protezin ömrünü kısaltacaktır. Gevşeyen protezler, birden fazla hastada ikinci bir ameliyat ile çıkartılıp tekrar kalça protezi yerleştirilebilir, lakin ikinci ameliyat daha zordur, daha büyük protezlerin kullanımını gerektirir ve ikinci protezin ömrü, birincisi kadar uzun değildir.
AMELİYATIM NASIL OLACAK?
Kalça protezi uygulanmış bir hastanın röntgen görüntüsü
Total kalça protezi genel yahut epidural (belden uyuşturma) anestezi ile yapılabilir. Ameliyat 2 saat civarında sürer. Ameliyat sonrası ağrıyı engellemek için epidural yahut damar yolundan takılan ağrı pompaları kullanılır. Ameliyat sırasında ve sonrasında kaybettiğiniz kan için damar yoluyla kan verilebilir. Birinci birkaç gün, bacaklarınızın ortasına V halinde bir yastık yerleştirilebilir. Ayıldıktan sonra teneffüs idmanları başlanır. Ameliyattan sonraki günde ayağa kaldırılırsınız. Bir yürüteç yahut koltuk değneği kullanarak kısa araları yürüyebilirsiniz. Alçak yerlere oturmanız uygun olmadığı için, hastanede ve meskende tuvalet yükseltici aygıtlar kullanmanız gerekir. Hekiminizin tekliflerine uygun olarak belli bir mühlet ameliyatlı bacağınıza tam yük vermekten kaçınmak gerekli olabilir. Hastanede kalış mühleti 3-7 gün ortasındadır. Taburcu olduktan sonra, size önerilen idmanları meskende yapmanız çok değerlidir. Bacaklarınızda kan pıhtısı oluşmasını engellemek için kan sulandırıcı ilaçları hastaneden çıktıktan sonra da bir müddet kullanmanız gerekli olabilir.
AMELİYATTAN SONRA YAPMAYIN!
En az 8 hafta müddetle bacak bacak üstüne atmayın
Otururken öne eğilip yerden bir şey almayın
Dizlerinizi kalça hizasından üste kaldırmayın
Alaturka tuvalete oturmayın
Oturup kalkarken öne çok eğilmeyin
TOTAL KALÇA PROTEZİ SONRASI HANGİ KOMPLİKASYONLAR OLABİLİR?
Total kalça protezi ameliyatından sonra görülen önemli komplikasyonlar çok düşük oranda ortaya çıkar. En sık görülen sorun, bacağınızdaki kan akımının yavaşlamasına bağlı olarak toplar damarlarınızda pıhtı oluşmasıdır (derin ven trombozu). Bunu önlemek için cerrahiden sonra kanı sulandıracak ilaçlarla kollayıcı tedavi uygulanır. Bu tedavi, gerektiğinde 20 güne kadar uzatılabilir. Ameliyat sonrasında erken periyotta yürüyüşlere başlamak ve hareketsiz kalmaktan kaçınmak, bu riski azaltacaktır. Varis çorabı kullanımı yararlı olabilir.
Total kalça protezinden sonra, enfeksiyon yani protezin iltihaplanması %0.1 ile %1.5 ortasında görülür. Bedenin öbür bir yerinde (ör. İdrar yolunda, dişlerde) enfeksiyon olması, şeker hastalığı ve öbür kronik hastalıkların varlığı bu riski artırabilir. Ameliyat öncesinde bedenin öteki bir yerinde olabilecek enfeksiyonların tedavisi gereklidir. Ameliyat sırasında esirgeyici antibiyotik tedavisi yapılır ve cerrahi sırasında özel tedbirler alınarak enfeksiyon riski azaltılır. Kalça protezinde enfeksiyon gelişirse, tekrarlayan cerrahiler, protezin çıkartılıp muhakkak bir müddet sonra tekrar yerleştirilmesi üzere süreçler gerekli olabilir.
Total kalça protezi sonrası, protezin yerinden çıkması %5-8 ortasında görülür. Ameliyat sonrası bilhassa birinci 6 hafta boyunca belli hareketlerden kaçınılması çok kıymetlidir. Cerrahi teknikler ve protez dizaynındaki gelişmeler ile birlikte çıkık oranları eski yıllara oranla azalmıştır.
Ameliyat sırasında bacaklar ortasında uzunluk eşitsizliğini gidermek için özel tedbirler alınır. Lakin kimi durumlarda, kalçadaki yumuşak doku istikrarını sağlamak ve çıkık riskini engellemek için bacak uzunluğu uzatılması gerekli olabilir. 2 cm e kadar olan uzunluk farkları beden tarafından dengeleneceği için sorun yaratmaz. Gerekirse ayakkabı içine yükseklik yerleştirilerek sorun giderilebilir.
Yukarıda sayılanların dışında, yara güzelleşmesi meseleleri, damar yahut hudut yaralanmaları, protezin kimi modüllerinin yerinden çıkması, protez etrafı kırıklar, protezin kendisinde kırıklar üzere komplikasyonlar görülebilir lakin bunlar çok azdır.
TOTAL KALÇA PROTEZİ SONRASI ENFEKSİYONDAN KORUNMAK İÇİN NE YAPILMALIDIR?
Düşük te olsa, kana karışan bakterilerin kalça protezinize ulaşarak oraya yerleşmesi ve enfeksiyon oluşturması riski vardır. Kalça protezi ameliyatından sonraki birinci iki yıl içinde diş yahut idrar yolları ile ilgili bir cerrahi süreç geçirecekseniz, kesinlikle öncesinde antibiyotik kullanmanız gerekir. Bilhassa diş çekimi, taş paklığı ve kanal tedavisi üzere süreçlerden bir saat evvel uygun bir antibiyotik ile enfeksiyondan korunma değerlidir. Antibiyotiğin dozu ve müddeti için kesinlikle ortopedi hekiminize danışmanız uygun olacaktır.
Ayrıca ayak bakımına dikkat etmeniz, ayak ve tırnak enfeksiyonu bulguları ortaya çıkarsa ortopedi hekiminizi bilgilendirmeniz gerekir.