İnsanların öbürleri tarafından olumsuz değerlendirileceği tasasını taşıdığı toplumsal ortamlarda rezil olacağı ya da küçük düşeceği kaygısının daima ve bariz olduğu bir telaş bozukluğudur. Bu dert nedeniyle beşerlerle karşılaşmak istememe ve karşılaşabileceği yerlerden ve davranışlardan kaçınma başlar. Öteki insanların kendisini, zayıf, maharetsiz, aptal üzere gördüğünü düşünürler. Utanç duyacak bir duruma düşmemek ismine toplum içinde konuşmaktan, yemek yemekten, hareket etmekten çekinirler. Çekingenlik, utangaçlık olarak değerlendirilmekle birlikte klinik olarak manalı farklılıkları vardır. Birçok insan toplulukta konuşma yapmadan evvel ‘’Yapabilir miyim? Rezil olur muyum?’’ kaygısı taşır lakin bu tasa onları daha yeterli hazırlanmak ve yapmak konusunda motive eder. Toplumsal fobide ise kişi kaçınma davranışı gösterir. Kaçamıyorsa yaşadığı endişenin anlamsız olduğunu bilmesine karşın büyük bir ıstırap yaşar.
Yaşam uzunluğu görülme oranı %2-13 dür. Bayanlar ve erkekler ortasında kimi yerlerde bayanlarda fazla üzere görünse de psikiyatri polikliniklerine başvuran hastalarda cinsiyet farklılığı saptanmamıştır. Çoklukla ergenlik periyotlarında başlama gösterir. Kalıtımdan çok ebeveyn modeli, çocuk yetiştirme üslubu, ailenin toplumsal ortamlara girme sıklığı çocukta toplumsal fobi gelişmesinde değerli etken kabul ediliyor. Maddi durumu yetersiz, eğitim seviyesi düşük, hiç evlenmemiş bireylerde daha sık görülebilirken, her statüdeki insanı da etkileyebiliyor. Akrabaları ortasında toplumsal fobik bireylerin olduğu şahıslarda yakalanma riski daha yüksek. En kıymetli etmenlerden biri beyin kimyasında bozulmadır. Serotonin ölçüsünün azalmış olduğu ve elektriksel aktivitede aksaklıklar tespit edilmiştir. Ruhsal olarak ise örseleyici yaşantıları olan bireylerdeki şartlanma gösterilmiştir. Örneğin yaptığı bir kusur nedeniyle kendisine gülünen kişi, benzeri şartlarla karşılaştığında tekrar kusur yapabileceği ve gülünebileceği kaygısı taşımakta, utanç hissi ve fizikî değişiklikler göstermektedir. Tekrar çok gözetici, ret edici ya da çocuktan beklentileri yüksek ailelerde yetişmiş çocuklarda toplumsal fobi gelişme sıklığı daha fazladır.
Hangi Durumlarda Toplumsal Fobi Görülebilir?
- Toplumda telefon görüşmesi
- Küçük bir küme etkinliğinde yer alma
- Toplum içinde yemek yeme
- Toplum içinde bir şeyler içme
- Yetkili biri ile konuşma
- Dinleyiciler önünde konuşma, rol yapma
- Eğlenceye gitme
- Başkaları tarafından izlenirken çalışma
- Başkaları tarafından izlenirken yazma
- Çok düzgün tanımadığı biriyle telefonda görüşme
- Çok uygun tanımadığı biriyle yüz yüze konuşma
- Yabancılarla karşılaşma
- Genel tuvaletleri kullanma
- Birilerinin oturduğu odaya girme
- İlgi odağı olma
- Bir toplantıda hazırsızlık konuşma yapma
- Yetenek, yeti yahut bilgi testine tabi tutulma
- İyi tanımadığı birine onaylanmadığını yahut tıpkı kanıda olmadığını söz etme
- İyi tanımadığı birinin gözlerinin içine bakma
- Önceden hazırlanmış bir raporu bir kümeye sözel olarak sunma
- Romantik bir münasebet emeliyle birine yaklaşma
- Alınan bir malı iade etme
- Parti / davet verme
- Israrlı bir satıcıya karşı koyma(Liebowitz ölçeği)
Sosyal Fobinin Belirtileri
Kaygı duyulan durumla karşılaşıldığında terleme, sıcaklık basması, yüz kızarması, nefes darlığı, çarpıntı, karında rahatsızlık hissi, tuvalete gitme muhtaçlığı, titreme, gerginlik üzere fizikî belirtiler yaşanırken, tıpkı vakitte zihinden; ‘rezil oldum, kusur yapmamalıyım, yetersizim, yeterli görünmeliyim ‘ üzere korku cümleleri geçer. Bu fikirler beraberinde ortama girmeme, terk etme, göz teması kurmama, ilgisiz şeyler düşünme üzere kaçınma davranışlarını beraberinde getirir.
Tedavi
Sosyal fobide medikal tedavi (ilaç) ve ferdî psikoterapi bazen tek tek bazen ikisi bir ortada olmak üzere hastanın durumuna nazaran planlanır. Medikal tedavi mühleti ortalama 1 yıldır. Ferdî psikoterapide Bilişsel Davranışçı Terapi uygulanır. Terapide korkuları, bu derdin yarattığı bedensel belirtileri tanıma, tasanın yaşandığı sıradaki kanıları tespit etme ve fikirler ve bedensel yansılarla baş etme sistemleri ele alınmaktadır.
