‘Dokuzuncu sınıfa gidiyorum. Öğretmenimin sorduğu soruları biliyorum ancak, bir türlü cesaretimi
toplayıp, parmağımı kaldıramıyorum. Ya yanıt gerçek değilse? Ya bütün sınıf bana gülerse? Ya
kekelersem? Titrersem? Rezil olurum. Bir daha sınıfa giremem.’ Üstteki kelamlar toplumsal fobisi
olan bir öğrenciye ilişkin.
Sosyal anksiyete (kaygı) bozukluğu olarak da isimlendirilen toplumsal fobi, psikiyatride anksiyete
bozuklukları kümesi içinde tanımlanan bir hastalıktır. Temel özelliği; diğer insanların bulunduğu
ortamlarda, utanç verici bir duruma düşmekten, onaylanmayacak bir davranışta bulunmaktan,
alay edilmekten, rezil olmaktan, eleştirilmekten, reddedilmekten, beğenilmemekten, olumsuz
olarak değerlendirilmekten duyulan dehşettir.
Başkalarının beklentilerine fazla ehemmiyet verme
Kendi isteklerini açıkça ortaya koyamama
Hayır diyememe
Aşırı seviyede kendinin farkında olma
Kendini fazla eleştirme
Hataları gözünde büyütme
İncelendiği niyeti ile, kalabalık ortamlarda göz önünde bulunmaktan rahatsızlık duyma
‘Başkaları ne der?’ toplumsal fobisi olan şahısların en sık tekrarladıkları sorudur.
Sosyal fobinin toplumda görülme sıklığı % 3-13 ortasında değişir. Ortalama başlangıç yaşı 15
olarak belirlenmişse de, belirtiler çok daha küçük yaşlarda fark edilebilir. Daima olarak bir
şeylerden kaçınmak, sorumluluk üstlenmemek, kâfi ilgi kuramamak ya da bir eylemi
başkalarının varlığında gerçekleştirememek, toplumsal fobiden şüphelenilmesi gereken durumların
bazılarıdır. Bayanlarda erkeklere nazaran 1,5-2 kat daha sık görülmekle birlikte, toplumsal fobi nedeni ile
tedaviye başvuranlar daha çok erkeklerdir.
Sosyal fobisi olan şahıslar, toplumsal fobik olarak isimlendirilir. Toplumsal fobiklerin hayatlarını bekar
olarak sürdürme olasılıkları, toplum ortalamasından daha yüksektir.
Yapılan araştırmalar toplumsal fobiklerin beyinlerinde bir ekip kimyasal ve elektriksel bozuklukların
olduğunu göstermiştir.
Bir araştırmada toplumsal fobisi olan şahısların, anne-babalarını ihmalkar, az ihtimamlı, reddedici ya da
fazla gözetici, kollayıcı olarak algıladıkları gösterilmiştir. Ailenin çocuk yetiştirme üslubu, sosyal
ilişki biçimi ve ebeveyn modeli toplumsal fobi gelişiminde kıymetli etkenlerdir.
Sosyal fobiklerin birinci derece yakınlarında, toplum ortalamasına nazaran 3 kat fazla toplumsal fobiye
rastlanmaktadır.
Sosyal fobisi olan şahıslar, çoklukla utangaç ve içe dönüktür. Olağan göz temasından kaçınırlar,
az konuşurlar. Kendilerine bir şey sorulmadıkça, spontan konuşmazlar. Dikkatin üzerlerinde
toplanmasından hoşlanmazlar. İltifatları sessizce geçiştirirler. Toplumdan kaçmak için hastalık
mazeretini ileri sürerler. İşveren ya da amirleriyle konuşurken bariz korkulu görünürler.
Kaygılarını yatıştırmak için alkol kullanmaya yönelebilirler.
Bir küme insanın önünde bulunma ve konuşma
Tanıdık olmayan birisi ile konuşmayı sürdürme
Başkalarının önünde yazı yazma
Başkalarının önünde kanılarını söz etme
Toplum içinde yeme ve/veya içme
Tanıdık olmayan birisi ile yalnız yemek yeme
Tanıdık olmayan birisi ile telefon görüşmesi yapma
Genel tuvaletleri kullanma
Bir partiye yahut arkadaş toplantısına katılma
Tanıdık olmayan birilerinin oturduğu odaya girme
Tanıdık olmayan birisi ile konuşma başlatma
Öğretmen, işveren üzere otorite olabilecek şahıslar ile bağlantı kurma
Kahve ortası yahut öğle ortalarında arkadaşlarla münasebet kurma
Fizyolojik belirtiler; yüz kızarması, terleme, ağız kuruması, kalp çarpıntısı, nefes kesilmesi, nefes
darlığı, mide barsak sisteminde rahatsızlık, diyare, kasılma ve titreme formunda ortaya çıkan
değişikliklerdir.
Zihinsel belirtiler; güçsüzüm, yetersizim, berbatım, beğenilmiyorum, sevilmeye layık değilim,
mükemmel olmalıyım, asla kusur yapmamalıyım, korkulu olduğumu muhakkak etmemeliyim, çok rahat
davranmalıyım, kusursuz görünmeliyim, kimseyi gücendirmemeliyim, herkesin beğenisini
kazanmalıyım halindeki niyet değişiklikleridir.
Davranışsal belirtiler; bunlar kaçınma metotları olarak da bilinir. Örneğin; korkulan ortama
girmeme, korkulan ortamı terk etme, göz temasından kaçınma, ilgisiz şeyler düşünme, hayallere
dalma, mevzuyu değiştirme, alkol kullanma üzere.
Sosyal fobide ilaç tedavisi ve psikoterapi uygulanır. Yalnızca ilaç ya da psikoterapi de
uygulanabilirken, her ikisi birlikte uygulandığında daha tesirli sonuç alınır. İlaç tedavisinde özellikle
serotonin sistemi üzerinden tesir eden ilaçlar seçilir. İlacın tesir edip etmediğine karar vermek için
en az 10 hafta beklemek gerekir.
Sosyal fobi de en sık kullanılan terapi hali bilişsel ve davranışçı terapidir. Bilişsel terapide,
kaygıya neden olan durumlar, telaşa karşı ortaya çıkan bedensel belirtiler, bu sıradaki
düşünceler anlaşılmaya ve bunlarla baş etme formülleri geliştirmeye çalışılır. Davranışçı terapide
ise, külfetlerin üstüne gitme, rol oynama, gevşeme antrenmanları, toplumsal maharet eğitimi gibi
yöntemler uygulanır.
