Hayat akıp gidiyor. Her gelen gün kendine ilişkin yeni hoşluklar ya da yeni sıkıntılarla bir arada geliyor. İnsan ya yeni sıkıntılarla baş edecek ve yarına hazırlanacak ya da hayatın çarkları ortasında ezilecektir. Her yeni durum beşerde oluşmuş ruhsal dengeyi (psikolojik homeostazis) etkiler ve yine istikrarın oluşturulmasını gerekli kılar. Gerilim etkenlerinin süreksiz ya da daima olmasına nazaran her beşerde farklı yansılar oluşur. Bunları kolay olarak 3 kümeye ayırmak mümkündür:
A-Bedensel yansılar: kalbin süratli atması, tansiyon yükselmesi, kas gerginliği, kas ağrısı, titreme, terleme, yorgunluk, başağrısı, baş dönmesi, kabızlık, hazımsızlık, ağız kuruluğu, boğazda düğümlenme hissi…
B-Psikolojik yansılar: öfke, keder, bunaltı, huzursuzluk, gerginlik hissetme, kırılgan olma, kararsızlık, zihin dağınıklığı, konsantrasyon sıkıntıları ve hatırlama zorluğu…
C-Davranış reaksiyonları: kaçınma, içe kapanma, etrafa ziyan verme, kendine ziyan verme, sigara içme, alkol alma, unsur kullanma, yemekten kesilme ya da çok yemek yeme, huzursuz biçimde dolanma, uyumaya çalışma, yatıp uzanma, sinemaya gitme, tv seyretme, kanallar ortasında gezinme, internette gezinme, AVM’ye gitme, alışverişe çıkma…
Her insan gerilim etkenleri karşısında farklı yansılar verir. Bu reaksiyonlar onun kişiliği, bilgi birikimi, o andaki ruhsal durumu, geçmişte yaşadığı anılar vb. durumlara nazaran değişir. Reaksiyonların kimileri olumludur, kimileriyse sorunu derinleştirici özelliktedir
Biz bu yazıda; ‘günlük gerilimlerle yüzleşirken olumlu adımlar nasıl atılabilir?’ konusunu ele alacağız.
1-Kendimizi tanıma: Gerilim altındayken neler hissettiğinizi, neler düşündüğünüzü, nasıl davrandığınızı gözlemleyin ve kendinizi tanımaya çalışın. Gün içindeki davranışlarınızın kaydını tutun.
- O gün yeni gelişen bir olayı nasıl yorumladınız, zihninizde birinci evvel hangi kanılar belirdi, bu kanılar hangi hislerin oluşmasına yol açtı ve siz bu niyet ve his tesirinde nasıl bir davranış sergilediniz?
- Böyle davranmak size müspet bir şey kazandırdı mı? yoksa kayıpta mısınız?
- başka biçimde yorumlayıp öbür halde davranmak mümkün müydü?
Vb. hususları gözden geçirin. Olay karşısında şöyle düşünsem ve şöyle davransam daha âlâ olurdu dediklerinizi not alın, emsal olaylar olduğunda bu notunuzu hatırlamaya çalışın. Gerilim karşısındaki reaksiyonlarınızı uzaktan müşahede yapan bir öteki kişiymiş üzere gözleyip puan verin (Ör; küçük bir şey için ne kadar da kaygılanmışım, kendime 10 üzerinden … puan verdim vb). Bu şekil uygulamalar yapıldıkça yeni gerilimlerin algılanan şiddeti azalacaktır.
2-Otomatik niyet kalıplarını gözden geçirme: Çocukluktan bugüne taşınan, mizacın bileşenlerini oluşturan ve kişiyi gerilim karşısında çıkmaz sokağa iten otomatik niyet kalıplarını, yani hayata bakış açınızı biraz esnetin, alternatifli, çok boyutlu düşenmeye çalışın. “Hep bu türlü oluyor, hiçbirşey düzelmeyecek, hiç beni dinlemiyorsun, her vakit tıpkı yalanlar” vb. hep’li, hiç’li konuşmaları azaltın. Korkmayın kimlik ve kişiliğinize bir ziyan gelmez.
3-Zamanı planlama: Herkes için zarurî olan (yemek, uyku, dinlenme, paklık vb.) işler haricinde kalan günlük boş zamanlarınzı belirleyin.
- Zorunlu işleri ehemmiyet sırasına ve yer yakınlığına nazaran listeleyin.
- ilk baştaki 3’ünü muhakkak bir vakit diliminde (ör; öğlene kadar ya da akşama kadar gibi) yapmayı kararlaştırın.
- Planladığınız işlerde amaca ulaşıp ulaşamadığınızı akşam gözden geçirin. Bugün yapamadıklarınızı da göz önünde tutarak sonraki gün işleri tekrar ehemmiyet sırasına koyun ve yapmaya koyulun.
4-Sorun çözme maharetlerini geliştirme:
- Sıkıntı veren olayı belirleyin (ör; çocuğunun uyuşturucu aldığını duyma)
- O anda sizde oluşan fikir ve reaksiyonları gözden geçirin ve not alın.
- Bu sorun için mantıklı ya da mantıksız aklınıza gelen bütün tahlil yollarını bir kağıda yazın (Ör; dövmek, azarlamak, küşmek, meskenden kovmak, çocuğun arkadaşlarını suçlamak, çocukla konuşmak ve sebebini anlamaya çalışmak, ağlayıp sızlanarak kendini acındırmak, akrabalara akıl danışmak, tanıdığı tabibe sormak, uzmana danışmak vb.).
- Bu tahlil yollarından hangisinin sorunu hangi oranda çözebileceğini % olarak derecelendirin.
- Kendi sıhhatinize ve etrafa en yararlı ya da en az ziyanlı tahlil hangisiyse uygulamaya koyun.
5-Destek isteme: Sorunu paylaşabileceğiniz akraba, arkadaş ve komşularınızdan dayanak isteyin, akıl danışın. Danışacağınız hususun uzmanı şahıslara ulaşmaya çalışın.
6-Mizah yeteneğini geliştirme: Olaylara latife ve mizah penceresinden bakmaya çalışın, mizah yapın, işi latifeye vurdurun, mizah dergisi-kitabı okuyun, gerilimli durumlarda hoşlandığınız anıları ve fıkraları aklınıza getirin.
7-Yeni davranışlara yönelme: Yürüyüş, koşu, spor, jimnastik hareketleri yapma, müzik dinleme, müzik aleti çalma, fotoğraf yapma, hobi edinme, çiçek yetiştirme, evcil hayvan besleme, inandığı pahalara dua etme, meditasyon yapma…
8-Affedici olmaya çabalama: İnsan toplum içinde yaşayan ve toplumla daima irtibat içinde olan bir varlık. Bu nedenle kendisi öbür insanlara rahatsızlık verebildiği üzere, bazen de öbür beşerler tarafından rahatsız edilebilir, haksızlığa uğrayabilir, hakarete maruz kalabilir. Bu durumda kimi bireyler kin güder, intikam ateşiyle yanar durur. Bu durum kendisinde gerginlik ve gerilim oluşturur, bedeninde gerilim hormonları yükselir, şeker hastalığına, tansiyon yüksekliğine, kas ağrılarına, beden direncinin düşmesine ve bir dizi diğer bedensel hastalığa yatkın hale gelir. Bu nedenle affedici olmak, ufak tefek bahisleri büyütmemek, “ne hâliniz varsa görün ya da ben sizinle uğraşamam Allah versin cezanızı vb” deyip mevzuyu çöp sepetine atmak da rahatlama prosedürlerinden bir oburu.
9-Stres kaynaklarına alışma: Altından kalkılamayacak, ortadan kaldırılamayacak ve sizin gücünüzü aşan meselelere karşı o problemlerle birlikte yaşamaya, alternatifler bulmaya, elinizden geldiği kadar tedbir almaya ya da duyarsızlaşmaya çalışın (ör; komşuda daima gürültü olması, toplumdaki şiddet olayları, yalancılık, hırsızlık, dolandırıcılık, trafik yoğunluğu, hayat pahalılığı vb …).
10-Ölçülü harcama: Yüksek ölçülerdeki borçlardan kaçının, kredi kartınızı ölçülü kullanın, gelir durumunuza nazaran borçlanın.
11-Düzenli beslenme: Herşeye karşın istikrarlı ve sistemli beslenmeli, ziyanlı alışkanlıklardan uzak durmalı
12-Düzenli ahenge: Gün içinde sakin olmak için rahat bir ortamda uyuyun, yaşınıza uygun ölçüde uykuyu sürdürün (ör; orta yaşlılar için günde 6-8 saat).
;