Fobi, olağanda korkulmayacak durum ya da objeden korkmaktır. Aslında kaygının hayata uyum sağlayıcı fonksiyonu vardır. Kaygımız, gerilimimiz olmasa tüm tehlikelere karşı adeta savunmasız oluruz. Aynı zamanda şayet bu hisleri yaşamasak rastgele bir iş ya da gaye konusunda motive olamayız. Örneğin ertesi gün imtihanı olan bir kişi, hiç bir tasa duymasa imtihana çalışma konusunda isteksiz olur. Fakat elbette bu telaşın dehşetin çok seviyede yaşanması kişinin hayat kalitesini önemli ölçüde makus biçimde tesirler.
Sosyal fobi, rastgele bir mevzuda utanç duyulacak bir şey yapmaktan çok tasa duymaktır. Bir anlamda utanmaktan utanmaktır. Adeta beşere hayatı zehir eder. Zira her daim beşerlerle iç içe yaşamaktayız. Bu açıdan kişinin toplumsal fobisi olması daima dehşet ya da korku içinde olması demektir.
Sosyal fobinin üç bileşeni tanımlanmıştır. Bunlar, etkileşim anksiyetesi, müşahede anksiyetesi ve diğerlerinin anksiyete belirtilerini fark edeceği dehşetidir. Etkileşim anksiyetesinde kişi başkalarıyla sosyal etkileşime girmekten korkar. Müşahede anksiyetesinde performans göstermesi gereken (biri izlerken yazı yazma, yeme, içme üzere…)durumlarda başkaları tarafından gözlenme korkusu duymaktır. Son olarak, diğerlerinin anksiyete belirtilerini fark edeceği korkusu, telaşı nedeniyle terleme, titreme, kızarma, kekeleme üzere daha çok fizikî belirtilerin fark edileceğinden korkmadır.
Sosyal Fobi Belirtileri
Kişi, başkaları tarafından değerlendirilebilecek olduğu bir ya da birden fazla toplumsal durumda korku duyar. Örneğin kişi topluluk önünde sunum yapmak, kalabalık bir odaya girmek, yeni insanlarla tanışmak üzere durumlarda çok bir tasa içinde olur, her an bir kusur yapabileceğini, rezil olacağını düşünür. Ya da topluma açık yerlerde tuvaletleri kullanamayabilir, yeme, içme üzere performans göstermesi gereken durumlarda gözlendiği hissiyle rahatsız olup bunlardan kaçınabilir. Olağanda topluluk önünde konuşmamız gerektiğinde hepimizin muhakkak oranlarda telaş yaşaması kaçınılmazdır. Lakin toplumsal fobisi olan bir kişi bu korkuyu çok üst seviyede yaşar. Ter içinde kalabilir, titreyebilir, kalp atışları, nefes alışverişleri hızlanır. Bunun yanı sıra eş vakitli olarak o konuşmayı yaparken içsel sesi daima 'küçük düşeceği, hata yapacağı, dalga konusu olacağı' halinde niyetlerle kendisine azap eder. Bu usul olumsuz fikir ve bedensel reaksiyonlarla kişinin kendisini yaptığı işe vermeye çalışması çok yorucu ve epey güçtür, adeta insan üstü bir gayret gerektirir. Tedavi edilmediğinde kişinin hayat kalitesini son derece bozar. Kişi kendi benliğini ortaya koyamaz, potansiyelini ortaya çıkaramaz. Tüm bunlar onu öfkeye, depresyona itebilir. Kendisini insanlardan soyutlayabilir, mümkün olduğunca konuttan dışarı çıkmaz, karşı cinsle romantik bağlar kurmada sorunlar yaşar, kaçınma davranışları gösterir. Elbette ki bu rahatsızlığın şahıstaki belirtileri ve seviyeleri farklı olabilir. Örneğin bir kişi beşerlerle konuşurken nispeten rahat fakat performans göstermesi gereken durumlarda çok telaşlı olabilir. Ya da hemcinsleri ile rahat etkileşim kurabilirken, karşı cinsle olan ilişkilerinde çok dertli, ürkek, utangaç olabilir.
Sosyal Fobinin Nedenleri
Sosyal fobide genetik yatkınlık değerli bir nedendir. Ailesindeki rastgele bir bireyde toplumsal fobi görülen bir kişinin bu hastalığa yakalanma riski daha fazladır. Bunun yanı sıra erken devirde yaşanan travmatik olaylar ve beyindeki kimya ve hormonel sistemin bozulması üzere faktörler toplumsal fobinin oluşması açısından risk oluşturur. Birebir vakitte bir ortamda travmatik bir toplumsal tecrübeye maruz kalmış kişinin de özellikle genetik yatkınlık taşıyorsa bu hastalığa yakalanma riski olduğu gözlenmiştir.
Sosyal Fobi ile Görülen Öbür Ruhsal Hastalıklar
Kişide toplumsal fobi ile eşzamanlı olarak şu hastalıklar gözlenebilir:
1. Agorafobi: Kalabalık alanlarda bulunmak, meskende yalnız kalmak, meskenden dışarı çıkmak, sinema salonu, tiyatro salonu, alışveriş merkezleri, otobüs, tren, uçak üzere toplu yerlerde bulunmak üzere durumlarda ortaya çıkan kaygılardır.
2. Majör Depresyon: Kendi benliğini olduğu üzere açığa çıkaramayan, her daim telaş içinde bulunan bir kişinin, toplumsal fobinin yanı sıra depresyon yaşaması epeyce sık görülmektedir.
3. Alkol ve Unsur Berbata Kullanımı: Alkolün dozajında kullanıldığında şahsa rahatlatıcı tesir etmesi, sosyal fobili bir kişinin alkol bağımlılığı geliştirmesi açısından bir risk taşımaktadır.
4. Yaygın Anksiyete Bozukluğu: Toplumsal fobi, yalnızca insanlara ve performansa bağlı olarak kaygı yaratabileceği üzere, genelleşerek pek çok olay ve duruma, niyete bağlı olarak tasa yaratan yaygın anksiyete bozukluğuna dönüşebilir.
5. OKB: Toplumsal fobi ile birlikte görülen bir öbür ruhsal bozukluk, obsesif kompulsif bozukluktur. Bu rahatsızlık kendisini genelde bulaşma, simetri, denetim, kuşku üzere belirtilerle göstermektedir.
Sosyal Fobi Tedavisi
Son vakitlerde bu fobiyle savaşan insanların yardım alma isteklerinde artış görülse de hala pek çok sosyal fobili insan, buna adım atmak konusunda telaş yaşamaktadır. Halbuki ki toplumsal fobi tedavisi olan bir hastalıktır. Tesirli bir tedavi programı, kişinin bu derdini minimuma indirmesine ve hayat kalitesini arttırmasına yardımcı olur. Tedavinin ne olacağı bireye bağlı olarak değişkenlik gösterir. Bunun nedeni, her bireyin kendine has olması, geçirdiği yaşantıların farklılığı, çevresel etkenler, fikir sisteminin farklılığıdır. Örneğin birtakım bireyler psikoterapinin yanında ilaç kullanımına da muhtaçlık duyabilir. Bir psikologla çalışmak, kişinin kendi güçlü ve zayıf istikametlerini görmesini, farkındalık kazanmasını, tasasıyla baş etme yollarını geliştirmesini sağlar. Çoklukla psikoterapide yararlanılan ekoller; psikodinamik yaklaşım, bilişsel davranışçı tedavi, interpersonel yaklaşım ve obje ilgileri yaklaşımıdır. Tıpkı vakitte kişiyi fobiye karşı aşamalı maruz bırakma, toplumsal maharet eğitimi, korku duyulan durumlarda danışanın uygulaması için gevşeme tekniklerinin öğretilmesi üzere pek çok tedavi sistemi bulunmaktadır.
