Sosyal telaş bozukluğu bilinen ismiyle toplumsal fobi ruhsal bozukluklar içinde en yaygın olanlardan biridir. Toplumsal fobi bir ya da daha fazla toplumsal durum nedeniyle ağır bir korku yaşamak ve/veya kaçınmak olarak tabir edilebilir. Sıklıkla sorun yaratan toplumsal durumlar; Diğerlerinin önünde yemek yemek, dikkatin odağı olmak, buluşmak yahut bir partiye gitmek üzere beşerlerle etkileşime girmek, toplulukta soru sormak yahut sunum yapmak, yeni beşerlerle tanışmak, karşı cinsle arkadaşlık bağlantısı başlatmak, genel tuvaletleri kullanmak (özellikle erkekler için pisuar kullanma) olarak gösterilebilir.
Sosyal fobisi olanlar, davranışlarından ötürü öteki insanların kendileri hakkında olumsuz niyetler geliştireceklerine inanırlar. Oburlarının kendilerindeki terleme, titreme, yüz kızarması üzere korku belirtilerini fark edeceklerinden kaygı ederler. Rahatsız oldukları ortam ve durumdan kaçınmaya / uzak durmaya çalışırlar. Bunu yapamadıklarında ise son derece ağır bir dert yaşarlar.
Sınıfta kelam alamamak, sağlıklı arkadaşlık alakaları geliştirememek, toplumsal cümbüşlere katılamamak, iş ortamında potansiyelinin altında performans sergilemek, karşı cinsle bağ geliştirememek toplumsal fobinin yol açacağı problemlerden bazılarıdır. Utangaçlıktan daha çok bir durumdur ve neden olduğu sonuçlar hayli önemli olabilir.
Liebowitz toplumsal fobi ölçeği’nde belirlenen toplumsal durumlar :
-
Toplum içinde telefonla görüşme
-
Küçük bir küme etkinliğinde yer alma
-
Toplum içinde yemek yeme
-
Toplum içinde bir şeyler içme
-
Yetkili biri ile konuşma
-
Dinleyiciler önünde konuşma, rol yapma
-
Partiye/ cümbüşe gitme
-
Başkaları tarafından izlenirken çalışma
-
Başkaları tarafından izlenirken yazma
-
Çok âlâ tanımadığı biriyle telefonda görüşme
-
Çok âlâ tanımadığı biriyle yüz yüze konuşma
-
Yabancılarla karşılaşma
-
Genel tuvaletleri kullanma
-
Birilerinin oturduğu odaya girme
-
İlgi odağı olma
-
Bir toplantıda hazırlıksız konuşma yapma
-
Yetenek, yeti yahut bilgi testine tabi tutulma
-
İyi tanımadığı birine onaylanmadığını yahut birebir fikirde olmadığını söz etme
-
Çok âlâ tanımadığı birinin gözlerinin içine bakma
-
Önceden hazırlanmış bir raporu bir kümeye sözel olarak sunma
-
Romantik yahut cinsel bağlantı gayesiyle birini tavlamaya çalışma
-
Alınan bir malı parasını geri almak üzere iade etme
-
Parti / davet verme
-
Israrlı bir satıcıya karşı koyma
Sosyal fobinin tipleri
Sosyal fobi iki biçimde görülür:
-
Yaygin; kaygılar bir çok toplumsal durumları kapsıyorsa
-
Yaygin olmayan; kimi durumları kapsıyorsa (karşı cinsle çıkmak, konuşmayı başlatmak ve sürdürmek, üstleriyle konuşmak, eğlenmek maksadıyla düzenlenen toplantılara katılmak, oburlarının önünde imza atmak, yemek yemek vb.)
Sosyal fobinin görülme sıklığı
Sosyal fobinin ömür uzunluğu görülme oranı % 2-13 ortasındadır.Türkiye’de üniversite öğrencilerinde yapılan araştırmada %24’ünde bu hastalığın olduğu saptanmıştır.
Sosyal fobinin başlangıç yaşı
Sosyal fobi alt tipine nazaran değişmekle birlikte erken ve geç ergenlik devri ortasında başlar (10-17 yaş). Yaygın tip daha erken yaşlarda başlayabilir.
Sosyal fobi risk etmenleri
Düşük sosyoekonomik seviye, hiç evlenmemiş, işsiz ve eğitim seviyesi yüksek olmayanlarda sık görülmektedir. Hastalığın erken periyotlarında toplumdan uzak olmak da risk etmenleri ortasındadır. Kalıtımdan daha çok çocukluktaki yetiştirilme üslubu, ailenin içe kapanık yapısı ve ebeveyn modeli kıymetlidir. Çocukluktan itibaren çok utangaç olan şahıslarda de gelecekte toplumsal fobi gelişme riski daha yüksektir.
Sosyal Fobinin Belirtileri
Sosyal fobide telaş yaratan durumlarla karşılaşıldığında birtakım bedensel belirtiler ortaya çıkar. Bunlar; yüzde kızarma, terleme, ağız kuruluğu, çarpıntı, nefes darlığı, mide barsak sisteminde rahatsızlıklar, kas gerginliği, titreme vb. Bu sırada aklından geçen fikirler ise “kaygılı olduğumu muhakkak etmemeliyim, kusursuz görünmeliyim, herkes beni beğenmeli, güçsüzlüğümü belirli etmemeliyim, yetersizim, berbatım, beğenilmiyorum, sevilmeye layık değilim, yanılgı yapmamalıyım, kusursuz olmalıyım, rahat gözükmeliyim” biçimindedir. Bu niyetler sonrasında oluşan kaçınma belirtileri ise dert yaratan ortama girmeme, korkulan ortamı terk etme, göz temasından kaçınma, ilgisiz şeyler düşünme halinde olabilir. Çocuklar ağlayarak, ebeveyne yapışarak yahut öfke nöbetiyle de telaşlarını söz edebilirler.
Sosyal fobide tedavi
Sosyal fobide ilaç tedavisi ve psikoterapi ( konuşmaya dayalı ruhsal tedavi) uygulanır. Hastanın durumuna nazaran bazen tek başına psikoterapi, bazen ilaç tedavisi uygulansa da genelde her ikisinin birlikte uygulanmasında muvaffakiyet oranı daha yüksektir. İlaç tedavisinde bilhassa serotonin sistemi üzerinde tesirli olan ilaçlar kullanılır. Tedavinin birinci günlerinde hafif bulantı, baş dönmesi, uyku bozukluğu, midede rahatsızlığı üzere süreksiz yan tesirler oluşabileceği, vakitle bu belirtilere bedenin alışabileceği hastaya bildirilir. Kullanılan bu ilaçlar bağımlılık yapmaz, kalıcı hasar veren yan tesirleri yoktur. İlaç tesirinin ortaya çıkması için iki-üç hafta kadar beklemek gerekir. İlacın tesirli olup olmadığına karar vermek için en az 10 hafta mühlet geçmelidir. Tedavi müddeti ekseriyetle ortalama 9-12 aydır.
