Şizofreni, genç yaşta ortaya çıkan, niyet, duygudurum, algı ve davranışta bozuklukla karakterize,
nedenleri kesin olarak şimdi bilinmeyen bir bozukluktur. Kişinin mesleksel, kişilerarası, akademik, kendine
bakım üzere fonksiyonlarında değerli bozulmalara neden olur. Bu nedenle birebir vakitte kıymetli bir toplum
sıhhati meselesidir.
Bütün ruhsal bozukluklarda olduğu üzere hastalığın ismi birebir olsa da hiçbir şizofreni hastası başkasına tam
olarak benzemez. Her hastada hastalığın şiddeti, öncelikle etkilenen ruhsal alanlar ve hastalığın neden
olduğu sonuçlar farklıdır. Buna rağmen genel olarak bakıldığında, şizofreni, yol açtığı sonuçlar açısından
psikiyatrinin en dramatik hastalıklarının başında gelir. Hastalık kendini gösterdiği andan itibaren hastanın
hayatı olumsuz etkilenmeye başlar, işine, okuluna orta vermek zorunda kalır, olumsuz yan tesirleri olan
antipsikotik ilaçlar ile tanışır. Toplumsal olarak içe kapanmaya başlar, bu hem hastalığın direk etkilerinden
hem de “şizofreni” sözünün toplum tarafından olumsuz stigmatizasyonu (damgalanma) nedeniyledir.
Bu nedenle hasta öteki insanlardan uzaklaşmaya başlar.
Dışarıdan bakıldığında, donuk yüz sözü, utangaç görünüm, garip jest ve mimikler,olaylara karşı
duygusal yansılarda azalma, vurdumduymazlık içinde olabilirler. Bağlantı kurmakta zorlanılır. Konuşmaları
hızlanmış ya da yavaşlamış olabilir, fakat içeriği sığlaşmış, kolaylaşmıştır. Konuşma bazen anlaşılmaz
olabilir, bilinmeyen sözler içerebilir, cümlelerin ya da sözlerin bütünlüğü ve birbirleriyle ilişkisi
bozulmuş olabilir. Genel bir ilgisizlik, isteksizlik hali, bir harekete geçiş iradelerinde eksiklik vardır. Buna
rağmen bazen taşkın davranışlarda da bulunabilirler.
Hastanın, “bilişsel beceriler” dediğimiz dikkat, bellek, plan yapma, organize etme, hesap yapma,
yargılama, muhakeme etme üzere zihinsel fonksiyonlarında besbelli zayıflama olur. Hastaların toplumsal ve
mesleksel işlevselliklerini kaybetmelerine de asıl olarak bu fonksiyonlardaki bozulma neden olur.
Toplumda, “şizofreni” denince bu hastalığa ilişkin akla birinci gelen belirtiler halüsünasyonlar (işitsel algı kusuru)
ve sanrılardır. Halüsinasyonlar, gerçekte olmayan seslerin duyulması, imajların görülmesi, kokuların
alınması üzere algısal belirtilerdir. Şizofrenide en sık işitsel halüsünasyonlar görülür. Bunlar, muhakkak belirsiz
kolay sesler (çıtırtı, uğultu, su sesi gibi) olabileceği üzere, kendi ortalarında konuşan, tartışan, yorum yapan
sesler üzere komplike sesler de olabilir. Hastalar bu seslerin hakikaten var olduğuna, hayali olmadığına
inanırlar, onlara karşılık verebilirler, bu seslerin dediklerini yapabilirler.
Şizofreninin bir başka değerli belirtisi sanrılardır (bakınız; merak ettikleriniz => sanrı). Sanrılar her türde
olabilir, hastalar bu yanlış inançları nedeniyle, dışarıdan bakıldığında mana verilemeyen, garip
davranışlarda bulunabilirler, diğerlerine saçma gelen şeyler söyleyebilirler. Lakin aslında bu davranış ve
kelamlarının kendi inandıkları yanlış niyetleriyle ortasında mantıklı bir irtibat vardır. Alışılmış ki bunlar
dışarıdan biri için anlamsız gelecek ve dikkat çekecektir. Bu sanrılar zararsız nitelikte olabileceği gibi
içeriğine bağlı olarak hastanın kendisi ve etrafındakiler için tehlikeli de olabilir. Bu nedenle hastaların
hastalıklarının alevli periyotlarında hastaneye yatırılmaları gerekebilir. Öte yandan hastalar bu alevli
periyotlarda sıklıkla bunu red edeceklerdir. Zira sanrı ve halüsinasyonlarının hakikaten var olduğuna
inanırlar, hastalıktan ötürü olduklarını düşünmezler. Bu nedenle hastanın, yakınlarının ve takip eden
tabibin hastalığın alevlenmesinin birinci belirtilerini olabildiğince erken fark etmeleri çok kıymetlidir. Zira,
lakin bu durumda hastayla işbirliği yapılabilir, ayaktan ya da hastanın kendi isteğiyle hastaneye
yatırılarak tedavi uygulanabilir. Öbür durumda hastayı kendi isteği dışında, mecburî yatış kararı ile
hastaneye yatırmak zorunda kalınacaktır. Bu da hem travmatize edici hem de tedavide ahengi ve
işbirliğini bozucu sonuçlar doğuracaktır. Bu nedenle hasta ve yakınlarının hastalık hakkında, alevlenme
belirtilerinin tanınması hakkında eğitilmesi (psikoeğitim) çok değerli faydalar sağlayacaktır.
En uygun halde tedavi olsalar bile şizofreni hastalarının fakat çok az bir kısmı tam olarak hastalık
öncesi durumlarına dönebilirler. Birçok hasta değişen oranlarda hastalıktan kalıcı olarak etkilenir. Gene
de bu olumsuz etkilenmeyi olabildiğince azaltmak için yapılabilecek kimi şeyler vardır. Öncelikle
hastalığın tanısı mümkün olduğunca erken konulmalıdır. Zira hastalık belirtileri başladığı halde tedavi
edilmeden geçen her gün hastalığın seyrini olumsuz etkileyecektir.Hastanın hastalıktan olumsuz
etkilenmesi artacak, tedaviye karşılık güçleşecektir.
Şizofreni hastalığının temel tedavisi ilaçlardır. Zira hastalığın ana nedeni biyolojik bozukluklardır,
örneğin birtakım kimyasal hususların (dopamin, serotonin gibi) fonksiyonlarındaki zayıflıklar. Bu nedenle başlıca
antipsikotik ilaçlar olmak üzere, ankiyete gidericiler, duygudurum dengeleyici ilaçlar ve antidepresan
ilaçlardan faydalanılır. İlaç kullanımı nizamlı ve uzun müddetli olmalıdır. Tedavinin ne kadar süreceği
hastadan hastaya ve hastalığın seyrine nazaran değişkenlik gösterir. Birden fazla durumda ömür uzunluğu ilaç
kullanımı gereklidir.
Diğer taraftan antipsikotik ilaçların hasta için kasvet yaratıcı yan tesirleri olmaktadır. Kilo alımı, uyku hali,
sersemlik, kan şeker ve yağ seviyelerinin artması sonucu birtakım tıbbi hastalıklara yatkınlık (diabet, damar
tıkanıklığı vb), hareket bozuklukları (titreme, kaslarda katılık, yerinde duramama-huzursuzluk gibi) bu yan
tesirlerden bazılarıdır. Buna karşın ilaç kullanımından tümüyle vazgeçilmemeli, en az yan tesirli ilaç ya
da ilaçlar bulunarak tedavi kesinlikle sürdürülmelidir.
Şizofreni tedavisinde ilaçlar dışında yapılabilecekler; toplum ruh sıhhati merkezlerince yapılan aktiviteler,
psikososyal tedaviler ve kimi psikoterapilerdir (bilişsel-davranışçı terapi, destekleyici psikoterapi).
Şizofrenide “stigmatizasyon (damgalama)” değerli bir husustur. Bu, “şizofreni” sözünün çağrıştırdığı
ancak birden fazla da yanlış ya da abartılı olan inanışlardan (örneğin; “şizofreni hastaları saldırgan ve
tehlikelidir.”)kaynaklanan hastalara yönelik bir etiketlemeyi tanımladır. Bu damgalama ne yazık ki
toplumun birçok bireyinde, hatta hasta yakınlarında, hastaların kendilerinde ve ruh sıhhati çalışanlarında
bile var olabilmektedir. Bu bahiste ruh sıhhati derneklerinin açıklamalarından alınan bir alıntı şu
biçimdedir; “Öteden beri şizofreni hastalığının hata ve cinayet ile bağlantılı olduğu söylencesine
inanılmaktadır. Bilimsel araştırmalar, bu türlü bir bağlantı varlığının inanılandan çok daha az olduğunu ve bu
bağlantının de yalnızca tedavi görmeyen şizofreni hastalığı için geçerli olduğunu ortaya koymuştur. 10
şizofreni hastasından birinde saldırganlık ortaya çıkmaktadır. Bunu tüm şizofreni hastalarına genellemek
ağır bir yanlıştır. Hastalığın toplumdaki görülme oranı üzere faktörler göz önünde tutulduğunda, herhangi
birimizin bir şizofreni hastası tarafından öldürülme mümkünlüğü 14 milyonda 1’dir. Şayet hasta tedavi ediliyorsa
saldırganlık riski hayli azalır. Tam karşıtı, toplumun şizofreni hastalarını dışlaması saldırganlık riskini
arttırabilir. Toplumun şizofreni hastalarından korkmaması, onlara sahip çıkması gerekmektedir. Onlara
dayanak olmak ve toplum içinde tedavi anlayışı güzelleşmede çok değerlidir. Şizofreni hastalarının birçoğu,
başlangıçta tedaviden uzak durmaktadır. Bunun en değerli nedeni, şizofreni hastalarının damgalama
sonucunda toplum dışına itilmeleri, hastalıklarından utanmaları, tedavi olmaya giderlerse hastalığının
herkes tarafından öğrenileceğine dair dert duymalarıdır.”.
