Konuya geçmeden evvel kimi kavramları tanımlamakta fayda var diye düşünüyorum.
Kaygı; kişinin dehşet veren ya da tehdit edici bir durum karşısında vermiş olduğu olağan yansıyı tanımlar. Olağan seviyede yaşanan tasa duygusu, hayatımızın doğal bir modülüdür. Hatta var olan tehlike karşısında tedbir alabilmemiz, hayatta kalabilmemiz için gereklidir.
Peki, ‘’öğrenmek’’ ve ‘’performans göstermek’’’i nasıl tanım edebiliriz?
Öğrenmek; kişinin pek çok hususta bilgi ve maharetle donanma sürecini tanımlar.
Performans ise; kişinin sahip olduğu, öğrenme yoluyla kazandığı tüm maharetleri gereksinim duyduğu alanda sergileyebilme marifetini tanımlar.
Örneğin; kişinin kalabalık bir topluluğa hitap etmesi gerekebilir….Önce hitap etmesi gereken bahiste gerekli pek çok bilgiyi edinmek zorundadır, sonra da edindiği bilgileri performans sahnesinde sunma vakti geldiğinde, öğrenme yoluyla edindiği tüm kazanımını dinleyicilere aktarması gereklidir.
Veya yetişmesi gereken bir işle uğraşıyor olabilir, değerli bir sunum arefesinde olabilir, üniversite imtihanına hazırlanıyordur…
Süreç daima aynı!!
Yanı sıra hayatın daha pek çok alanında olağan bir telaş yaşantımız olabilir. Trafikte apansız gelişen bir tehlikenin tam ortasında kalmak, ekonomik bahisler, gerilimli alaka durumu üzere pek çok bahis ölçülü yaşantılanan bir telaşın nedeni olabilir.
Normal hudutlarda yaşanan korku duygusu nasıl bir fonksiyon görür?
Öncelikle öğrenme ve performans sergileme süreçlerinde işlerin çok daha yolunda gitmesi için gerekli katkıyı sağlar. Kişi başarılı olma derdiyle daha güzel motive olabilir, yaptığı işi çok daha ihtimamlı yapma muhtaçlığı duyar. Karşılaşabileceği olumsuz sonuçları önlemek ismine çok daha titiz çalışır. Öğrenme yoluyla edindiği kazanımlarının mümkünse tamamını performans sahnesine taşımaya çalışır. Ölçülü seviyede yaşanan tasa duygusu tüm bu süreçlere olumlu katkı sağlar.
Hatta işimizi yaparken yaşadığımız ‘’KAYGI’’, itici bir güç fonksiyonu görerek, başarılı olma yolunda olmazsa olmazımız olarak fonksiyon görür, diyebilmek mümkündür.
Kaygıyı dozunda yaşadığımızda bu süreçleri çok sağlıklı yönetebiliriz.
Peki ölçülü bir telaşımız olmadığında ne olur?
Bu durumun zıddı ‘’umursamazlıktır’’ denilebilir. Ölçülü seviyede bir telaş yaşantımız yoksa zati karşı karşıya kaldığımız sorunu yönetme konusunda sorumluluk almamız ve başarılı olmamız pek de beklenemez.
Peki, aslında bu kadar fonksiyonel olan bir his ömrümüzde nasıl olup da bir sorun haline gelmeye başlıyor?
Gerçek bir tehlike yaşadığımızda yahut bir tehditle karşı karşıya kaldığımızda beynimiz tüm iç organlarımıza seslenir, savaşmamız yahut kaçmamız gerektiğini söyler ve süratlice bunları yapabilmemiz için gerekli hazırlıkları yapmaya başlar. İskelet kaslarını daha çok beslemek için kan akımını düzenler, kalp güç muhtaçlığımızı karşılayabilmek için daha süratli ve çokça kanı bedene pompalamaya çalışır. Bu hazırlıklar yapıldığı esnada hissettiğimiz bedensel duyumlar huzursuzluk, tasa, iç badiresi, mide bulantısı, çarpıntı, titreme, ağız kuruluğu, terleme, uyku nizamında bozukluklar, karın ağrıları, bedensel yakınmalar, dikkat ve konsantrasyonda bozulma üzere belirtilerdir.
Bu belirtiler gerçek bir tehlike anında kendimizi savunmamızı kolaylaştırmak ismine aslında vücudumuzun cevaplarını tanım eder. Gerçek bir tehlike yahut tehditle karşı karşıya kaldığımızda bu düzenek devreye girer ve kendimizi korumamıza aracılık eden fonksiyonel bir his olarak fonksiyon görür.
Ancak bu sistem çok çalışmaya başladığında, gerçek bir tehlike, gerçek bir tehdit yokken, beynimiz, güya bir tehlike karşısında kalmışızcasına bizi alarma geçirir ve bize ziyan veren bir duyguya dönüşür.
Gelgelelim İmtihan Kaygısı’nı nasıl tanımlarız?
Sınav derdi; öncesinde öğrenilen bilginin imtihan sırasında tesirli bir biçimde kullanılmasına mahzur olan ve muvaffakiyetin düşmesine yol açan ağır korku olarak tanımlanır. Sınav öncesi başlayan, fizikî ve ruhsal değişimlerle devam eden, kişinin imtihan esnasında performansını ve akademik muvaffakiyetini olumsuz tarafta etkileyen, hasebiyle kişinin potansiyelini tam manasıyla ortaya koymasını engelleyen önemli bir problemdir.
Peki zihnimizde imtihana ait ve bu hususta korkularımızı arttıran fikirler neler olabilir?
Bireyin imtihana yüklediği manalar, imtihanla ilgili zihinde oluşturulan imaj, imtihan sonrası duruma ait atıflar, ailenin çocuğun başarısına yüklediği mana ve bu husustaki beklenti seviyeleri, imtihan dair gerçekçi olmayan tüm tavır, davranışlar ve imtihan sonrası elde edilecek kazanımlara verilen ehemmiyet imtihan korkusu oluşumu üzerinde tesirlidir.
Örneğin; ‘ Vakit çok sonlu ve notları yetiştirmem imkansız’’, ‘sınavı kazanamazsam hayatım biter’’, ‘’başarılı olamazsam bu benim bir hiç olduğumu gösterir’’, ‘’kesin kazanamayacağım, herkes benimle alay edecek, ailem etrafa rezil olacak’’ gibi.
Gerçek bir tehlike anında beyin kendimizi müdafaamız, savaşmamız ya da kaçabilmemiz için gerekli hazırlıkları yapar, demiştik.
Sınavda başarılı olma telaşı yaşayan bireyin imtihana yüklediği bu manalar, beyinde tehlike anında harekete geçen düzeneklerin çalışmasına neden olur. İmtihan konusuna dair zihnimizde beliren yanlışlı inanışlar, başarısız olmaya ait ürettiğimiz felaket senaryoları nedeniyle bu duyumları yaşarız.
Demek ki; sorun imtihan kavramının kendisi değildir aslında, imtihana dair mümkün bir başarısızlığı GERÇEK BİR TEHLİKE, GERÇEK BİR TEHDİT olarak zihnimizde tasarladığımızda bunları yaşıyoruz.
Sonuç olarak da; beyin tehlike alarmı verdiğinde gelişen dikkat, konsantrasyon kusurları, mide bulantısı, kusma,çarpıntı, terleme… çorap söküğü üzere yaşadığımız pek çok olumsuz belirti, gerçek performansımızı gölgeleyerek sahiden başarısız bir imtihan tecrübesine yer hazırlayabiliyor.
Sonuç olarak; İmtihan tasası çok dozda yaşandığında, öğrendiğimiz bilgileri performansa dönüştürmemize pürüz olan bir ayak bağı fonksiyonu kazanır.
Bu durumun nedenleri neler olabilir?
İlki; Ülkemizde öğrencilerin aldıkları eğitim sistemi imtihan merkezli olduğundan, öğrencinin üniversiteye girmesi hayatının en değerli amacı haline gelmektedir. Bilhassa nitelikli, iş garantisi olan kısımlara girebilmek için yüksek puan alma muhtaçlığı olması öğrencilerin kaygılarındaki artışın nedeni olabilmektedir ve yaşanılan dert günlük hayatı etkileyerek yeme alışkanlıklarını, uyku kalitesini bozabilmektedir.
Öyle ki; üniversite imtihanını kazanma kavramı, aile içinde ve bireyin toplumsal etrafında, kazanan bireyin onurlu, güçlü, saygın bir birey olduğunu gösteren bir mana içerebilmektedir. Münasebetiyle kişinin imtihanda başarısız olduğu takdirde kendisini onursuz, kıymetsiz, başarısız hissetmesiyle hayatına son vermesine kadar uzanan bir trajediyle sonuçlanabilmektedir.
Bir oburu; Öğrencinin imtihan kavramında başarılı olmaya ait denetimin kendisinde olmadığı hissinin ağır basması durumu ve sahip olduğu sayısız yeteneği yok saymasından kaynaklanır.
Oysa ki öğrencinin imtihana dair pek çok faktörü ( ders çalışma programı yapabilme, kaynakları yanlışsız kullanabilme, vakti planlayabilme) yönetebilmekle ilgili sayısız yetenekleri vardır. Kişi verimli bir çalışma programı yaparak, çalışma hususlarını hakikat stratejiyle çalışarak başarılı olma yolunda emin adımlarla ilerleyebilir. Fakat birey, çok korku yaşantısı içerisinde, bu yeteneklerinin olmadığına dair yanılgılı bir inanışa kapılır ve ne yaparsa yapsın imtihana dair olumsuz bir sonucun önüne geçebileceği gerçeğini yok sayma eğiliminde olur.
BAŞARI ÖNÜNDEKİ TEK MAHZUR KENDİMİZİZDİR ASLINDA!!
Öyleyse yaşadığımız korkuyu fark eder etmez, zihnimizde kendimize söylediğimiz felaket içerikli kelamları, bizi gereksiz yere alarma geçiren gerçek dışı niyetleri belirleyip, bu sıhhatsiz kanıları sağlıklı ve gerçekçi fikirlerle yer değiştirebilmemiz gereklidir, bunu yapabildiğimizde telaşımızı gerçek yönetmiş oluruz ve bizi muvaffakiyete götüren yolda kıymetli bir pürüzü alt etmiş oluruz aslında.
İçsel konuşmalarımızı sağlıklı yaptığımızda korkularımızın çok olmasına pürüz olmamız işten bile değildir.
Eğer bunu gerçekleştirmekte zorlanıyor isek, profesyonel yardım almaktan kaçınmamamız gerekir. Bu süreci tecrübeli bir psikoterapist eşliğinde çarçabuk aşabiliriz.
Sonuç olarak; psikoterapide maksat tasayı sıfırlamak mi? Hayır!! Gaye tasayı gerçek yönetmek.
Başarılı olmaya ait korku yokluğu umursamazlığı beraberinde getirecektir lakin güzel yönetilen bir dert duygusu, öğrenilen bilginin performans saati gelip çattığında verimli kullanılmasının yolunu açacaktır.
Peki imtihan korkusu yaşayan bireye yönelik aile bireylerinin tavırları nasıl olmalıdır?Aileler bu süreci nasıl yönetmelidir?
Aile için imtihanın ne mana tabir ettiği, ailenin imtihana yönelik tavır ve yaklaşımları değerlidir. Sıklıkla aileler kendi tasalarını çocuklarına yansıtmaktadırlar. Çocuklar ailelerin yüksek beklentilerinin altında ezilebilmektedir.
Yanlışsız davranışlar neler olabilir?
Aileler sonlarının farkında olmalıdırlar. İmtihana hazırlanan çocuklarına itimat ve sorumluluk vermeli, önemsemeli, olumlu geri bildirimde bulunmalıdırlar. İmtihana ait konuşmalarda ihtimamlı davranmalı, gerçekçi olmalı, akranlarıyla karşılaştırmaktan kaçınmalıdırlar. His ve niyet paylaşımı, empati kıymetlidir. İmtihanı yüceltmeme, vefat kalım sorunu yapmama, yüreklendirici davranma değerlidir.
Aileye yönelik teşebbüsler nelerdir?
Ailenin bakış açısında değişim yaratmak ve beklenti seviyesini gerçekçi hudutlara indirmek temel teşebbüsleri oluşturur.
Çocuklar şartsız sevilmelidir. Aile bireyleri uygun rol modeli olmalı, aile bireyleri ortasında sağlıklı sorun çözme davranışları geliştirilmelidir.
Eğer uzun vadeli başarılı olmak üniversite imtihanında en yüksek puanlar almakla yanlışsız orantılı olsa idi, okulu dereceyle bitiren öğrencilerin ülkenin en beğenilen iş durumlarını işgal ediyor olmaları gerekirdi. Meğer, ülkemizin çok başarılı iş adamları, saygın insanları içerisinde üniversite eğitimi dahi almayan sayısız insan var.
Başarı çok taraflı bir konu.
Cesaretli olma, faal bağlantı mahareti, ikna etme yeteneği, bir kümeye hitap edebilme, liderlik vasıflarına sahip olma üzere sayısız özellik başarılı olmamızda çok kıymetli ve tesirli.
Sınavlar bu yapbozun kıymetli bir modülü yalnızca.
Ne çocuklarımızın hayatından onlara keyif veren haz kaynaklarını alıp, onların dikkatini yalnızca akademik muvaffakiyete yönlendirerek, onları irtibat marifetinden mahrum yetişkinlere dönüştürmek HAKİKAT olabilir, ne de ülkenin eğitim sisteminin imtihana dair kurallarını hiçe sayarak muvaffakiyete giden yolda yürümeyi bırakmak HAKİKAT olabilir…
İkisi de hakikat değil!!!
ASLOLAN DENGE.
Ebeveynlerin çocuklarını diğer çocuklarla kıyaslamadan, kendi hayallerini onların hayatına bir misyon olarak yüklemekten kaçınarak, çocuklarının mesleksel beklentilerini, yeteneklerini dikkate alarak onları yönlendirmeleri en doğrusu.
Elbette hiçbir muvaffakiyet eller cepte gezinerek kazanılamaz lakin imtihan kavramını yanlışsız tanımladığımızda sorumluluk sahibi bir çocuğun esasen başarılı olacağı gerçeği unutulmamalıdır.
Kendi hayatını planlayabilen, özgüvenli, hayattan keyif alan, keyifli, hayatındaki tüm imtihanlara dair sorumluluklarının üstesinden gelebilme marifetlerini kazanmış bir birey için muvaffakiyet esasen kaçınılmazdır.
