Olağan yaşantının dışında ve ekseriyetle beklenmedik biçimde ortaya çıkan birtakım olaylar dehşet, endişe, çaresizlik hislerine neden olur. Bu olayların kişi üzerinde yarattığı tesirlere ruhsal travma denir.Genel olarak hayata ya da kişinin vücut bütünlüğüne yönelik tehditlerle ya da şiddet ve mevte yakınen bir şahsî müsabakayı gerektirir. Tehlikeye olağan insan cevabı hem zihin hem de bedensel karşılıklardan oluşur. Olağan karşılığın faydalılığını kaybettiği travmatik durumlarda, durum ortadan kalksa bile bu karşılıklar kendini sürdürme eğilimindedir. Ruhsal uyarılma, his, şuur ve hafızada kalıcı ve derin değişiklikler yaratabilir. Yani travmatik olaylar bizim olağan olarak kullandığımız öz savunmamızı bozabilir.
Bir travmadan sonra hangi ruhsal ve fizyolojik reaksiyonların olağan, hangilerinin hastalık olduğunu, kimlerin tabiatıyla şifa bulacağını, kimlerin uzun müddet hasta olarak kalacağını aslında evvelce belirleyebilmek kişi ve toplum açısından değerlidir. Travmanın insan ömrü ile başladığını söylemekle birlikte travma sonrası gerilim bozukluğu teşhisinin birinci defa 1980 yılında Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından oluşturulduğunu ve kitaplarda yer almaya başladığını görüyoruz. Travmatik olaylar tabiat tarafından ve insan eli ile oluşturulan olaylar olmak üzere ikiye ayrılır.
Travma sonrası gerilim bozukluğu (TSSB) kişinin travma yaşantısından en az bir ay sonra aşağıda sıralanan belirtileri gösterdikten sonra düşünmeye başlayabileceğimiz bir bozukluktur.
- Örseleyici olayların yineleyici, istemsiz ve istenç dışı gelen, kahır veren anıları ile karşı karşıya kalmak
- İçeriği ya da duygulanımı örseleyici olaylarla bağlantılı, yineleyici badire veren düşlerden kaçınmak için uğraş gööstermek
- Kişinin örseleyici olaylar yine oluyormuş üzere hissettiği ya da davrandığı çözülme yansıları vermesi
- Örseleyici olayları simgeleyen ya da çağrıştıran iç ya da dış uyaranlarla karşılaşınca ağır ya da uzun vadeli bir ruhsal dert yaşamak
Yukarıda sıralanan belirtiler ile birlikte travma sonrası gerilim bozukluğunun öteki değerli bir özelliği ise kişinin besbelli bir biçimde kaçınma davranışları göstermesidir. Kaçınma davranışı; kişinin algıladığı içsel ya da dışsal tehdide karşı geliştirmiş olduğu o tehdit ile tekrar karşı karşıya kalmamak için geliştirdiği davranışsal ya da zihinsel uğraşlardır.
Travma sonrası gerilim bozukluğunda kaçınma davranışları iki halde ortaya çıkar:
- Kişi örseleyici olaylarla ilgili ya da yakından alakalı, zahmet veren anılar, kanılar ya da hislerden kaçınma ya da uzak durma eforları gösterir,
- Örseleyici olaylarla ilgili ya da yakınan bağlantılı, sorun veren anılar, fikirler ya da hisleri uyandıran dış anımsatıcılardan kaçınma ya da bunlardan uzak durmak uğraşları ile uğraşır
Travma sonrası şahısların bilişsel dünyalarında örseleyici olay ve benlik algılarıyla bağlı bozulmalar görülebilir. Travmatik olaylar insanlara denetim, bağ kurma ve mana duygusu veren olağan davranış sistemlerini alt üst eder. Nedenini bilmeden kendisini daima bir tetikte olma ve asabilik durumunda bulabilir. Algılar yanılgılı hale gelip saldırgan dürtüler mevcut durumla uyumsuz hale gelip kişi öfkesini denetim edemeyebilir. Çok uyarılma ile daima tehlike beklentisi, müdahale ile travmatik an, büzülme ile uyuşmuş kendini bırakma yansısı tabir edilir. Çok uyarılmada kişi çarçabuk irkilir, küçük olaylara asabi tepki verir ve uykusu bozulabilir. Ruhsal travmalar erken devirde tespit edilip tedavi edilmezse ek psikiyatrik hastalıklar devreye girebilir. Kişinin itimat algısının bozulması ile depresif ruh hali ortaya çıkabilir. Travmanın oluşturduğu belirtilerle gayret edebilmek için alkol kullanımına başvurabilir. Ayrıyeten ruhsal travmalar bir bireyin bedensel bütünlüğünü tehlikeye atacak ya da onu vefata yakın kılacak seviyede olmayıp, kişinin özsaygısını yitirmesine sebep olabilecek aşağılayıcı ve reddedici davranışlar, kelamlar halinde de olabilir. Bu formda çocukluk çağı travmalarına maruz kalan şahısların, karşılanmasına muhtaç oldukları bir grup kozmik gereksinimlerinin karşılanmadığını görüyoruz. Bunlar temel inanç, istikrar, özerklik üzere gereksinimlerdir. Böylesi gereksinimlerden çocukluk çağında yoksun kalan bireylerin yetişkinlik periyodunda maruz kaldıkları travmalar karşısında baş etme yollarının yetersiz kaldığı anlaşılmıştır.
Ruhsal Travmaların Tedavisi Nasıl Olur?
Tedavide farmakoterapiler kullanılmakla bir arada yerinin kısıtlı olduğunu görüyoruz. Bilişsel davranışçı terapi ve EMDR terapisi ruhsal travmaların tedavisinde öncelikli yaklaşımlardır.
