Sosyal fobiye bağlı kaçınma davranışı iş ya da toplumsal hayatı olumsuz etkiliyorsa, endişeler nedeniyle daima gerginlik yaşanıyorsa ve beşerlerle ilgilerde azalma olmuşsa profesyonel yardım ve tedavi gereklidir.
İlk defa 60’lı yıllarda söylem edilmeye başlanan toplumsal fobinin çok seyrek görüldüğü düşünülmekteydi. Utangaçlık çekingenlik yahut kişilik yapısı üzere kıymetlendirilmesi, tanınıp-tedavi edilmesini güçleştirmiştir. Son yıllardaki teşhis kriterleri ve formüllerindeki gelişmeler toplumsal fobinin hiç de azımsanmayacak oranda olduğunu göstermektedir.
Sosyal fobi, toplum içinde otururken, konuşurken yemek yerken-içerken, yazı yazarken ya da rastgele bir aksiyonda bulunurken kızarma, terleme, ellerin titremesi, kendini küçük düşüreceğini sanarak yanlış bir şey yapma korkusu olarak tanımlanabilir.
Sosyal ortamlarda, kişinin davranışlarının öbürleri tarafından inceleneceği ya da performans gerektiren durumlarda utanacağını düşünerek nedensiz, daima ve besbelli bir dehşet ortaya çıkar. Aslında bozukluğun temel nedeni oburlarının yanında gülünç düşme dehşetidir. Daha doğrusu utanmaktan korkarlar. Topluluk içinde beceriksizlik yahut uygunsuz davranışlar (kekeleme, yanlış şeyler söyleme); kızarma, terleme, titreme en çok korkulan durumlardır.
Sosyal fobik hastalar en sık olarak topluluk içinde konuşmak, yazmak ve halka açık tuvaletleri kullanmada külfet duyarlar.
Bazıları yanlış bir şey söyleyeceği korkusu ile konuşmaktan kaçınırlar. Kimileri ise konuşacaklarını unutacağı korkusuna kapılırlar.
Bazıları toplulukta yemek yemek ya da içmekten korkar. Bardak ya da çatal-kaşığı tutarken ellerinin titreyeceğinden ve yemeği yerken boğazlarının düğümleneceğinden ve boğulmaktan korkarlar.
Toplulukta para sayma, sınıfta tahtaya yazı yazmak, dans etmek, birilerinin bulunduğu bir odaya girme, yetkili-otorite biri ile konuşmak yada karşı cinsten birisi ile konuşmak dehşet nedeni olabilir. Topluluk büyüdükçe ya da resmileştikçe endişe artar.
Korkulan ortam ya da obje karşısında hissedilen bunaltı panik düzeyinde olabilir ve kişinin maharetsiz hareketler sergilemesine neden olabilir. Toplumsal fobilerde en sık rastlanan belirtiler çarpıntı, terleme, kızarma ve titremedir. Bu belirtilerin öbür beşerler tarafından görülebileceği kanısı kişinin bunaltısını daha da artırabilir.
Sosyal fobili kişinin korktuğu durum karşısında belirtileri:
* Titreme, ürperme
* Çarpıntı
* Terleme
* Kızarma, solma
* Sık idrar yapma
* İshal
* Sık sık solunum
* Uyuşmalar
* Midede kasılma hissi
* Ağız kuruması
* Boğazda düğümlenme hissi
* Huzursuzluk
* Dehşet hissi
Yaygın toplumsal fobisi olan hastalar eleştirilmekten, onaylanmamaktan kokarlar ve kendileri hakkında olumsuz değerlendirmeler yaparlar. Diğerlerine nazaran kendilerini toplumsal açıdan yetersiz ve aşağı görürler, öz inançları de düşüktür.
Başkalarının kendisini bedelsiz gördüğü, memnunlukları için diğerlerinden onay görmelerinin gerekli olduğu, korkulu-sıkıntılı görünmenin utanç verici olduğu üzere yanlış inançlar kişiyi toplumsal fobik olmaya yanlışsız iter.
Sosyal fobiğin davranışı, korkulan obje ya da ortamdan daima kaçınma ve bu durumlarda başarısız bir performans sergileme olarak tanımlanabilir.
Aslında performansları düşündükleri kadar berbat olmamasına rağmen kaçındıkları için gitgide zayıflar, toplumsal izolasyon ve yalnızlığa yanlışsız sürüklenir.
Sosyal ortamlara katılmama-katılamama ya da erken ayrılma, göz temasından kaçınma toplumsal aktiviteleri zayıflar.
* Fobik kaçınma mesleksel ve akademik alanlarda, randevularda, eğitimde, evlenme mevzularında bir ekip kısıtlamalara yol açabilir.
* Toplumsal fobiklerde işe gitmeme, iş randımanında düşme, işten atılma, işsizlik oranı bir oldukça yüksek olup, ekonomik seviyeleri de bariz olarak azalır.
* Toplumsal fobinin genç yaşlarda başlangıç göstermesi, kişinin eğitim ve meslek, maksatlarını engelleyebilir. Toplumsal fobiklerin eğitim seviyeleri daha düşüktür, okul reddi epey yüksektir.
* Beşerlerle münasebetleri olumsuz etkilenmesinden, toplumsal dayanaktan mahrum hissedilmesinden ve yakın arkadaş sayısının kısıtlı olmasından ötürü toplumsal fobilerin evlilik oranı olağan topluma nazaran daha düşüktür.
* Toplumsal fobiklerde, toplumsal ortamın doğurduğu ezayı azaltmak için alkol yada ilaç kullanımı (sakinleştiriciler) yüksek orandadır.
* Toplumsal fobisi olanlarda alkol sorunlarının sıkılığı 2 kat, alkol sorunu olanlarda toplumsal fobi görülme sıklığı ise olağan popülasyona nazaran 9 kat fazladır.
Sosyal fobiye eşlik eden hastalıklar;
* Alkol bağımlılığı %18
* İlaç berbata kullanımı % 13
* Depresyon %35-50
* Agorafobi % 45
* Toplumsal fobiklerde intihar oranı genel nüfusa nazaran 5 kat daha fazladır.
Sosyal fobiklerin olağan popülasyona farklılıkları:
* Yalnız yaşama oranları yüksek
* İş hayatları inişli çıkışlı
* Toplumsal izolasyon
* Eğitim düzeyleri düşük
* Ekonomik açıdan makus ya da bağımlı
* İntihar kanıları yüksek
* Alkol ilaç bağımlılığı yüksek
Başlangıç: 10’lu yaşlar olup çoklukla 13-19 yaşlar ortasında başlangıç gösterebileceği üzere daha çocuklarda ve otuzlu yaşlarda da olabilmektedir.
Küçük çocuklarda toplumsal fobi ağlama, öfke nöbeti, donup kalma, okul reddi ve toplumsal ortamdan kaçınma halinde kendini gösterebilir.
Başlatıcı bir etken olmayabilir ya da utandırıcı bir olay tetikleyebilir.
Etkenler:
* Ana-babanın istek ve beklentilerine uymayan davranışta bulunduğu vakit cezalandırılan lakin ana-babanın belirlediği davranış kalıbına uyduğu vakit ödüllendirilmeyen çocuklarda başarısızlık dehşetinin geliştiği ve toplumsal fobiye yatkın oldukları anlaşılmıştır.
* Ülkemizde çocuk yetiştirme stilindeki yanlışlıklardan ötürü (bastırma, çok itaat ve hürmet, ayıp) toplum içinde özgür davranma hususlarında çekingenlik-utangaçlık sık görülen bir durum olup bu da bizi toplum olarak toplumsal fobiye yatkın kılmaktadır.
Sıklık:
Kişinin ömür uzunluğu toplumsal fobiye yakalanma oranı yaklaşık %10’dur. Toplumun %10’dan fazlasının etkilendiği anlaşılmaktadır. Erkeklerde daha sık olup erkek/kadın oranı 3/2’dir.
Gidiş ve Tedavi :
* Toplumsal fobi kronik, kesintisiz seyir gösteren bir hastalıktır.
* Hastalığın genç başlangıçlı olması, eğitim seviyesinin yüksek olması, eşlik eden öteki bir psikiyatrik hastalık olmaması tedaviden olumlu sonuç almayı sağlayan faktörlerdir.
* Toplumsal fobiklerin lakin %25’inin tedavi gördüğü anlaşılmaktadır.
* En az 6 ay müddeti, ilaç ve psikoterapinin birlikte uygulandığı tedavi metodundan yeterli cevap alınmaktadır.
Özet:
* Toplumsal fobi; yaygın ve kısıtlayıcı önemli bir hastalıktır.
* Özel ve iş hayatlarını etkileyen, gerilime ve sosyoekonomik soruna neden olan, toplumdan izole olunmasına yol açan ağır bir tablodur.
* Temel neden oburlarının yanında gülünç duruma düşme ve aşağılanma kaygısıdır.
* Tedavi edilmediği taktirde alkol-ilaç bağımlılığı ve intihar riski yüksektir.
* Tedaviye yeterli karşılık verebilen bir hastalıktır.
