Spor; kısaca, harekettir. Aşikâr bir tertip içinde yapılan, bedenin kas, eklem üzere hareketi sağlayan yapıları çalıştıran aktivitelerin tümüdür.
Spor sırasında en çok çalışan ve en çok yaralanan organlarımız hakkında bilgi verir misiniz?
En fazla kas, tendon , eklem kapsülü ve kıkırdak üzere yumuşak dokular yük altında kalır ve yaralanırlar. Bunların yanı sıra; ağır travmalar sırasında kemikler ve iç organ yaralanmaları da görülmektedir.
Spor yaralanmaları neden olur ve tehlikeli sporlar hangileridir?
Yaralanma nedenlerini 2′ ye ayırabiliriz :
1) Şahsî nedenler :
Kişisel nedenler ortasında; “kas ve kemik yapısının zayıf olması, beden anatomisinde bozukluk, geçirilmiş yaralanma ve ameliyatlar, bedende var olan kronik hastalıklar ve enfeksiyon, ruhsal sıkıntılar, spor formuyla uyumlu olmayan yaş ve cinsiyet, yapılacak spor konusunda kâfi bilgi sahibi olmamak” sayılabilir.
2) Çevresel nedenler :
Çevresel nedenlerse; “spor ve antreman tekniğinin uygun olmayışı, kullanılan ve giyilen materyalin makûs olması, kurallara uyulmaması, elverişli taban ve hava şartlarının olmamasıdır”.
En çok yaralanmaya yol açan sporlar; futbol, Amerikan futbolu, basketbol, güreş üzere kadro ve temas sporlarıdır. Bunlara; ülkemizde yaygın olmayan, araba ve motosiklet yarışlarını, yüksek süratte yapılan kayak sporlarını ekleyebiliriz.
Spora başlamadan evvel ve sonra nelere dikkat edilmelidir?
Öncelikle, bir sıhhat taramasından geçmek gerekir. Daha sonra da, nizamlı sıhhat denetimleri gereklidir. Spora başlamadan evvel kesinlikle 15-20 dakika mühletle ısınma ve germe idmanları yapılmalıdır. Yapılacak spor kısmı ile ilgili bilgi sahibi olunmalı ve ona uygun, giysi, ayakkabı ve materyal kullanılmalıdır. Çok yorgunluk, çarpıntı, baş dönmesi, ağız kuruluğu üzere bulgular ortaya çıkarsa, harekete son verilmelidir. Sportif aktivite bitince 10-15 dakika mühletle soğuma idmanları yapılmalıdır.
Her yaşta spor yapmak mümkün müdür?
Evet, her yaşta spor yapmak mümkündür ve gereklidir. 19. Yüzyılda insanların günlük fizikî aktiviteleri % 92 oranındayken, günümüzün gelişmiş toplumlarında % 30’un altına düşmüştür. Bu durum; şişmanlık, kalp-damar hastalıkları, kemik erimesi, ruhsal problemler üzere birçok soruna yol açmaktadır. Okul öncesi yaş kümesinde (0-6 yaş), sağlıklı bir çocuk aslında hareketlidir. 6 yaştan itibaren çocuğun konutta, okulda saatlerce bilgisayar ve televizyon karşısında vakit geçirmesinin önüne geçilmelidir..
Çocuklarda fizikî aktivite (spor) yararlımıdır ve nasıl olmalıdır?
Evet faydalıdır. Öncelikle, daha sağlıklı ve zinde olacaklardır, büyümeleri, gelişmeleri olumlu istikamette etkilenecektir. Beden hareketlerini daha güzel denetim edip, doğal yeteneklerini geliştirme talihleri olacaktır. Gerginlik, huzursuzluk, saldırganlık ve depresyon üzere meselelerle daha kolay başa çıkabileceklerdir. Kendilerine güvenen, etrafları ile sağlıklı bağlantı kurabilen çocuklar ortaya çıkacaktır.
Yapılacak spor; çocuğa ziyan vermemeli ve yaş gurubuna uygun olmalıdır. Kemik ve kas gelişimi sürerken yapılacak çok yüklemeler, zedelenmelere, kırıklara kızlarda adet bozukluklarına yol açabilir. 5-7 yaş ortası; koşma, tırmanma, yüzme, dans- folklor üzere ferdî aktiviteler öne çıkarılırken, yaş ilerledikçe, daha fazla güç ve güç gerektiren aktivitelere, kademeli olarak geçilmelidir. Unutulmaması gereken şey; çocuğun yaptığı spor kolunu benimseyip, sevmesi ve sporu amatörce uygulayıp çok yüklenmelerden kaçınmasıdır.
Yaşla birlikte organizmada ne üzere değişiklikler olur ve ne çeşit sporların yapılması daha uygundur?
Günümüzde artık; 40-65 yaş ortasını orta yaş, 65-75 yaş ortasını emeklilik periyodu, 75- 85 yaş ortasını ileri yaşlılık ve 85 yaş üstünü de çok ileri yaşlılık periyodu olarak niteliyoruz. Yaşla birlikte: 1) Beyin ve hudut hücrelerinde artan kayıplar; istikrar, uyum bozulmalarına, hareketlerde yavaşlamaya yol açmaktadır. 2) Görme ve işitme duyularında olan kayıplar, anlık yansıları geciktirmektedir. 3) Kas ve kemik kitlesinde oluşan kayıp, yumuşak dokularda esneklik azalması; kolay yaralanma ve şiddetli hareketleri yapamama sonucunu doğurmaktadır. 4) Kalp-dolaşım ve teneffüs sistemlerindeki kapasite azalması, güçsüzlük ve çabuk yorulmayı beraberinde getirmektedir. Bütün bunlara bakarak; orta yaş kümesinin, tenis, yüzme, koşma, bisiklete binme üzere aktiviteleri basitçe yapabileceğini, emekli ve ileri yaş kümesinde ise; yüzme ve yürümenin en düzgün sporlar olduğunu söyleyebiliriz.
Yürüme ve koşma hakkında neler denebilir?
Yürüme her yaşın sporu olup, bir insan hayatı boyunca yaklaşık 200.000 km yani Dünya etrafının 5 katı yürümektedir. Yürürken en kıymetli noktalar; uygun mühlet, uygun yer, uygun giysi ve ayakkabılardır. Orta yaşın birinci yarısında; haftada 5 gün 1’er saatlik (yaklaşık 5 km) yürüyüş yeterliyken, daha ileri yaşlarda haftada 3-4 gün, 30-45 dakikalık yürüyüşler uygun olacaktır. Yürünen taban; mümkünse sert olmamalı, esnek ve düz olmalıdır. Mevsime uygun spor giysileri, tabanı darbeleri emen ve ayağı yeterli kavrayan kaliteli spor ayakkabılar tamamlamalıdır. Spor ayakkabılar; her 500-600 km’de bir değiştirilmelidir. Koşarken; 7-8 km’lik bir suratı, yani hafif bir tempoyu tercih etmek, suratı ve arayı her hafta % 10 oranında artırmak uygun olacaktır.
Spor yaralanmaları nelerdir:
Özellikle temas sporu yapanlarda, kas-iskelet sistemine ilişkin çeşitli yaralanmalar olmaktadır. Adale tendon yaralanmaları; Adele ezilmesi, adale liflerinde yırtılmalar ve tendon kopmaları (Aşil tendon kopmaları, omuz rotator adale yırtıkları, quadriceps tendon yırtıkları, kasıkta tendon kopmaları, uyluk gerisinde hamstring adale yırtıkları)
Bağ (ligaman) yaralanmaları; Eklemlerde burkulma ve dönmeler sonucunda bağlarda gerilme, esneme ve kopmalar (ayak bileği burkulması ile bağ yaralanmaları, diz iç yan, dış yan ve çapraz bağ yaralanmaları)
Kırıklar ve çıkıklar; Temas sporlarında travmanın şiddetine, tarafına ve düşme haline nazaran çeşitli kemik kırık ve çıkıkları gelişir (Omuz, dirsek ve parmak çıkıkları, köprücük kemiği, el bileği, ayak bileği, el ve ayak tarak kemikleri, dirsek bölgesi kemiklerde ce diz etrafı kemiklerde kırıklara rastlanılmaktadır.
Spor yaralanması olursa acil yaklaşım nasıl olmalı, kesin teşhis ne formda konulmalıdır?
Spor yaralanmalarında birinci yardım: Spor yaralanmalarında birinci yardım olay yerinde yapılan süreçtir. Birinci yardım çoklukla etraftakiler yahut masörler tarafından yapılmaktadır. Spor alanında yaralanan rastgele bir atlete şuurlu yaklaşmak gerekir. Aksi takdirde istenmeyen daha makus sonuçlar gelişebilir. Yaralanan atlet uygun bir halde spor alanı dışına alınmalıdır (sedye ile taşınma gibi). Yaralanan bölge istirahat durumuna alınır ve ödem gelişmemesi için çabucak buz tedavisine başlanmalıdır. Buz direk cilt ile temas etmemeli, 10-15 dakika müddet ile uygulanmalıdır. Buz tedavisi 2 saat orta ile günde 5-6 kere uygulanabilir. Daha sonra yaralanan bölgeye nazaran bandaj ile kompresyon yahut atel uygulanmalı bilhassa alt ekstremite yaralanmalarında bacak yükseğe (kalp seviyesine) kaldırılmalıdır. Birinci yardımdan sonra yaralanan atlet uygun bir merkeze götürülerek, Ortopedi ve Travmatoloji uzmanı tarafından muayene ve tetkik edilmelidir. Spor yaralanması olan bölgede ağrı, şişlik, hareket kısıtlılığı, sıyrık, ekimoz üzere bulgular görülebilir. Kesin teşhis için görüntüleme süreçleri yapılır. Kırık ve çıkıklar için direkt grafi yahut bilgisayarlı tomografi tetkiki, yumuşak doku yaralanmaları için manyetik rezonans yahut ultrason tetkiki yapılır.
Spor yaralanmalarının kesin tedavisi: Spor yaralanmasının şiddetine, hasarına ve yerine nazaran konservatif yahut cerrahi tedavi yapılır.
Konservatif tedavi; Bandaj, atel, sirküler alçı, ortez ile ekstremite istirahate alınır. Ağrı kesici ve ödem giderici ilaçlar verilir.
Fizik tedavisi; Akut durum geçtikten sonra adale kuvvetlendirici ve hareket açıcı antrenman programları yapılabilir. Cerrahi tedavi yapılan atletlerde, ameliyat sonrası fizik tedavi yapılır.
Cerrahi tedavi; Birtakım spor yaralanmaları (gerekli endikasyonu olan kırık ve çıkıklarda) cerrahi tedavi yapılır. Eklem içi yaralanmalar artroskopik olarak tedavi edilirler (menüsküs yaralanmaları, çapraz bağ kopukları, kıkırdak lezyonları). Kapalı ( artroskopik) prosedürlerle; eklem içi yapıları ekranda net bir biçimde görüntüleyip, müdahale etmek mümkündür. Hastaya verilen ziyan daha azdır ve düzgünleşme müddeti de daha süratlidir. Tendon yaralanmaları da cerrahi olarak tamir edilirler.