Bu makalede total kalça protezi yapılacak hastalara bu ameliyatın yararları ve sınırlamaları, olağan bir kalçanın nasıl çalıştığı, kalça kireçlenme sebepleri, kalça protezinden ne beklenmelidir, protez sonrası günlük aktivitelerde nelere dikkat etmeli ve ne çeşit antrenmanları yapılmalı sorularının yanıtları anlatılacaktır.
Ağrılı ve sertleşmiş bir kalça günlük kolay hareketlerinizi bile etkileyebilir. Yıllar geçtikçe istirahat halinde gelen ağrılar uyku tertibinizi münasebetiyle ruhsal yapınızı da bozabilir. Halbuki ağrılı kalçanıza yapılacak olan kalça protezi ameliyatı ile bu ağrılı ve hareket kapasitesi azalmış olan ekleminizin olağan haline dönmesi mümkündür. Bu operasyon, bozulmuş olan eklem yüzeylerinizin tıpkı vazifesi yapacak özel gereçlerden üretilmiş, total kalça protezi ismini verdiğimiz gereç ile değiştirilme sürecidir.
Kalça protezi inançlı ve efektif bir tedavi metodudur. Ağrı ortadan kalkar, kalça hareketleriniz artar, günlük aktivitelerinize geri dönersiniz.
Anatomi
Kalça, topuz ve soketten oluşan bir eklemdir. Soket, büyük pelvis kemiği tarafından oluşturulur, topuz ise femur denilen uyluk kemiği tarafından oluşturulur. Kaygan bir yapıya sahip kıkırdak dokusu ise soket ve topuzun etrafını örter ve düşük sürtünme yüzeyleri oluşturur.
Soketin iç kısmında, topuzun yaslandığı ve amortisör görevi gören labrum denilen fibrokartilaj bir yarım ay şekli yapı vardır.
Kalça Ağrısının En Sık Sebepleri
En sık sebep kireçlenmedir.
- Osteoartrit; Kalça eklemindeki eklem kıkırdağın soyulması, incelmesi sonucu alttaki kemik yapıların birbirine sürtmesine kireçlenme yahut osteoartrit denir.
- Romatoid Artrit; Bu otoimmün bir hastalık olup vakitle kalça ekleminde kıkırdak harabiyeti oluşturur.
- Posttravmatik artrit; Kalça kırığı yahut çıkık sonrası kıkırdak hasarı ve beslenme bozukluğu sonrası oluşur.
- Avasküler Nekroz; Uyluk topuzuna gelen kan akımının azalması sonucu ortaya çıkar. Kâfi kan akımının olmaması durumunda uyluk topuzundaki kıkırdak dokuları ölür ve süratli bir formda baş çöker. Sonuç olarak kıkırdak ortadan kalkar ve topuz ile soket ortasında süratli bir kireçlenme ile sonuçlanır.
Klinik Bulgular
Sabah uyandığınızda birinci belirti, kasık bölgesinde ağrı ve sertlik, bazen uyluğa, bazen kalçaya yayılabilir. Ağrılarınız aktivite ile artar, dinlenme ile azalır.
Tedavi olmaz ve kireçlenme ilerlerse, ağrılarınız istirahat ile de devam eder ve gece uykudan uyandıran ağrılara dönüşebilir. İlerleyen olaylarda kireçlenmeler eklem etrafında de oluşarak hareket kabiliyetini azaltabilir.
Eklem kıkırdakları büsbütün ortadan kalkarsa kemikler birbirine daha çok sürterek, hareketler çok ağrılı hale gelir. Kalçayı içe-dışa çevirme, öne-arkaya hareket ettirme zorlaşır. İlerleyen dönmede ise ağrıyı azaltmak için kalçayı hareketsiz tutma ve sonrasında kalça etrafı kaslarda zayıflık gelişir.
Hekim Muayenesi ve Tanı
Doktorunuz hastalığın ne kadar ilerlediğini tespit etmek için, şikâyetleriniz ve tıbbı geçmişiniz sorguladıktan sonra muayene edecektir.
Kalça muayenesinde kalça hareketlerinin hassasiyetine bakılacaktır. Kalça sınırını duruşunuzu görmek için ayakta durma ve yürümenize bakacaktır.
Görüntülemede ise röntgen çok kıymetli bir araçtır. Kemik ve eklem değişikliklerini çok güzel gösterir.
Total Kalça Protezi Nedir ve Nelerden Oluşur
Kireçlemiş yahut kırık sonrası bir kalçada hasarlanmış olan kemik ve kıkırdak yapıları çıkarıp yerine prostetik kompenentlerden oluşan yapıları koymaktır. Total kalça protezi ana 4 kompenetten oluşur;
- Acetebular(Soket) Kompenet; Olağan kalçada soketin vazifesini alır. Metal yapıda olup vidalama ya da çimentolama ile sabitlenir.
- Plastik Lineer; Soket ile topuz ortasına yerleştirilen plastik yapıdadır. Bunların metal ve seramik çeşitlerde vardır.
- Femoral-Uyluk-Kompenent; Metal yapıda olup uyluk kemiğinin içine yerleştirilir. Çimentolu yahut press fit halinde olabilir.
- Femoral Baş(topuz); Femur topuzunun yerini alır. Metal yahut seramik olabilir. Femoral stem ile acetebular lineer ortasında yer alır.
Kime Total Kalça Protezi Yapılmalıdır?
Cerrahi için kesin olarak belirlenmiş yaş ve kilo sınırlaması yoktur. Lakin hastanın ağrı ve kalça hareketleri değerli iki kriterdir. Cerrah her hastayı ferdi olarak inceler ve çoklukla 50 ile 80 yaş ortasında ameliyat olması önerilir.
Aşağıdaki durumlarda ameliyat düşünülmelidir;
- Kalça ağrısı günlük işleri kısıtlıyorsa, örneğin; yürüme ve oturup kalkma
- Gece ve gündüz ağrı devam ediyorsa
- Kalça hareketlerinde kısıtlılık gelişmişse
- İlaç, fizik tedavi ve aktivite düzenlemesi ile ağrı geçmiyorsa.
Ameliyat Kararı ve Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Kendiniz, aileniz ve hekiminizin ortak kararı ile cerrahiye karar verilmelidir ve cerrahiye karar verirken size yapılacak olan süreç hakkında gereğince bilgilenmiş olduğunuza kanaat getirmiş olmalısınız. Cerrahiye karar verildikten sonra yapılması gereken bir ekip işler vardır. Ameliyat öncesi kan analizleri ile anestezi açısından ayrıntılı bir muayeneniz olacaktır. Gerekirse eşlik eden hastalıklarınız (diyabet, yüksek tansiyon, guatr, vs.) için ek tetkik ve muayeneleriniz yapılacaktır. Ameliyat sonrası fizik tedavinizi yapacak olan fizyoterapist ile görüşme yaparak ameliyat sonrası fizyoterapiniz için bilgi almanız ve antrenmanlara evvelce başlamanız gerekebilir.
Cerrahi Öncesi Yapılması Gerekenler
- Eğer gereksiniminiz varsa yeni kalça ekleminizin yükünü azaltmak için denetimli bir halde kilo verin. Şayet kullanıyor iseniz sigarayı bırakın.
- Düzenli olarak kullandığınız ilaçların listesi yapın ve hekiminizi bilgilendirin. Ağrı kesicilerin birden fazla, kanı sulandıran ilaçlar ve kimi hudut ilaçları ameliyattan bir hafta evvel kesilmelidir.
- Evde yapılacak düzenlemeler:
- Eğer 2 katlı bir konutunuz varsa yatak odanızın alt katta olması daha âlâ olacaktır.
- Yerdeki kilimleri kaldırın ve büyük halıların kenarlarını takılmamak için koli bandı ile tabana yapıştırın.
- Yürüyüş alanlarınızdaki mobilyaları, elektrik ve telefon kablolarını kaldırın.
- Evin içindeki merdivenlere tırabzan taktırın.
- Acil durumlarda ulaşılacak telefon numaralarını telefonun üzerine yazın. Tercihen telsiz telefon kullanın.
- Karanlık koridorlara gece lambası koyun ve gece tuvalete kalkarken el feneri kullanın.
Total Kalça Protezi Ameliyatı Sonrası Birinci 8 Hafta Alınması Gereken Tedbirler
Kalçanızın yerinden çıkmaması için ameliyattan sonra en az 6 hafta dizleriniz kalçanızdan aşağıda kalacak biçimde oturmanız gerekeceği için yatağınızın kenarına, en sık oturduğunuz sandalyeye, kanepeye, klozete ve otomobilinizin koltuğuna otururken dizlerinizin kalçanızdan aşağıda kalıp kalmadığı denetim edin ve gerekli düzenlemeleri yapın(yükseltici yastıklar ve tuvalet için yükseltici oturak).
1- Ameliyatlı kalçanızı 80 dereceden fazla eğmeyin.
- Dizlerinizi kalçanızdan üste kaldırmayın.
- Kanepe yahut tabure üzere alçak yerlere tercihen oturmayın yahut yükseltici yastık koyduktan sonra oturun.
- Yüksek tuvalet oturağı kullanın.
- Otururken öne eğilmeyin. Pantolon, çorap vs. giyerken yardım alın yahut alet kullanın.
- Otururken dizlerinizin gerisi koltuğa/yatağa temas edinceye kadar geri gidin. Koltuk kenarlarından yahut yataktan kollarınızla dayanak alın ve ameliyatlı bacağınızı ileriye hakikat kaydırın. Otururken öne eğilmeyin.
2- Bacak bacak üstüne atmayın yahut ameliyatlı bacağınız bedeninizin orta sınırına getirmeyin.
- Yatarken bacaklarınızın ortasına yastık koyun.
- Otururken dizlerinizi en az 15-20 cm ayrık tutun.
- Yan tarafınıza yatarken bacak ortanıza yastık koyun.
- Doktorunuz müsaade vermeden yan tarafınıza dönerek yatmayın.
Total Kalça Protezi Ameliyatı Sonrası Karşılaşılabilecek Sorunlu Durumlar
Diğer büyük cerrahi müdahalelerde olduğu üzere total kalça protezi ameliyatlarında da bir ekip komplikasyonlar-durumu güçleştiren şeyler olabilir. Kalça protezi ameliyatı sonrası en sık görülen komplikasyonlar şunlardır:
- Tromboflebit
- Kalçada iltihap
- Eklem çıkığı
- Eklemin gevşemesi
Bu listede yazılanlar beklenen komplikasyonların tamamı değil en sık karşılaşılanlarıdır.
Tromboflebit
Bazen derin ven trombozu (DVT) da denilen tromboflebit her hangi bir operasyondan sonra oluşabilen bir durumdur.
Kalça, leğen kemiği ve diz etrafında yapılan ameliyatlarda sonra daha sık görülür. Bacaktaki büyük toplardamarlar içindeki kanın damar içinde pıhtılaşması sonucu DVT oluşur. Bunun sonucu bacakta şişme, ısı artışı ve ağrı olur. Şayet bu pıhtılardan kesim koparsa, bu kesimler kan yolu ile akciğerlere ulaşabilir ve akciğerin kılcal damarlarını tıkayarak akciğerin bir kısmının kanlanmasını engelleyebilir ve hayati risk oluşturabilir. Bu duruma pulmoner embolizm denir.
Pulmoner “akciğer” manasına gelir. Embolizm ise damar vasıtası ile bedende bir yerden diğer yere giden parçacık demektir. DVT riskini azaltmanın birçok yolu vardır; lakin muhtemelen en tesirlisi mümkün epey erken müddette yürümeye başlanılmasıdır! DVT önlenilmesinde sık kullanılan araç ilaçlar:
- Kanı sulandıran ve pıhtılaşmasını önleyen ilaçlar
- Damarlarda kan akımını hızlandıran ve emboli oluşumunu engelleyen özel çoraplar
Enfeksiyon
Yapak eklem konulmasını takiben enfeksiyon çok önemli bir komplikasyondur. Total kalça protezi sonrası enfeksiyon görülme sıklığı hastaneden hastaneye ve tabipten doktora faklılık göstermekle birlikte ortalama % 2-3 düzeylerindedir. Birtakım enfeksiyonlar çok erken devirde daha taburcu olmadan çıkarken kimileri ameliyattan aylar hatta yıllar sonra ortaya çıkabilir. Yapay ekleminize enfeksiyon, bedeninizde enfeksiyonu olan öteki bir bölgeden de yayılabilir. Bu sebepten, ameliyat öncesi ve sonrası diş çürüğü, idrar yolları ve barsak enfeksiyonları üzere şikayetleriniz varsa antibiyotik ile derhal tedavi edilmelidir.
Çıkık
Aynı doğal kalçanız üzere yapay kalçanızda çıkabilir. Ameliyat sonrası erken devirde kalça bölgenizdeki kas ve tendonlar şimdi güzelleşmemiş olduğundan çıkık olma riski fazladır. Kalça bir seferden fazla çıkar ise operasyonla ilgili bir sorun olduğu düşünülmelidir. Düzeltmek için yine operasyon gerekebilir.
Gevşeme
Yapay bir kalçanın nihayette yetersiz hale gelmesinin ana nedeni metalin yahut sementin (kemik çimentosunun) kemikle temasının gevşemesidir. Yapay eklemlerin uzun ömürlü olmasına yönelik çok büyük gelişmeler olmasına karşın hala eklemlerin birçok nihayette gevşemekte ve düzeltici bir ameliyata gerek olmaktadır. Yapay kalçanız size ortalama 15-20 yıl hizmet edecektir. Kimi şahıslarda bu mühlet daha kısa olabilmektedir. Hastalıklı kalçanızda olduğu üzere gevşemiş proteziniz de ağrıya neden olacaktır. Ağrılar başladığı vakit ağrı nedeni olarak protez gevşemesi düşünülüyor ise gevşemiş protezi çevreleyen kemikte aşınma olmaması için kısa vakitte yine operasyon yapılmalı ve yeni ve farklı bir protez kalça konulmalıdır.
Anestezi Komplikasyonları
Çoğu cerrahi prosedür öncesi anestezi yapmak gereklidir. Hastaların çok az bir kısmının anestezi ile sıkıntıları olur. Bu problemler şunlardı:
- Kullanılan ilaçlara tepki verilmesi
- Diğer sıhhat meseleleriniz ile alakalı problemler
- Anesteziye bağlı problemler
Anestezi hekimi ile riskleri ve tasalarınızı ameliyat öncesi konuşmalısınız.
HASTANEDEN TABURCU OLDUKTAN SONRAKİ KONTROLLER
Hastanede ameliyat sonrası 4-5 gün yattıktan sonra ek bir sorun gelişmez ise taburcu edilirsiniz. Taburcu olduktan 2 hafta sonra birinci poliklinik denetiminiz olacaktır; muayeneniz yapılıp dikişleriniz alınacaktır. Taburcu olduktan 6 hafta, 3 ay, 6 ay ve 1 yıl sonra öteki poliklinik denetimleriniz olacaktır. Takiben yıllık takibe gireceksiniz.
Eğer aşağıdakilerden biri olursa derhal hekiminize ulaşın
- Ameliyat yerinizde kızarıklık, şişlik yahut akıntı.
- Bir günden uzun süren açıklanamayan ateş (38º C üstü) yahut titreme.
- Ağrı kesiciler ile geçmeyen şiddetli kalça ağrısı.
- Bacakta mutat olmayan kısalma ve dönüklük olması.
- Uyluk yahut baldırda ani gelişen şişlik.
