Sosyal fobinin esas özelliği, utanılabilecek toplumsal durumlardan ya da bir aksiyonun gerçekleştirildiği durumlardan, bariz ve daima bir dehşet ve korku duyma halidir. Bu türlü toplumsal ortamlarda badire duyan kişi bu ortamdan kaçar yahut kaçınır. Bu kişi için bu türlü durumlarla karşı karşıya kalmak, neredeyse her vakit, çabucak bir tasa yansısı doğurur. Bu reaksiyon, durumsal ya da durumsal yatkınlık gösterilen bir panik atağı biçimine dönüşebilir. Bu bireyler yalnız başlarına kaldığında dert duymazlar ve tasa belirtilerinin toplumsal aktivitelerle direk ilgisi vardır. Toplumsal anksiyete duyan şahıslar öteki insanların kendilerini yargıladığı ve negatif değerlendirdiği kanısı ile yetersizlik, aşağılanmışlık hisseder ve hayal kırıklığına uğrarlar.
Toplumsal fobikler yabancılarla tanışmaktan, tanımadıklarının yanında konuşmaktan yahut hareket etmekten rahatsızlık duyar. Yanlış bir şey yapacak yahut söyleyecek ve güya beşerler onunla alay edecek, onu yadırgayacak, aşağılayacak, herkesin içinde rezil olacak üzere hisseder. Konuşurken herkes ona bakıyormuş üzere gelir. Yaptıkları en ufak kusurlar gözlerinde çok büyür, rezil olduklarını düşünürler.
Bir imtihana girme üzere, dolaylı pahalandırılacak oldukları durumlardan da birden fazla sefer çekinirler. Toplumsal hünerleri genelde düşüktür (göz münasebeti kuramama gibi) ve dertli halin diğerlerince da gözlenebilir olan bulgularını (soğuk ve yapışkan eller, titremeler, sesin titremesi gibi) sergilerler.
Özgül toplumsal fobide topluluk önünde konuşamama üzere makul bir duruma özgül olarak korku gelişmesi gözlenirken yaygın toplumsal fobide çabucak hemen bütün toplumsal aktivitelerde (konuşmayı başlatmak ya da sürdürmek, küçük kümelere katılmak, karşı cinsle çıkmak, üstleriyle konuşmak, eğlenmek hedefiyle düzenlenen toplantılara katılmak gibi) tasa oluşur.
Toplumsal fobi şu durumlarda ortaya çıkabilir:
-Topluluk içinde konuşma
-Partiye katılma, yabancılarla tanışma üzere toplumsal aktiviteler
-Bir iş yaparken öbürleri tarafından izlenme
-Patron yahut amir üzere üstleri ile konuşma
-Karşı cinsten birileri ile tanışma yahut buluşma
-Umumi tuvaletleri kullanma
-Telefonda konuşma
-Başkalarının yanında yazı yazma
-Herkesin içinde yüz kızarması yahut denetimini kaybetme korkusu v.b.
Bu hastalar korktukları durumlarla karşılaştıklarında telaşları artar. Örneğin toplumsal fobisi olan bir öğrenci ders anlatmaya kalktığında lisanı tutulur, yüzü kızarır, söyleyeceklerini unutur, herkes ona bakıyormuş üzere gelir ve bu nedenle performansı düşer. Bu hastalar kaygılarının anlamsız olduğunun farkındadır lakin endişelerine mahzur olamazlar. Toplumsal fobinin utangaçlıktan ayrılması gerekir. Yeni bir ortama giren yahut yeni beşerlerle tanışan çabucak herkes az da olsa dert yaşayabilir, fakat bu her vakit rahatsızlık olarak tanımlanamaz. Bu telaşın toplumsal fobi olarak tanımlanabilmesi için problem duyan bireylerin toplumsal ortamlardan kaçınması gerekir. Toplumsal fobiklerin en kıymetli özelliği de badireyi duymamak için yaptıkları bu kaçınma davranışlarıdır. Utangaç beşerler yeni bir ortama girdiğinde problem duyabilirler ama ıstıraba girmemek için toplumsal aktivitelerini kısıtladıkları pek görülmez. Hastaların hissettikleri korku çok şiddetli olmakta ve bu hisleri yaşamamak için başvurdukları kaçınma davranışları bu bireylerin konutta, işte, okulda ve öteki toplumsal ortamlarda performansını düşürmekte ve bağların bozulmasına yol açmaktadır. Okul başarısı düşmekte, işte randıman azalmakta yahut eşler ortasında problemler ortaya çıkmaktadır. Ortaya çıkan toplumsal izolasyon kişiyi birçok vakit depresyona sürüklemektedir. Bir diğer yaklaşımda ise bireyler bu zahmetlerinden kurtulabilmek için alkol kullanımına yönelmektedir. Yapılan araştırmalarda bu hastalarda alkol ve unsur bağımlılığı olağan topluma nazaran daha sıktır. Bunun en değerli nedeni alkolün hastalar tarafından tasa giderici olarak kullanılmasıdır.
Etrafta öteki kişi yahut bireyler, bilhassa de yabancı şahıslar, toplumsal fobi hastasının şiddetli bir telaş, ıstırap, huzursuzluk ve utangaçlık duymasına yol açar. Bu durumda toplumsal fobik şu yansıların bir kısmını yahut tamamını gösterir:
– Yüz kızarması
– Ses titrernesi
– Konuşamayacağı, tutulup kalacağı duygusu
– El titremesi
– Herkesin kendisine baktığı, kendisini eleştirdiği hissi, küçük düşme kaygısı.
Toplumsal fobiklerin en büyük tasası topluluk önünde konuşmaktır. Kendi konutlarında ve aile üyeleri ortasında çoklukla rahat ederler. Bilhassa makam sahibi şahıslar karşısında üstte saydığımız belirtilerin ortaya çıkma ihtimali yüksektir. Karşı cinsle konuşmak toplumsal fobili birtakım beşerler için başlı başına bir sorundur. Toplumsal fobikler ortasında bekarlık oranı yüksektir. Kimi toplumsal fobikler ise topluluk önünde mesela yemek yemek üzere birtakım davranışları yapmaktan meşakkat duyarlar.
Sonunda toplumsal fobiğin hayatı bir ıstıraba döner. Öğrenci ise okulda öğretmen kendisine soru sorduğunda kalkıp yanıt vermek, öğretmen ise ders anlatmak toplumsal fobik için büyük bir azaptır. Pek çok toplumsal fobik devlet dairesine, bankaya gidip işini yaptıramaz. Kimileri telefonla bile konuşamaz. Ağır olayların sokağa çıkmaya, bakkala gitmeye, biletçiden otobüs bileti almaya bile tahammülü yoktur. Bunlar sonunda kendilerini meskene hapsederler, okulda başarısız olurlar, çalışma hayatları sona erer.
Toplumsal fobiye öteki anksiyete bozuklukları, duygudurum bozuklukları, husus kullanım bozuklukları ve bulimiya nervoza eşlik edebilir. Toplumsal fobi, çoklukla bu rahatsızlıkların öncesinde bulunur. Yaygın toplumsal fobisi olanlarda utangaç kişilik bozukluğu sıklıkla bulunur.
Toplumsal Fobi Kimlerde ve Ne Sıklıkla Görülür?
Toplumsal fobinin ömür uzunluğu görülme sıklığı % 3-13 ortasında değişmektedir. Çoklukla ergenlik yıllarında başlayan ve tedavi edilmez ise müzmin seyreden bir bozukluktur. 25 yaşından sonra başlayan toplumsal fobi hadisesi azdır. Zorlanılan ya da küçük düşürücü bir yaşantıdan sonra birden başlayabileceği üzere, sessizce de başlayabilir ve yavaş yavaş gelişebilir. Hayat olaylarına nazaran dalgalanmalar gösterebilir. Lakin toplumsal fobikler genelde rahatsızlık başladıktan 15-20 yıl sonra doktora sarfiyatlar. Zira toplumsal fobinin tedavi edilebilir bir hastalık olduğunu bilmezler ve bozukluğu kişiliklerinin bir modülü olarak görürler.
Bayanlarda da erkeklerde de görülebilir. Toplum örneklemlerinde bayanlarda 1,5–2 kat daha sık olmakla birlikte toplumsal fobi yüzünden doktora başvuranlar daha çok erkeklerdir.
Toplumsal Fobinin Sebebi Nedir?
Toplumsal fobi, ırsiyetin orta derecede katkıda bulunduğu bir hastalıktır. Akrabaları ortasında toplumsal fobik olan şahısların bu hastalığa yakalanma riski bir ölçü daha yüksektir. Toplumsal fobiklerin beyinlerinde bir kadro kimyasal ve elektriksel bozukluklar olduğu, yapılan incelemeler sonucunda anlaşılmıştır. Birtakım ilaçların toplumsal fobi tedavisinde hayli tesirli olması, toplumsal fobinin temelde “beyin faaliyetinde bir bozukluk” olduğu tezini doğrulamaktadır.
Toplumsal fobinin ekseriyetle utangaç, utangaç, kendine itimadı düşük, reddedilmeye hassas, lakin öbürleri üzerinde olumlu intiba bırakma isteği duyan şahıslarda ortaya çıktığı düşünülmektedir. Bu bireyler öbürleri tarafından beğenilmediklerinde bunun paha ve toplumsal mevki kaybına yol açacak bir felaketle sonuçlanacağını inanırlar.
Yani toplumsal fobi, birtakım kişilik özellikleri yerinde ve kimi ailelerde daha kolay gelişen bir ruhsal hastalıktır.
Sosyal Fobi Düzgünleşir Mi?
Sosyal fobi günümüzde epeyce düzgün tedavi edilen bir rahatsızlıktır. Lakin tedavi edilmediğinde o kişi için ağır sonuçlara yol açabilir.
Öte yandan bugün radyoda ve televizyonda program yapan ve bu işi de muvaffakiyetle yürüten çok sayıda güzelleşmiş toplumsal fobik vardır. Lakin birçok toplumsal fobik tedavi müracaatında bulunmamakta, güç bir hayata katlanmak zorunda kalmaktadır.
Sosyal Fobi Nasıl Tedavi Edilir?
Sosyal fobinin tedavisinde iki silahımız vardır:
1- İlaç tedavisi
Günümüzde toplumsal fobi tedavisinde epeyce tesirli olan, bağımlılık yapmayan, uyku-sersemlik üzere yan tesirlere yol açmayan ve kalıcı düzelme sağlayabilen birtakım ilaçlar vardır. Uygun bir ilaç tedavisiyle kimi vakit psikoterapiye dahi gerek kalmadan kişi kaygılarından kurtulmaktadır.
2- Psikoterapi
Psikoterapi, toplumsal fobi tedavisinde epeyce tesirlidir. Toplumsal fobilerde çoklukla “Bilişsel-Davranışçı Psikoterapi” denilen psikoterapi formülü uygulanmaktadır. Bu psikoterapi ile hastanın kendisi ve dış dünya ile ilgili yanılgılı ve abartılmış fikirleri ortaya çıkarılır ve bu yanılgılı kanıları düzeltilir. Bu kişinin korku yaratan ortamlarla ve durumlarla başa çıkma yeteneği arttırılır ve bu türlü durumlar sırasında neler yapması gerektiğini ve nasıl baş edebileceğini öğrenir. İlaç tedavisi bırakıldıktan sonra bu toplumsal dertlerin tekrar ortaya çıkma mümkünlüğünü en aza indirmek için psikoterapi tedavisi yapılması önerilir.