Fobi, olağanda korkulmayacak durum ya da objeden korkmaktır. Aslında endişenin hayata uyum sağlayıcı fonksiyonu vardır. Kaygımız, gerilimimiz olmasa tüm tehlikelere karşı adeta savunmasız oluruz. Aynı zamanda şayet bu hisleri yaşamasak rastgele bir iş ya da gaye konusunda motive olamayız. Örneğin ertesi gün imtihanı olan bir kişi, hiç bir tasa duymasa imtihana çalışma konusunda isteksiz olur. Lakin elbette bu derdin dehşetin çok seviyede yaşanması kişinin hayat kalitesini önemli ölçüde makûs formda tesirler.
Sosyal fobi, rastgele bir bahiste utanç duyulacak bir şey yapmaktan çok dert duymaktır. Bir anlamda utanmaktan utanmaktır. Adeta beşere hayatı zehir eder. Zira her daim beşerlerle iç içe yaşamaktayız. Bu açıdan kişinin toplumsal fobisi olması daima kaygı ya da telaş içinde olması demektir.
Sosyal fobinin üç bileşeni tanımlanmıştır. Bunlar, etkileşim anksiyetesi, müşahede anksiyetesi ve diğerlerinin anksiyete belirtilerini fark edeceği endişesidir. Etkileşim anksiyetesinde kişi başkalarıyla sosyal etkileşime girmekten korkar. Müşahede anksiyetesinde performans göstermesi gereken (biri izlerken yazı yazma, yeme, içme üzere…)durumlarda başkaları tarafından gözlenme korkusu duymaktır. Son olarak, diğerlerinin anksiyete belirtilerini fark edeceği korkusu, derdi nedeniyle terleme, titreme, kızarma, kekeleme üzere daha çok fizikî belirtilerin fark edileceğinden korkmadır.
Sosyal Fobi Belirtileri
Kişi, başkaları tarafından değerlendirilebilecek olduğu bir ya da birden fazla toplumsal durumda korku duyar. Örneğin kişi topluluk önünde sunum yapmak, kalabalık bir odaya girmek, yeni insanlarla tanışmak üzere durumlarda çok bir telaş içinde olur, her an bir kusur yapabileceğini, rezil olacağını düşünür. Ya da topluma açık yerlerde tuvaletleri kullanamayabilir, yeme, içme üzere performans göstermesi gereken durumlarda gözlendiği hissiyle rahatsız olup bunlardan kaçınabilir. Olağanda topluluk önünde konuşmamız gerektiğinde hepimizin belli oranlarda korku yaşaması kaçınılmazdır. Lakin toplumsal fobisi olan bir kişi bu tasayı çok üst seviyede yaşar. Ter içinde kalabilir, titreyebilir, kalp atışları, nefes alışverişleri hızlanır. Bunun yanı sıra eş vakitli olarak o konuşmayı yaparken içsel sesi daima 'küçük düşeceği, hata yapacağı, dalga konusu olacağı' halinde kanılarla kendisine azap eder. Bu biçim olumsuz niyet ve bedensel reaksiyonlarla kişinin kendisini yaptığı işe vermeye çalışması çok yorucu ve epey güçtür, adeta insan üstü bir efor gerektirir. Tedavi edilmediğinde kişinin hayat kalitesini son derece bozar. Kişi kendi benliğini ortaya koyamaz, potansiyelini ortaya çıkaramaz. Tüm bunlar onu öfkeye, depresyona itebilir. Kendisini insanlardan soyutlayabilir, mümkün olduğunca konuttan dışarı çıkmaz, karşı cinsle romantik alakalar kurmada sorunlar yaşar, kaçınma davranışları gösterir. Elbette ki bu rahatsızlığın şahıstaki belirtileri ve seviyeleri farklı olabilir. Örneğin bir kişi beşerlerle konuşurken nispeten rahat fakat performans göstermesi gereken durumlarda çok telaşlı olabilir. Ya da hemcinsleri ile rahat etkileşim kurabilirken, karşı cinsle olan ilişkilerinde çok korkulu, ürkek, utangaç olabilir.
Sosyal Fobinin Nedenleri
Sosyal fobide genetik yatkınlık kıymetli bir nedendir. Ailesindeki rastgele bir bireyde toplumsal fobi görülen bir kişinin bu hastalığa yakalanma riski daha fazladır. Bunun yanı sıra erken devirde yaşanan travmatik olaylar ve beyindeki kimya ve hormonel sistemin bozulması üzere faktörler toplumsal fobinin oluşması açısından risk oluşturur. Birebir vakitte bir ortamda travmatik bir toplumsal tecrübeye maruz kalmış kişinin de özellikle genetik yatkınlık taşıyorsa bu hastalığa yakalanma riski olduğu gözlenmiştir.
Sosyal Fobi ile Görülen Öbür Ruhsal Hastalıklar
Kişide toplumsal fobi ile eşzamanlı olarak şu hastalıklar gözlenebilir:
1. Agorafobi: Kalabalık alanlarda bulunmak, konutta yalnız kalmak, meskenden dışarı çıkmak, sinema salonu, tiyatro salonu, alışveriş merkezleri, otobüs, tren, uçak üzere toplu yerlerde bulunmak üzere durumlarda ortaya çıkan kaygılardır.
2. Majör Depresyon: Kendi benliğini olduğu üzere açığa çıkaramayan, her daim korku içinde bulunan bir kişinin, toplumsal fobinin yanı sıra depresyon yaşaması epey sık görülmektedir.
3. Alkol ve Husus Berbata Kullanımı: Alkolün dozajında kullanıldığında bireye rahatlatıcı tesir etmesi, sosyal fobili bir kişinin alkol bağımlılığı geliştirmesi açısından bir risk taşımaktadır.
4. Yaygın Anksiyete Bozukluğu: Toplumsal fobi, yalnızca insanlara ve performansa bağlı olarak kaygı yaratabileceği üzere, genelleşerek pek çok olay ve duruma, niyete bağlı olarak telaş yaratan yaygın anksiyete bozukluğuna dönüşebilir.
5. OKB: Toplumsal fobi ile birlikte görülen bir öbür ruhsal bozukluk, obsesif kompulsif bozukluktur. Bu rahatsızlık kendisini genelde bulaşma, simetri, denetim, kuşku üzere belirtilerle göstermektedir.
Sosyal Fobi Tedavisi
Son vakitlerde bu fobiyle savaşan insanların yardım alma isteklerinde artış görülse de hala pek çok sosyal fobili insan, buna adım atmak konusunda dert yaşamaktadır. Meğer ki toplumsal fobi tedavisi olan bir hastalıktır. Tesirli bir tedavi programı, kişinin bu telaşını minimuma indirmesine ve hayat kalitesini arttırmasına yardımcı olur. Tedavinin ne olacağı bireye bağlı olarak değişkenlik gösterir. Bunun nedeni, her bireyin kendine has olması, geçirdiği yaşantıların farklılığı, çevresel etkenler, fikir sisteminin farklılığıdır. Örneğin birtakım şahıslar psikoterapinin yanında ilaç kullanımına da muhtaçlık duyabilir. Bir psikologla çalışmak, kişinin kendi güçlü ve zayıf taraflarını görmesini, farkındalık kazanmasını, derdiyle baş etme yollarını geliştirmesini sağlar. Çoklukla psikoterapide yararlanılan ekoller; psikodinamik yaklaşım, bilişsel davranışçı tedavi, interpersonel yaklaşım ve obje ilgileri yaklaşımıdır. Tıpkı vakitte kişiyi fobiye karşı aşamalı maruz bırakma, toplumsal maharet eğitimi, tasa duyulan durumlarda danışanın uygulaması için gevşeme tekniklerinin öğretilmesi üzere pek çok tedavi prosedürü bulunmaktadır.
