Spor nedir ?
Spor; kısaca, harekettir. Belirli bir nizam içinde yapılan, bedenin kas, eklem gibi
hareketi sağlayan yapılarını çalıştıran aktivitelerin tümüdür.
Spor sırasında en çok çalışan ve en çok yaralanan organlarımız hakkında bilgi
verir misiniz?
En fazla kas, tendon , eklem kapsülü ve kıkırdak üzere yumuşak dokular yük altında
kalır ve yaralanırlar. Bunların yanı sıra; ağır travmalar sırasında kemikler ve iç organ
yaralanmaları da görülmektedir.
Spor yaralanmaları neden olur ve tehlikeli sporlar hangileridir?
Yaralanma nedenlerini 2' ye ayırabiliriz :
1) Şahsî nedenler :
Kişisel nedenler ortasında; “kas ve kemik yapısının zayıf olması, vücut
anatomisinde bozukluk, geçirilmiş yaralanma ve ameliyatlar, bedende var olan
kronik hastalıklar ve enfeksiyon, ruhsal problemler, spor biçimiyle uyumlu
olmayan yaş ve cinsiyet, yapılacak spor konusunda kâfi bilgi sahibi olmamak”
sayılabilir.
2) Çevresel nedenler :
Çevresel nedenlerse; “spor ve antreman tekniğinin uygun olmayışı, kullanılan
ve giyilen materyalin makus olması, kurallara uyulmaması, elverişli yer ve hava
koşullarının olmamasıdır”.
En çok yaralanmaya yol açan sporlar; futbol, Amerikan futbolu, basketbol, güreş
gibi kadro ve temas sporlarıdır. Bunlara; ülkemizde yaygın olmayan, araba ve
motosiklet yarışlarını, yüksek süratte yapılan kayak sporlarını ekleyebiliriz.
Spora başlamadan evvel ve sonra nelere dikkat edilmelidir?
Öncelikle, bir sıhhat taramasından geçmek gerekir. Daha sonra da, sistemli sağlık
kontrolleri gereklidir. Spora başlamadan evvel kesinlikle 15-20 dakika müddetle ısınma
ve germe antrenmanları yapılmalıdır. Yapılacak spor kısmı ile ilgili bilgi sahibi olunmalı ve
ona uygun, giysi, ayakkabı ve gereç kullanılmalıdır. Çok yorgunluk, çarpıntı, baş
dönmesi, ağız kuruluğu üzere bulgular ortaya çıkarsa, harekete son verilmelidir. Sportif
aktivite bitince 10-15 dakika müddetle soğuma antrenmanları yapılmalıdır.
Her yaşta spor yapmak mümkün müdür?
Evet, her yaşta spor yapmak mümkündür ve gereklidir. 19. Yüzyılda insanların günlük
fiziksel aktiviteleri % 92 oranındayken, günümüzün gelişmiş toplumlarında % 30'un
altına düşmüştür. Bu durum; şişmanlık, kalp-damar hastalıkları, kemik erimesi,
psikolojik meseleler üzere birçok soruna yol açmaktadır. Okul öncesi yaş gurubunda
(0-6 yaş), sağlıklı bir çocuk esasen hareketlidir. 6 yaştan itibaren çocuğun konutta, okulda
saatlerce bilgisayar ve televizyon karşısında vakit geçirmesinin önüne geçilmelidir..
Çocuklarda fizikî aktivite (spor) yararlımıdır ve nasıl olmalıdır?
Evet faydalıdır. Öncelikle, daha sağlıklı ve zinde olacaklardır, büyümeleri, gelişmeleri
olumlu tarafta etkilenecektir. Beden hareketlerini daha yeterli denetim edip, doğal
yeteneklerini geliştirme bahtları olacaktır. Gerginlik, huzursuzluk, saldırganlık ve
depresyon üzere problemlerle daha kolay başa çıkabileceklerdir. Kendilerine güvenen,
çevreleri ile sağlıklı irtibat kurabilen çocuklar ortaya çıkacaktır.
Yapılacak spor; çocuğa ziyan vermemeli ve yaş gurubuna uygun olmalıdır. Kemik ve
kas gelişimi sürerken yapılacak çok yüklemeler, zedelenmelere, kırıklara kızlarda
adet bozukluklarına yol açabilir. 5-7 yaş ortası; koşma, tırmanma, yüzme, dans- folklor
gibi ferdî aktiviteler öne çıkarılırken, yaş ilerledikçe, daha fazla güç ve enerji
gerektiren aktivitelere, kademeli olarak geçilmelidir. Unutulmaması gereken şey;
çocuğun yaptığı spor kolunu benimseyip, sevmesi ve sporu amatörce uygulayıp aşırı
yüklenmelerden kaçınmasıdır.
Yaşla birlikte organizmada ne üzere değişiklikler olur ve ne cins sporların
yapılması daha uygundur?
Günümüzde artık; 40-65 yaş ortasını orta yaş, 65-75 yaş ortasını emeklilik periyodu, 75-
85 yaş ortasını ileri yaşlılık ve 85 yaş üstünü de çok ileri yaşlılık devri olarak
niteliyoruz. Yaşla birlikte: 1) Beyin ve hudut hücrelerinde artan kayıplar; istikrar,
koordinasyon bozulmalarına, hareketlerde yavaşlamaya yol açmaktadır. 2) Görme ve
işitme duyularında olan kayıplar, anlık yansıları geciktirmektedir. 3) Kas ve kemik
kitlesinde oluşan kayıp, yumuşak dokularda esneklik azalması; kolay yaralanma ve
zorlu hareketleri yapamama sonucunu doğurmaktadır. 4) Kalp-dolaşım ve solunum
sistemlerindeki kapasite azalması, güçsüzlük ve çabuk yorulmayı beraberinde
getirmektedir. Bütün bunlara bakarak; orta yaş gurubunun, tenis, yüzme, koşma,
bisiklete binme üzere aktiviteleri kolay kolay yapabileceğini, emekli ve ileri yaş gurubunda
ise; yüzme ve yürümenin en düzgün sporlar olduğunu söyleyebiliriz.
Yürüme ve koşma hakkında neler denebilir?
Yürüme her yaşın sporu olup, bir insan hayatı boyunca yaklaşık 200.000 km yani
Dünya etrafının 5 katı yürümektedir. Yürürken en kıymetli noktalar; uygun müddet,
uygun taban, uygun giysi ve ayakkabılardır. Orta yaşın birinci yarısında; haftada 5 gün
1'er saatlik (yaklaşık 5 km) yürüyüş yeterliyken, daha ileri yaşlarda haftada 3-4 gün,
30-45 dakikalık yürüyüşler uygun olacaktır. Yürünen taban; mümkünse sert
olmamalı, esnek ve düz olmalıdır. Mevsime uygun spor giysileri, tabanı darbeleri
emen ve ayağı âlâ kavrayan kaliteli spor ayakkabılar tamamlamalıdır. Spor
ayakkabılar; her 500-600 km'de bir değiştirilmelidir. Koşarken; 7-8 km'lik bir suratı, yani
hafif bir tempoyu tercih etmek, suratı ve arayı her hafta % 10 oranında artırmak
uygun olacaktır.
Spor yaralanmaları nelerdir:
Özellikle temas sporu yapanlarda, kas-iskelet sistemine ilişkin çeşitli yaralanmalar
olmaktadır.
Adale tendon yaralanmaları; Adale ezilmesi, adale liflerinde yırtılmalar ve tendon
kopmaları (Aşil tendon kopmaları, omuz rotator adale yırtıkları, quadriseps tendon
yırtıkları, kasıkta tendon kopmaları, uyluk gerisinde hamstring adale yırtıkları)
Bağ (ligaman) yaralanmaları; Eklemlerde burkulma ve dönmeler sonucunda
bağlarda gerilme, esneme ve kopmalar (ayak bileği burkulması ile bağ yaralanmaları,
diz iç yan, dış yan ve çapraz bağ yaralanmaları)
Kırıklar ve çıkıklar; Temas sporlarında travmanın şiddetine, istikametine ve düşme
şekline nazaran çeşitli kemik kırık ve çıkıkları gelişir (Omuz, dirsek ve parmak çıkıkları,
köprücük kemiği, el bileği, ayak bileği, el ve ayak tarak kemikleri, dirsek bölgesi
kemiklerde ce diz etrafı kemiklerde kırıklara rastlanılmaktadır.
Spor yaralanması olursa acil yaklaşım nasıl olmalı, kesin teşhis ne şekilde
konulmalıdır?
Spor yaralanmalarında birinci yardım:
Spor yaralanmalarında birinci yardım olay yerinde yapılan süreçtir. Birinci yardım genellikle
çevredekiler yahut masörler tarafından yapılmaktadır. Spor alanında yaralanan
herhangi bir atlete şuurlu yaklaşmak gerekir. Aksi takdirde istenmeyen daha kötü
sonuçlar gelişebilir. Yaralanan atlet uygun bir biçimde spor alanı dışına alınmalıdır
(sedye ile taşınma gibi).
Yaralanan bölge istirahat durumuna alınır ve ödem gelişmemesi için çabucak buz
tedavisine başlanmalıdır. Buz direk cilt ile temas etmemeli, 10-15 dakika müddet ile
uygulanmalıdır. Buz tedavisi 2 saat orta ile günde 5-6 defa uygulanabilir. Daha sonra
yaralanan bölgeye nazaran bandaj ile kompresyon yahut atel uygulanmalı bilhassa alt
ekstremite yaralanmalarında bacak yükseğe (kalp seviyesine) kaldırılmalıdır.
İlk yardımdan sonra yaralanan atlet uygun bir merkeze götürülerek, Ortopedi ve
Travmatoloji uzmanı tarafından muayene ve tetkik edilmelidir.
Spor yaralanması olan bölgede ağrı, şişlik, hareket kısıtlılığı, sıyrık, ekimoz gibi
bulgular görülebilir.
Kesin teşhis için görüntüleme süreçleri yapılır. Kırık ve çıkıklar için direk grafi veya
bilgisayarlı tomografi tetkiki, yumuşak doku yaralanmaları için manyetik rezonans
veya ultrason tetkiki yapılır.
Spor yaralanmalarının kesin tedavisi:
Spor yaralanmasının şiddetine, hasarına ve yerine nazaran konservatif yahut cerrahi
tedavi yapılır.
Konservatif tedavi; Bandaj, atel, sirküler alçı, ortez ile ekstremite istirahate alınır.
Ağrı kesici ve ödem giderici ilaçlar verilir.
Fizik tedavisi; Akut durum geçtikten sonra adale kuvvetlendirici ve hareket açıcı
egzersiz programları yapılabilir. Cerrahi tedavi yapılan atletlerde, ameliyat sonrası
fizik tedavi yapılır.
Cerrahi tedavi; Bazı spor yaralanmaları (gerekli endikasyonu olan kırık ve
çıkıklarda) cerrahi tedavi yapılır. Eklem içi yaralanmalar artroskopik olarak tedavi
edilirler (menüsküs yaralanmaları, çapraz bağ kopukları, kıkırdak lezyonları). Kapalı (
artroskopik) prosedürlerle; eklem içi yapıları ekranda net bir formda görüntüleyip,
müdahale etmek mümkündür. Hastaya verilen ziyan daha azdır ve düzgünleşme mühleti de
daha süratlidir. Tendon yaralanmaları da cerrahi olarak tamir edilirler.
Menisküs yırtığı nedir?
Menisküs yırtığı nedir sorusunu cevaplamadan evvel menisküsün ne olduğunu
anlamak lazım.
Menisküsler diz eklemi içerisinde uyluk ve kaval kemikleri ortasındaki sürtünmeyi
azaltmak, beden yükünü diz içerisine transfer etmek için içeriye yerleşmiş olan
kıkırdakımsı yapılardır. Hal olarak C harfine benzerler; içte ve dışta birer tane olmak
üzere diz eklemi içerisinde 2 tanedirler.
Menisküslerin yırtılması iki farklı formda olmaktadır. Genç kümede bir travma sonrası
yani bir darbe gelmesi sonrası yırtılma olabilir. Bir de yaşlı kümede tüm
vücudumuzdaki yapıların eskimesi üzere menisküslerin de yapılarının zayıflayıp
eskimesi sonucu kolay diz üzerinde dönmeler, burkulmalar sonucu ortaya çıkabilir.
Yaşlı kümede diz eklem kıkırdağının harap olması, halk ortasındaki kireçlenme
dediğimiz durumun ortaya çıkması menisküs üzerindeki yükü arttırır. Zati yapısal
olarak özelliklerini kaybetmiş olan menisküs çok kolay darbelerle yırtılabilir hale
gelir.
Menisküs yırtıklarının belirtileri nelerdir?
Menisküs yırtıkları oluşurken hastalar çoklukla ani bir ağrı batma ya da yırtılma hissederler. Yırtılan
menisküsün hangisi olduğuna bağlı olarak ağrı dizin iç ya da dış kısmında daha besbellidir. Birkaç saat
içinde dizin içinde sıvı yahut kan toplanmasına bağlı olarak diz ekleminde şişlik ortaya çıkar. Genellikle
yaralanan dizin üzerine basmak mümkündür lakin topallama vardır ve atletler çoklukla sporu
bırakmak zorunda kalırlar. Yaralanma şiddetli ise menisküs yırtıklarına diz ekleminin çapraz ya da yan
bağlarının kopmaları da eşlik edebilir. Bu durumda dizde emniyetsizlik ve boşluk hissi üzere belirtiler de
ortaya çıkabilir. Bazen yırtılan menisküs kesimi, diz eklemini oluşturan kemiklerin ortasında sıkışarak
diz hareketini mahzurlar. Kilitli diz olarak bilinen bu durumda erken devirde cerrahi tedavi yapılması
gerekir.
Zaman geçtikçe dizdeki yaygın ağrı azalarak ilgili menisküsün üzerinde noktasal hale gelir. Ağrı
özellikle ani dönüşlerde ve çömelme sırasında ortaya çıkar. Yırtık menisküs kesimleri eklem yüzleri
arasına girerek dizde takılma ve kilitlenme üzere belirtilere yol açabilir. Bu beraberinde daha önceden
dizde olmayan kıtırtı gibisi seslere de yol açabilir
Menisküs yırtıklarına nasıl teşhis konulur?
Doktorunuzun menisküs yırtığı teşhisine ulaşması için evvel olayın oluş formunu anlatmanızı isteyecektir.
Daha sonra dizinizi muayene ederek menisküs yırtığı bulgularını araştırır. Bu sırada yan ve çapraz
bağlarınızı da muayene eder. Uygun bir kıssa ve fizik muayene sonrasında menisküs yırtığı tanısı büyük
ölçüde ortaya çıkar. Dizinizdeki aşınma-eskimenin ölçüsünü pahalandırmak ve kemik yapılarda başka
bir sorun olup olmadığını anlamak için hekiminiz röntgen grafileri isteyebilir. Menisküs yırtıklarının
tanısını doğrulamak için son yıllarda en emniyetli formül diz ekleminin manyetik rezonans
görüntülemesidir (MRG).
MRG’nin menisküs yırtıklarını saptamadaki doğruluk oranı,
usulüne uygun çekilir ve tecrübeli ellerde değerlendirilirse
% 95’in üzerindedir. Lakin tedaviye karar vermede tek
belirleyici MRG değildir. Birtakım olgularda yırtık olmadığı hale yırtık varmış üzere imaj elde edilebilir
(yalancı müspet sonuç) ya da tam bilakis yırtık olduğu halde MRG’de saptanamayabilir (yalancı negatif
sonuç).
Özellikle daha evvelden menisküse yönelik cerrahi tedavi yapılmış ise yanılgı hissesi çok artar ve daha ileri
tanısal usullere gerek olabilir. Bu nedenle tedavinize karar verirken hekiminiz yalnızca MRG
bulgularını değil, sizin kıssa ve fizik muayene bulgularınızı da göz önüne alır. Bazı hallerde bu tanı
yöntemlerinin hepsi yetersiz kalabilir. Bu durumda artroskopi ile teşhis doğrulan
Menisküs yırtıklarında tedavi seçenekleri nelerdir?
Gençlerde menisküs yırtıklarının tedavisi çoğunlukla cerrahidir. Çok az görülen ve tam kat olmayan
bazı küçük yırtıklar dışında menisküslerin zaten güzelleşme yeteneği yoktur. Besbelli yakınmaları
olan hastalarda cerrahi müdahale ile menisküs yırtığı onarılmaya çalışılır, şayet yırtık tamire uygun
değilse yırtık olan kısım çıkartılır.
İleri yaştaki hastalarda menisküs yırtıklarına ekseriyetle dizde artroz (aşınma, yıpranma, kireçlenme)
eşlik eder. Bu durumda yalnızca menisküs yırtığına müdahale etmek sorunu tam olarak çözmeyebilir.
Doktorunuz bu durumda ilaç tedavisi ile belirtilerin baskılanmasını, eklem içi enjeksiyonları, artroskopik
cerrahiyi ya da artroskopi ile birlikte kemik düzeltici ameliyatlardan birine karar verecektir.
Artroskopik Cerrahi Nedir?
Tüm dünyada büyük eklem yaralanmalarının teşhis ve tedavilerinde çok sık kullanılan bir formüldür.
Hastaya ziyan vermeyen minor cerrahi bir süreçtir. Artroskopi teknik olarak çok küçük ameliyat kesileri
yardımıyla eklem içerisine yerleştirilen kurşun kalemden daha ince aletler ile ve fiberoptik kamera
yardımıyla monitör ekranından eklem içerisinin net bir biçimde görüntülenmesi aslına dayanır.
Eklemin sağlamlığını temin eden yapılara bir ziyan verilmediğinden hastalarımız artroskopi sonrası çok
kısa müddette eski işlerine ve aktivitelerine dönebilmektedir. Ameliyat sonu cilde dikiş atılmaz. Hastaların
büyük çoğunluğu tıpkı gün içinde taburcu edilebilmektedir.
Ön çapraz bağ yaralanmaları
Ön çapraz bağ, diz ekleminde femur ve tibia
kemiklerini birbirine bağlayan yapılardan birisidir. Dizin
normal fonksiyon görmesi için çok değerli olan bu bağ, tibia
kemiğinin olağandışı bir halde öne gerçek yer değiştirmesini
engelleyen en değerli yapıdır.
Spor sırasında meydana gelen ve atletlerin 4 haftadan
uzun müddet spordan uzak kalmasına neden olan
yaralanmalar içinde ön çapraz bağ yaralanmaları birinci
sırada yer alır. Ön çapraz bağ yaralanmalarını iç menisküs ve iç yan bağ yaralanmaları takip eder.
Amerika Birleşik Devletlerinde yılda yaklaşık 200 bin ön çapraz bağ yaralanması ortaya çıktığı
saptanmıştır. Toplumun spora olan ilgisinin artması ile bu sıklığın artması beklenmektedir. Ülkemizde
sağlıklı bilgiler olmamakla birlikte yılda 3 bin civarında ön çapraz bağ yaralanması ortaya çıktığı tahmin
edilmektedir.
Ön çapraz bağ yaralanmaları nasıl oluşur?
Ön çapraz bağ yaralanmaları, çoklukla sabit ayak üzerinde ani dönme hareketi sırasında ortaya
çıkar. Sıklıkla atletin kendisinin yaptığı bir hareket sırasında olur. Daha nadiren dize gelen
doğrudan darbeler, trafik kazaları, yüksekten düşme ve endüstriyel kazalar sonrasında ön çapraz bağ
yaralanmaları ortaya çıkabilir. Bu durumda, ön çapraz bağ yaralanmalarına art çapraz bağ, yan
bağlar ve menisküslerin yaralanmaları da eklenebilir. Bayan sportmenlerin yapısal özelliklerinden dolayı
ön çapraz bağ yaralanmaları erkek atletlere nazaran daha sık görülür. Erişkinlerde yaralanmalar bağın
gövdesinden kopması formundayken, çocuklarda yaralanma bağın kemiğe yapıştığı yerden bir parça
koparması biçiminde olabilir.
Ön çapraz bağ yaralanmalarının belirtileri nelerdir?
Ön çapraz bağ yaralanması sırasında dizde ani bir kopma hissi ile birlikte şiddetli bir ağrı ortaya çıkar.
Bazı atletler bağın kopma sesini duyabilirler ve sıklıkla yere düşerler. Diz ekleminin içinde hızla
gelişen kanamaya bağlı olarak şişlik meydan gelir. Sportmen ekseriyetle spora devam edemez ve
müsabakayı bırakmak zorunda kalır. Ağrı ve şişliğe bağlı olarak dizde hareket kısıtlılığı meydana gelir
ve topallama ortaya çıkar. Birtakım atletler dizlerinin yerinden çıkıp girdiğini hissedebilirler.
Birkaç gün-hafta içinde diz eklemindeki şişlik ve ağrı azalır. Diz hareketleri kazanılır ve topallama
kaybolur. Lakin bu sefer bilhassa ani dönüşlerde, ani yavaşlama hareketi sırasında ve merdiven
inerken dizde boşluk ve emniyetsizlik hissi ortaya çıkar. Ön çapraz bağ kopması olan dizlerde yüzme,
bisiklet üzere sporlar yapılabilir; lakin futbol, basketbol, hentbol, voleybol, kayak üzere ani sıçrama, dönüş
ve hızlanmaların olduğu sporların üst seviyede yapılması mümkün değildir. Şayet sportmen ön çapraz
bağı olmadan bu sporlara devam etmek isterse yeni yaralanmalar ve dizdeki hasarın artması riski çok
yüksektir.
Ön çapraz bağ yaralanmalarında saha kenarında ilkyardım
Dizde ani dönme hareketi sonrası şiddetli ağrı ve şişlik olan her atlette ön çapraz yırtığı akla
gelmelidir. Dize çabucak buz uygulaması ve elastik bandaj sarılması, şişlik ve ağrıyı azaltacaktır.
Sporcunun karşılaşmaya dönmesine müsaade verilmemelidir. Sportmen ilgili bacağın üzerine yük vermeden
sahayı terk etmeli ve kesin teşhis konana kadar koltuk değneği kullanmalıdır.
Ön çapraz bağ yaralanmalarında nasıl teşhis konulur?
Ön çapraz bağ yırtığının tanısı, yaralanma oluş şeklinin
ayrıntılı olarak anlatılması ile başlar. Bunu dikkatli bir
muayene izler. Yalnızca bu kıssa ve muayene ile ön çapraz
bağ yırtığının tanısı %90’ın üzerinde bir oranda konabilir.
Bazen birinci anda diz çok ağrılı olduğu için kâfi bir muayene
yapılamayabilir. Bu durumda 10 gün içinde yapılacak ikinci
bir muayene teşhis koydurucudur. Üst seviye profesyonel
sporcularda erken periyotta teşhis konması gerekiyorsa
MRG tanıya yardımcıdır.
Ciddi diz yaralanması geçiren bütün hastalarda röntgen grafileri elde olunmalı ve kemiklerde kırık olup
olmadığı araştırılmalıdır. Ön çapraz bağ yaralanmalarında grafiler ekseriyetle olağandır. Manyetik
rezonans görüntüleme ön çapraz bağ yırtıklarının teşhisinde %90’ın üzerinde doğruluk oranına sahiptir.
Ayrıca eşlik eden menisküs, yan bağ ve kıkırdak yaralanmaları ve kemik ödemlerine teşhis konabilir.
Ancak ender de olsa MRG aldatıcı olabilir, bağ fonksiyon görmeyecek derecede yaralanmış olduğu halde
MRG’de bağın devamlılığı korunmuş üzere görülebilir. Bu nedenle tedaviye karar verirken MRG tek
belirleyici değildir, muayene ve kıssa bulguları da göz önüne alınmalıdır.
Ön çapraz bağ yaralanmalarında tedavi seçenekleri
Genç, spor yapan yahut faal ömür tarzına sahip bireylerde ön çapraz bağ yaralanmalarının tedavisi
cerrahidir. İleri yaşta olup yüksek aktivite düzeyinde olmayan, spor yapmayan ve günlük yaşamda
dizinde boşluk ve emniyetsizlik üzere yakınmaları olmayan bireylerde cerrahi tedavi yapılmayabilir.
Büyümesinin tamamlamamış çocuklarda evvelce büyüme tamamlanana kadar bekleyip daha sonra
cerrahi tedavi yapılması önerilmekteydi. Lakin günümüzde, cerrahi tedavi yapılmayan çocuklarda
dizde geri dönülmez menisküs ve kıkırdak yaralanmalarının oluştuğu görüldükten sonra, ibre cerrahiyi
daha erken yaşlarda yapma tarafına kaymıştır.
Cerrahi olmayan tedavi seçilmişse, dizde oluşabilecek emniyetsizlik ve boşluk hissini azaltmak için kas
güçlendirme programları önerilir ve dizi zorlayıcı sporlarda gözetici dizlikler kullanılabilir. Ancak
şiddetli bir zorlanma olduğunda her ikisi de dizin yerinden çıkmasını engelleyemez ve dizde ilave
yaralanmalar ortaya çıkabilir.
Ön çapraz bağ cerrahisinin amaçları nelerdir?
Ön çapraz bağ yaralanması olan bireylerde maksat, dizdeki boşluk ve emniyetsizlik hissini ortadan
kaldırmak, kişinin spor yahut zorlayıcı aktiviteler sırasında inançla basabileceği bir diz elde etmektir.
Başka bir emel, birinci yaralanma sırasında hasar görmemişse menisküsleri korumak ve tamir edilebilen
menisküs yırtıklarını onararak ileriki yıllarda dizde oluşabilecek aşınma ve yıpranmanın önüne
geçmektir. Cerrahinin diğer bir emeli atletleri, yaralanma öncesinde bulundukları spor seviyesine
geri döndürmek ve dizde yeni yaralanmalar oluşmasını engellemektir.
Ön çapraz bağ tamiri nasıl yapılır?
Eğer ön çapraz bağ, yapıştığı yerden bir kemik modülü kopartarak ayrıldı ise, kopan kemik parçası
yerine tutturulur. Daha çok çocuklarda görülen bu durumda tespit vidalar yahut dikişler ile yapılabilir. Bu
işlem çoğunlukla artroskopik olarak yapılır, nadir durumlarda açık cerrahi gerekli olabilir.
ÖÇB Yaralanmasında Ameliyat Ne Vakit Gerekir?
Genç, etkin hastalarda, (özellikle sporla uğraşıyorsa) ÖÇB
yaralanması düşünülüyorsa ameliyat gerekir. Hastanın ameliyat
sonrasındaki rehabilitasyon programına ahengi kıymetlidir,
dolayısıyla bu programa adapte olamayacak hastalarda ve ileri
yaşta, aktivite seviyesi düşük hastalarda ameliyat planlaması
yapılmamalıdır.
Aktif sporla uğraşan profesyonel atletlerde, hobi olarak sporla
uğraşan ve tertipli olarak spor yapanlarda, diz ekleminin ağır
kullanımını gerektiren işlerde çalışanlarda, olağan günlük işlerde
şikayeti olmayan lakin örneğin merdiven inişlerde sorun
yaşayanlarda, diz içerisine sık sık kanama olanlarda ve 6 aylık
konservatif tedaviye karşın dizde şikayetleri geçmeyen
hastalarda ameliyat ihtiyacı vardır.
Çapraz bağ yaralanması sonrasında ameliyat düşünülen
hastalarda eklem içi hematom geçtikten sonra ameliyat
planlaması yapılmalıdır. Ameliyata kadar geçecek müddet içerisinde
hastaya kuadriseps antrenmanları başlanmalı ve eklem hareket
genişliği tam sağlanmalıdır.
ÖÇB Yaralanmasında Ameliyat Usulleri Nelerdir?
ÖÇB ameliyatlarında kullanılan farklı teknikler vardır. Her cerrah
farklı hastalarda farklı yollar kullanabilir.
Çapraz bağın uç uca dikilmesi evvelce kullanılan bir prosedür olup
sonuçları çok başarısız olduğu için günümüzde terk edilmiştir.
Günümüzde ÖÇB’ın tekrar yapılandırıldığı ve eski bağın
kullanılmadığı metotlar tercih edilmektedir.
ÖÇB yine yapılandırılmasında hastanın kendisinden alınacak
kemik uzantılı patellar tendon yahut hamstring tendonları
kullanılabileceği üzere kadavradan alınmış misal dokular da
kullanılabilir.
Günümüzde ÖÇB cerrahisinde artroskopik usuller tercih
edilmektedir. Açık cerrahide hem sonuçlar daha berbattır, hem de
kozmetik olarak elde edilen imaj hasta ahengini ve
memnuniyetini olumsuz tarafta tesirler.
ÖÇB yerine kullanılacak doku tercihen hastanın kendisinden alınır.
Bu doku dizin ön kısmından alınacak ucunda patella ve tibiadan
kemik modüller içeren patellar tendon (kemik-tendon- kemik)
olabileceği üzere, dizin iç kısmından alınacak hamstring tendonları
da olabilir. Alınan bu dokuların açılacak tüneller içerisinde
sabitlenmesi için de farklı metotlar vardır. Titanyum vidalar,
çelik çiviler, bedende emilebilir malzemelerden imal edilmiş vida
veya çiviler tercih edilebilir.
– Kemik-tendon-kemik greftler: Diz önünden yapılan alt alta
her biri yaklaşık iki santimlik iki kesi vasıtasıyla alınır. Tibia
ve femur kemikleri içerisine greftin ucundaki kemik
parçaların girebileceği tüneller açılır ve greft yerleştirildikten
sonra titanyum, çelik yada emilebilir vida çivi yahut staple ile
sabitlenir.
o Avantajları: Fiksasyon çok kuvvetlidir. Yeniden
yapılandırılan ÖÇB orjinali kadar ya da daha kuvvetlidir.
o Dezavantajları: Diz önü ağrısı olabilir. Yere diz çökerek
çalışanlarda sorun uzun periyodiktir. Patellar tendon
greftin alınmasına bağlı zayıflar.
– Hemstring grefti: Hastanın kendi Semitendinozus ve
grasilis tendonları dizin iç tarafından alınır. Bilhassa büyüme
plağı açık genç hastalarda daha çok tercih edilen bir
yöntemdir.
o Avantajları: tendonların alındığı kesi diz önünden uzak
olduğu için diz önü ağrısı olmaz. Patellar tendon sağlam
kalır.
o Dezavantajları: Kemik-tendon düzgünleşme suratı, kemik-
kemik güzelleşme suratına nazaran daha yavaştır ve daha uzun
süre alır. Hemstring tendonlarında yaklaşık %10’luk bir
kuvvet kaybı kalır lakin bu genelde hasta tarafından
fark edilebilecek bir zayıflık oluşturmaz.
– Allogreft: Kadavradan alınan patellar tendon, hemstring
tendonu ya da aşil tendonu kullanılabilir.Fiksasyon için
benzer materyaller kullanılır.
o Avantajları: Greft alınmadığı için alınmaya bağlı riskler
ve komplikasyonlar olmaz. Ameliyat mühleti daha
kısadır.
o Dezavantajları: Çok düşükte olsa enfeksiyon bulaşma
riski vardır. Allogreftler süreçten geçirildikten sonra
boyları kısalır. Şayet ameliyat sırasında yeterince
uzatılmazsa ameliyat sonrasında gevşeme sorunu ile
karşılaşılabilir.
Ameliyatta Karşılaşılabilecek Riskler ve Komplikasyonlar
Nelerdir?
– Derin Ven Trombozu: Bacaktaki derin toplardamarlarda
pıhtı oluşmasıdır. Diz ile ilgili her ameliyattan sonra görülme
riski vardır. Bacakta şişme ısı artışı ve ağrıya yol açar. Erken
harekete başlama riski değerli ölçüde azaltır.
– Enfeksiyon: Riski çok düşük olmakla birlikte değerli bir
komplikasyondur. Ameliyat sırasında steriliteye üst düzeyde
dikkat etmek gerekir.
– Eklem Sertliği: Ender olmakla birlikte diz içerisindeki
yapışıklıklara bağlı eklem sertliği ortaya çıkabilir. Bunu
engellemek için ameliyat sonrasında erken ve ağır hareket
programı değerlidir. Ameliyat yaralanmadan sonra çok kısa
süre içerisinde yapılmışsa eklem sertliği gelişme riski artar.
– Greft Sıkışması: Şayet kemikte açılan tünellerin yeri uygun
değilse, yeni yerleştirilen greft hareketler sırasında eklem
içerisinde sıkışabilir. Sıklıkla dizin tam olarak açılması
engellenir. Bu sorun nadiren fizik tedaviden fayda
görmekle birlikte genelde yeni ameliyat gerektirir.
Ameliyat Sonrası Süreç Nasıldır?
Hasta doktorun tercihine ve kullanılan anestezinin tipine bağlı
olarak tıpkı gün içerisinde taburcu edilebilir ya da sonraki güne
kadar hastanede tutulabilir. Ameliyat sonrasi dize açısı
ayarlanabilir bir dizlik takılır. Hasta kendisini rahat hissettiği
andan itibaren bir çift koltuk değneği ile ayağa kalkabilir ve ağrı
oluşturmayacak kadar yük vererek ameliyatlığı bacağın üzerine
basarak yürüyebilir. Mobilizasyonla birlikte idmanlarda başlanır
ve hasta tarafından nizamlı olarak yapılması istenir. Yaklaşık
birinci haftada rehabilitasyon programına başlanır ve kullanılan
greft ve fiksasyon gerecine nazaran değişebilen 3-6 aylık bir
program uygulanır.
Masa başı işte çalışan hastalar ameliyat sonrası birinci haftada iş
başı yapabilir fakat ayakta durmayı gerektiren işlerde 4-6
haftadan evvel çalışmaya başlama tavsiye edilmez. Şayet ağır iş
yapılması gerekiyorsa işe dönüş vakti 2-4 aydan önce
olmamalıdır. Sportif aktivitelere dönüş açısından bakılacak olursa
4. ayda süratli yürüyüşe, 4-5. aylarda bisiklete, 5. ayda düz koşuya,
6-8. aylarda ise öbür sportif faaliyetlere başlama mümkündür.
ÖÇB İle İlgili Akılda Tutulması Gerekenler
– ÖÇB diz eklem stabilitesinin %90’nı sağlar.
– Diz yaralanmaları ortopedik travmaların kıymetli bir oranını
teşkil eder ve ameliyat gerektiren spor yaralanmalarının
çoğu dizle ilgilidir.
– Atletlerde görülen diz yaralanmalarında dizdeki dört ana
bağdan ÖÇB ve iç yan bağ en sık yaralananlarıdır.
– ÖÇB tamiri hayli sık yapılır ve rutin ameliyatlardandır.
Amerikada her yıl 100000 erişkinden 60’ında yeni ÖÇB yırtığı
sebebiyle ameliyat uygulanmaktadır. Ülkemizde bu çeşit bir
istatistik yoktur.
– ÖÇB tamiri epey başarılı bir ameliyattır. Sporcuların
yaklaşık %90’ı altı ay içerisinde faal spora dönerler.
