ŞİZOFRENİ NEDİR?
Şizofreni, kişinin hislerini denetim edebilmesini, bağlantı kurma yeteneklerini ve gerçeği anlamasını etkileyen bir hastalıktır.
BELİRTİLERİ NELERDİR?
Şizofreni, düşünme, algılama ve duygulanım bozuklukları ile ilgilidir. His ve hareketlerin bilindiği ve diğerleriyle paylaşıldığı hissedilir, hayaller kurulur. Algılama çoğunlukla bozulur, sesler hakikat algılanmaz. Niyet karışık hale gelerek konuşmalar anlamsızlaşabilir. Niyet akışında kesintiler olabilir, hatta fikir yoldan çıkmış üzere olabilir. Şizofreni belirtileri genel olarak müspet ve negatif belirtiler halinde ikiye ayrılır.
Pozitif Belirtiler:
Hezeyanlar (sanrılar):
Diğer çabucak herkesin neye inandığına bakılmaksızın sürdürülen ve zıddının geçerli olduğuna ait açık ve tartışmasız ispatlar getirilmesine rağmen değiştirilemeyen yanlış niyetlerdir. Örneğin kişi kendisinin özel bir güce sahip olduğuna, fikir ve davranışlarının dışarıdan gelen öteki güçlerle denetim edildiğine yahut tabiat olaylarını denetim ettiğine inanabilir.
Varsanılar:
Algılama bozukluğudur. Gerçekte olmayan sesleri yahut manzaraları varmış üzere algılar. Şizofrenide en sık işitsel varsanılara rastlanır. Kişi hayali sesler duyduğunu zanneder çizgisi birtakım vakitler bu seslerle konuşur. Kimi vakit sesler hastaya nasıl hareket etmesi gerektiğini söyler. Daha az olmak üzere öbür duyu organlarıyla ilgili varsanılar da gözlenebilir. Örneğin, hastanın gerçekte olmayan imajlar görmesi, kokular duymasıdır. Kişi olağan renk ve formları farklı biçimde algılar.
Davranış Bozukluğu:
Kimi şizofreni hastaları toplum kurallarına uygun olmayan davranışlar sergileyebilir. Garip ve hedefsiz hareketler olabilir. Örneğin: herkes içinde soyunmak, tuvalet gereksinimini gidermek gibi…
Düşünce Bozukluğu:
Kişi ne söylediği ve nasıl söylediği konusunda karmaşa yaşar. Ne söylediğini izlemek zordur, bir husustan ötekine atlar. Niyet sürecinde kesintiler olabilir, yalnızca konuşan kişi için manalıdır. Kimi durumlarda niyetlerinin çalındığına ya da kendi fikirlerinin bir yabancı tarafından denetim altına alındığına inanır.
Müspet belirtilerin tanınması kolaydır, zira bunlar olağandan bariz olarak farklıdır. Fakat bu belirtilerden sanrı ve varsanı öteki durumlarda da görülebilir. Bunların var olması şizofreni olduğu manasına gelmez. Örneğin, diğer psikiyatrik ve tıbbi hastalıklarda da görülebilir.
Negatif belirtiler:
Niyetin yoksullaşması:
Kimi şizofreni hastalarında düşünme ölçü ve içerik olarak azalır. Konuşması kolaylaşır hatta nadiren konuşur. Konuşsa bile konuşmanın içeriği anlaşılmaz yahut içeriksiz konuşur. Bu bireylerin niyet sürecinde kesintiler ve atlamalar olur.
Duygu tabirinde donukluk:
Bu hastaların etrafıyla etkileşimi kısıtlıdır. Memnunluklarını, hüzünlerini anlatamazlar ya da uygun bir formda anlatamazlar. Birtakım şizofreni hastaları kaba, uygunsuz his ve hareketler sergileyebilirler.
Toplumdan geri çekilme:
Şizofreni hastaları olağan olarak bireyler ortası ilgilerini sürdüremezler. Arkadaşlıklarına devam edemeyebilirler, beşerlerle karşılıklı etkileşimi kısa vadeli ve yüzeyseldir. Kimi durumlarda hastalar bütün toplumsal bağlantılarını kesebilir.
Enerji ve istenç kaybı:
Hastaların motivasyonları azalır, çalışma yahut toplumsal aktivitelere iştiraki zorlaşır. Günlük işlerini yerine getiremezler. Daha makus durumdaki hastalar şahsî paklığını yapamaz ve kendine bakamazlar.
Negatif belirtiler birçok vakit yanlış bir biçimde kişinin tembel olduğu ya da kasıtlı olarak bu davranışları sergilediği düşünülür. Olumlu belirtilerin eşlik etmediği negatif belirtiler doktorların de yanlış yorumlamalarına neden olabilir, hastalık olarak algılanmayabilir.
ŞİZOFRENİ NASIL TANINIR?
Hastalık temel olarak belirtilerle tanınır. Milletlerarası olarak tanınan ve kullanılan teşhis ölçütlerine uygunluğuna nazaran şizofreni tanısı konur.
HASTALIĞIN GÖRÜLME SIKLIĞI NEDİR?
Genel olarak %1 oranında görülür. Her iki cinste de şizofreni görülme oranı aşağı üst birebirdir.
EN SIK HANGİ YAŞLARDA GÖRÜLÜR?
Hastalığın başlangıç yaşı erkeklerde 21-26 yaşlar ortası, bayanlarda 25-32 yaşları ortasındadır.
ŞİZOFRENİ BİR HALK SIHHATİ SORUNU MUDUR?
Evet. Ağır yeti kaybına neden olduğu, sık görüldüğü ve hastalıkla çaba edilebileceği için halk sıhhati sorunu olarak kabul edilmektedir.
ŞİZOFRENİNİN NEDENLERİ NELERDİR?
Şizofreninin gerçek nedenleri tam olarak bilinmemekle bir arada, bir kişinin hastalık riskini arttıran çok sayıda etken olduğu düşünülmektedir. Bu etkenlerin etkileşimi şizofreninin gelişimini belirler.
KALITIMIN KIYMETİ VAR MI?
Şizofreni hastasının akrabaları hastalık açısından diğerlerine nazaran daha fazla risk altındadır. Evlat edinilen, şizofreni hastası akrabası olan çocukların artan şizofreni riski hastalığın çevresel nedenlerden fazla genetik karakterli olduğunu göstermektedir.
Yakın akrabanın şizofreni olması kişi için hastalık riskini 10 kat arttırmaktadır.
Tek yumurta ikizlerinde, her iki kardeşte de hastalık görülme oranı %45’dir.
KALITIM DIŞINDA KALAN BAŞKA NEDENLER VAR MIDIR?
Evet vardır:
*Beynin gelişimi sırasında yaşanan bir sorun yahut patolojik bir duruma bağlanmaktadır. Bu görüşe nazaran şizofreni hastalarının beyin gelişiminde bir sorun vardır. Bilhassa gebelik ve doğum komplikasyonlarının şizofreni riskini 23 kat arttırdığı saptanmıştır. Annenin gebeyken geçirdiği hastalıklar da kıymetlidir.
*Beyindeki kimi anormallikler: Beyin yapısal görüntülenmesi (beyin tomografisi, MRG) sonucunda birtakım hastalarda beyinde birtakım yapısal değişiklikler saptanmışsa da hastada görülmez.
*Dopamin varsayımı: Beyinde hücreler ortasındaki irtibatı sağlayan aralıkta dopaminin arttığı saptanmıştır.
ŞİZOFRENİNİN TEDAVİSİ YAPILABİLİR Mİ?
Evet, tedavi yapılabilmektedir. Yakın vakitte yapılan bir çalışma şizofreni hastalarının yaklaşık %20 sinin bütün belirtileri aşabildikleri ve kendi kendine kâfi bir ömür ile güzel bir toplumsal işleyişe döndüklerini ortaya koymuştur. Bütün belirtilerin kaybolmadığı tedavilerde bile bireyin hayat kalitesi arttırılabilir.
ŞİZOFRENİ HAKKINDA ÖBÜR MERAK EDİLEN KONULAR
*Şizofreni hastalarının zeka sorunu var mıdır?
Şizofreni ve zeka geriliği farklı klinik tablolardır. Şizofreni zeka ne seviyede olursa olsun ortaya çıkabilir. Hastalık ağırlaşma zayıflığı ve soyut düşünme zorluğuna neden olabilir lakin zekayı bir bütün olarak etkilemez.
*Şizofreni bulaşıcı mıdır?
Hayır, bulaşıcı değildir. Bu kaygıdan ötürü hasta terk edilmemelidir.
*Bu hastalar daima hastanede yatmalı mıdır?
Hastalığın şiddetine nazaran kimi periyotlarda hastanede yatarak tedavi görmesi gerekebilir.
* Şizofreni hastaları genelde tehlikeli midir?
Hastalığın birtakım alt kümelerinde tehlikeli davranışlar görülebilir. Bilhassa ziyan göreceğine dair sarsılmaz fikirlere sahip hastalarda tehlikeli davranışlara rastlanabilir. Ama tedaviyle hastalardaki şiddet riski azalır.
*Şizofreni yeni bir hastalık mı?
Şizofreni klasik periyot öncesi kültürlere kadar uzanan bir tarihe sahip bir hastalıktır. Eski Yunan ve Roma’da kimi özelliklerinin tanımlandığı görülmektedir.
*Şizofreniyle karışabilen öbür hastalıklar var mı?
Evet var. Bunlar ortasında: iki uçlu bozukluğun manik periyodu, şizofreniform bozukluk, unsur kullanımının yol açtığı kimi klinik belirtiler, ağır depresyon, kısa psikotik bozukluk, genel tıbbi duruma bağlı olarak gelişen klinik durumlar sayılabilir. Bu hastalıklar mühlet ve öteki belirtilerin güzel gözlenmesiyle şizofreniden ayrılırlar.
*Bazı vakitler kulağıma uğultu, hışırtı üzere sesler geliyor. Ben şizofreni miyim?
Bu sesler şizofreninin işitsel varsanılarıyla pek örtüşmezler. Hastalıkta daha çok konuşan ve yorum yapan diğer bir ses vardır. Ayrıyeten tek başına işitsel varsanı şizofreni tanısı koydurmaz.
*Bazı vakitler çok ürküyorum, takip edildiğimi düşünüyorum. Ben şizofreni miyim?
Eşlik eden öbür belirtiler değerlidir. Şayet gerçekte takip edilmesinin bir nedeni olmadığına, bunun saçma olduğuna kişi inanıyorsa şizofreni birinci etapta düşünülmez.
*İnsanlarla konuşurken çok çekiniyorum, yüzüm kızarıyor, heyecanlanıyorum, yabancılarla tanışmaktan korkuyorum. Bu toplumsal geri çekilme mi?
Aslında bu tanım edilen şizofreniden fazla diğer bir psikiyatrik hastalığı akla getirmektedir. Şizofrenideki geri çekilmede hastanın kendine ilişkin başka bir dünyası vardır. Hastaya nazaran gerçek ve gerçek olan tek hayat bu dünyadadır. Üstte bahsedilen şikayetlerde ise toplumsal fobiyi düşünmek daha yanlışsız olacaktır.
KULLANILAN İLAÇLARIN YAN TESİRLERİ NELERDİR?
. Uykuya meyil,
. Hareket sistemi ile ilgili belirtiler: kaslarda sertlik. Parkinson hastalarında görülen titremeler, kas sertliği ve hareketlerin kısıtlanması, huzursuzluk, yerinde duramama,
. Kalp ve damar sistemini etkileyen yan tesirler,
. Antikolinerjik yan tesirler: Tükürük salgısında artma vb.
İLAÇ DIŞI TEDAVİ VAR MI?
Psikososyal tedaviler ek olarak kullanılabilir. Bu müdahaleler içinde ruhsal yahut toplumsal idare, strateji ve teknikleri ile bilişsel yetersizlik ve öteki sıkıntıları azaltarak yahut yok ederek, hastanın toplumla yine kaynaşması sağlanabilir. Burada başka kıymetli olan nokta hastanın ve yakınlarının hastalık konusunda kâfi seviyede bilgilendirilmesidir. İlaçlarla birlikte uygulandığında tek başına ilaç kullanımına nazaran daha uygun sonuç elde edilebilir.
HASTALIĞIN GİDİŞİ NASILDIR?
Şizofreniyle ilgili olarak yapılan birçok çalışma hastalığın gidişinin değişken olabileceğini, kimi hastaların alevlenmeler ve yatışmalar gösterirken öbür kimi hastaların süreğen (kronik) hasta olarak kaldığını göstermektedir.
GİDİŞİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER NELERDİR?
*Cinsiyet: Kadınlarda daha uygun gidiş gözlenmektedir.
*Medeni durum: Evli olanlarda daha âlâ gidiş görülür.
*Hastalık öncesi ahengin uygun olması, hastalığın ani ortaya çıkışı ve erken tedaviye başlanması âlâ sonucu dayanaklar.
*Negatif belirtiler makûs sonucu takviyeler.
İNTİHAR RİSKİ NEDİR?
Hastalık seyri sırasında %15-20 oranında intihar riski vardır. Öngörülmesi kolay değildir. Çoklukla hastalığın birinci üç yılındaki genç erkekler yüksek riskli kümedir.
BU CİNS SIKINTILAR İÇİN NEREYE BAŞVURULUR?
Psikiyatri hastaneleri, devlet hastaneleri, üniversite psikiyatri klinikleri, psikiyatrist bulunduran özel hastaneler, özel çalışan psikiyatristler.