Psikoz bir sendromdur. Sendromsa bir semptomlar kümesidir. Semptom bir hastalık belirtisidir.
PSİKOZUN BELİRTİLERİ:
1-Hezeyan (Sanrı/Delir): Delille ve mantık yoluyla çürütülmesine karşın,kişinin kültürü, dini, eğitimi ile bağlantılı olarak olağan kabul edilemeyecek inançlarıdır. Örneğin: yeterli tanıdığınız biri, bir gün kendini mehdi yahut Atatürk ilan edebileceği üzere televizyondaki müzikçinin şarkı kelamlarının kendisi için yazıldığını argüman edebilir. Hiçbir kimse ve güç onu bu niyetinden alı koyamaz.
2-Halüsinasyon: olmayan ses, imaj, tat, koku, dokunma hissi algıladığını kişinin bildirmesidir. Kişi, kendi kendine konuşıyorsa onun kendi dünyasından konuşan biriyle sohbet ettiğini yahut arbede ettiğini izliyorsunuzdur. Ona gerçekte yanında biri olmadığını anlatamazsınız. Örneğin: Kişi büyü yaptırılıp yemeğine domuz yağı konulduğunu ve bunu tadını aldığını söyleyebilir. Tekrar sizin ona yemeğin tadının olağan olduğunu söylemeniz hiçbir şey söz etmez. Fakat onu öfkelendirebilirsiniz.
3-Desorganize konuşma: Kelama başladığınızda konuşmanızın bir husus başlığı ve çerçevesi vardır.şizofrenide de bu çerçeveyi hissedersiniz. Lakin içerikte size ne düşündüğünü düzgün cümleler ve açık içeriklerle net bir halde tabir edemez.
4-Desorganize davranış: Örneğin, üzerinizdeki ceketi ısrarla isteyebilir,sormadan size ilişkin olan bir şeyi almaya kalkabilir. Odadaki ampulü sökmeye çalışabilir. Bu bizar davranışın altında ekseriyetle bir niyet bozukluğu yatar. Ampulün içinde kamera olduğu formunda bir niyet bozukluğu sahibi olabilir.
PSİKOZ ÇEŞİTLERİ
- İlaca bağlı psikotik bozukluk
- Kısa psikotik bozukluk,
- Şizofreniform Bozukluk,
- Şizoaffektif bozukluk,
- Şizofrenik bozukluk
- Delüzyonel ( Paranoid) Bozukluk,
- Paylaşılmış Paranoid Bozukluk,
- Genel tıbbi şartlara bağlı psikoz
- Psikozu ek bir özellik üzere gösteren hastalıklar
- (Mani, depresyon, Alzheimer)
ŞİZOFRENİ
ŞİZOFRENİ NEDİR?
Düşünce, his ve davranışlarda kıymetli bozuklukların görüldüğü, hastanın bireyler ortası ilgilerden ve gerçeklerden uzaklaşarak, kendi dünyasında yaşadığı, çoklukla gençlik çağında başlayan bir beyin hastalığıdır.
- Sıklıkla 15-25 yaş ortasında başlar
- Diabet, kalp yetmezliği, KOAH üzere kronik hastalıklarda olduğu üzere; alevlenme ve yatışma periyotlarıyla gider
- Düşünce ve algılamada, hareket ve duygulanımda, şahıslar ortası bağlantılarda bozulmaya, mesleksel ve toplumsal fonksiyonellikte gerilemeye neden olan bir hastalıktır
- Şizoreni psikozdan fazlasıdır. Psikoz bir yangınsa şizofreni yangından sonra arta kalan kül, köz, ve geri kalan her şeyi de kapsar.
- Şizofreni %25 – 50 ortası intihar eder.
- %10 başarılı olur.
- Genel topluma nazaran vefat oranı 8 kattır.
- Şizofreni, olağanlara nazaran 20- 30 yıl kısa yaşar.
- Görülme sıklığı ve ömür uzunluğu prevalansı: %1
- Dünyada 60-70 milyon, Türkiye’de 600-700.000 kişi
- Kadınlarla erkekler ortasında görülme sıklığı birebir ve hastalığın başlama yaşı bayanlarda 2-3 yıl daha geç ve hastalığın seyri bayanlarda daha yeterli görülür.
Ölüm sebebi ( kardiyovasküler hastalıklar,sigara, sıhhatsiz diyet, obezite, hareketsizlik, diyabet… Zira hastalığın en değerli belirtisi kendisine bakamazlar. Tedavi olmamış ve kronikleşmiş (eskimiş-6 aydan uzun süren vakit dilimi) şizofreni karşıdan bakan herkes tanır. Saçı latifeli birbirine karışmış üstü başı kir pas içinde, tırnakları uzamış ve kirlenmiş ve kendine spesifik çok berbat bir koku içinde izleyebilirsiniz. Bu tanım sizi aldatmasın, hastalık erkenden tanınır ve tedavi edilirseve toplumsal takviye ağı sağlamsa pırıl pırıl bir delikanlı genç de görebilirsiniz, başınızda küçük bir soru işareti belirebilir. Bir farklılığı var lakin ne? Diye kendinizi düşünür bulabilirsiniz.
ŞİZOFRENİNİN TARİFİ:
A) Olumlu Belirtiler:
Bir ay içinde aşağıdaki 4 belirtiden 2’si;
1-Hezeyan
2-Halüsinasyon
3-Dezorganize konuşma
4-Dezorganize yahut katatonik davranış
Negatif belirtiler
B) Toplumsal ve mesleksel fonksiyonlarda bozukluk;
Kendine bakım, aile yaşantısı, iş yaşantısı, bireyler ortası bağlarda performansta düşme.
C) 6 ay mühlet.
ŞİZOFRENİNİN TİPLERİ:
Paranoid tip (şüphe, büyüklük,din) en çabuk farkedilen en çok korkutan ve en gürültülü seyreden tip olmasına rağman tedavide en güzel cevap verendir.
Dezorganize tip, yani sinsi başlayan ve düzelmesi en az olan ilaçlara karşılık az veren en bizar görünendir.
Katatonik tip, ise davranış bozukluklarıyla sarfiyat garip beden duruş, postür, jest ve mimiklerle öncelikle kendini gösterir.
Farklılaşmamış tip, rastgele bir tipe ayırdedemediğimiz şizofreni cinsidir.
Rezidüel tip (negatif belirtiler baskın,girişimcilikte azalma,düşüncede somutlaşma ve yoksullaşma, özbakımı makûs, vurdumduymazlık).
Basit şizofreni ( sinsi ve yavaş başlangıç, negatif belirtiler). Sinsice başlar hiç alevlenmeden için için yanarak kişinin kişilik özellikleri yetenek kapasite, motivasyonel özelliklerini elinden alır. Bu hastalar; ergenlik proplemleri,vurdumduymazlık, tembellik ve sorumluluk almama ile karıştırılırlar.
ŞİZOFRENİNİN MÜSPET BELİRTİLERİ: Hezeyan (Sanrı), halüsinasyon, desorganize konuşma ve davranışlar: Dramatiktirler (herkes farkeder) Gerçeklikten koparırlar, antipsikotik ilaçlara güzel yanıt verirler.
ŞİZOFRENİNİN NEGATİF BELİRTİLERİ: Aloji (Düşünce, konuşmada akıcılık ve yaratıcılık kaybı). Asosyallik (İçe kapanıklıktır ) (Anti-sosyallik, kural tanımamazlıkla karıştırmayalım. Anhedoni ( Zevk alamama), Avolusyon(Motivasyon kaybı, hijyen kaybı, iş kaybı).
- Genellikle 25 yaş altı başlar,
- 15-40 yaş ortası sık görülür,
- Erkeklerde zirve başlama yaşı 25 altı,
- Kadınlarda zirve başlama yaşı 25- 35
- %3 ile 10 ortasında 40 yaşından sonra başlıyor,
- Tedavi altındaki hastaların %90’ı 15-55 yaş ortasındadır,
- 10 yaş altı, 60 yaş üstü başlaması enderdir,
- Kadınlarda şizofreni hastalık daha âlâ huylu seyreder,
- Şizofrenik ailede doğum oranı artmaktadır.
- Şizofrenik hasta daha yüksek kaza, hastalık, intihar riskine sahiptir.
- Şizofrenik teşhis koyduran laboratuar testi yoktur
- Şizofreni oranında kadın- erkek eşitliği,
- Şizofrenik erkeklerin %50’sinden fazlası bayanların 3’te 1’i 25 yaşından evvel hastaneye başvurur.
- Sigara içme oranı 3/4.
- Tüm sosyo-ekonomik ve kültürlerde şizofrenide eşitlik.
- Hastalığın ekonomik maliyeti çok yüksek.
ETİYOLOJİ
Nedeni bilinmemektedir. Kış sonu, bahar başlarında doğan çocuklarda yüksek görüldüğü tespit edilmiştir. Aile, ikiz, evlatlık çalışmalarında genetik yük çevresel yükten daha yüksek.
Biyokimyasal çalışmalar; dopamin, serotonin,norepinefrin, glutamat, stres- yatkınlık modeli: Biyolojik, ruhsal, çevresel gerilim, travma, madde( esrar, kokain vs.).
Kıtlık periyotlarında doğanlarda şizofreni olma oranı yüksek olduğu tespit edilmiştir. Ayrıyeten baba yaşının yüksek olmasının çocukta şizofreni hastalığının ortaya çıkma mümkünlüğünü arttırdığı tespit edilmiştir.
Kromozomlar 5,6,8,11,18,19,22 ve X.
GENETİK İKİZ ÇALIŞMALARI
Şizofreni hastasının tek yumurta ikizinde %47-50, Şizofreni hastası olan iki ebeveynin çocuğunda %40, Tek şizofreni ebeveynin çocuğunda %12, Şizofrenili hastanın çift yumurta ikizinde %12, Şizofrenili hastanın olağan kardeşinde %8 oranında şizofreniye rastlandığı tespit edilmiştir.
ŞİZOFRENİDE İNTİHARI BELİRLEYİCİ FAKTÖRLER
Erkeklerde, yüksek eğitim görenlerde, gençlerde, atlanmış depresyon (psikoz sonrası depresif dönem), beyaz ırklarda görülme riski yüksektir.
Boşluk hissi, işsizlik, ruhsal azaptan kaçma ,sosyal izolasyon, yüksek beklenti,tedaviye bağımlılık, yeti yitimi,hastalığın farkına varma, ilaç bağımlılığı, reddedilme, ümitsizlik hastaneden taburcu olduktan çabucak sonra / hastalığın başlangıç periyodunda intihara neden olan faktörlerdir.
ŞİZOFRENİ HASTALIK ÇIKIŞINI ARTTIRAN SEBEPLER
LSD’de halüsinojen kullanımı, Concerta, Ritalin ( metilfenidate), hamilelik, kaza sonrasında yaşananlar, kayıplar, evlilikler, stres- travma ve çok memnun eden olaylar hastalığın çıkışını arttıran sebeplerdir.
ŞİZOFRENİDE CİNAYETİN ÖN GÖRÜCÜ BELİRTİLERİ:
Şiddet içeren hezeyan, halüsinasyon.Hastanede tehlikeli davranışlar, Daha evvel hastada şiddet hikayesi, Evvelce kestirilemeyen saldırganlık. Tüm bunlar kimsenin gözünü korkutmasın. Ortalama bir şizofreni hastasını toplundan korumak lazım. Toplumda genel yargı; şizofrenilerin tehlikeli olduğu tarafındadır. Bu yüzden hastalarımız iş kaybı, eş kaybı, ziyadesiyle yaşarlar ve içe kapanırlar. Ortalama bireyden daha yüksek bir saldırganlık potansiyelleri yoktur. Bilakis onları bedensel ve ruhsal şiddetten korumak lazımdır.
Şizofrenide Olumlu Gidiş Belirtileri
Aniden, renkli, geç yaşta başlangıç, Gerilim etken olmuşsa, Katatonik- şizoaffektif ise, aile sistemli, his dışa vurumu düşük ise (sakin, sabırlı güzel irtibat kurabilen, hastalığını ve hastayı kabullenen, razı gelen), Erken tedavi edilmişse,Gelişmekte olan ülkelerde.
Şizorenide Olumsuz Gidiş Belirtileri:
Erken ve sinsi başlama,Şizoid ve şizotipal kişilik bozukluğu varsa,Hastaneye çok ve uzun yatma,Kalıtımsal yük varsa,Negatif belirtiler baskınsa,Aile ortamı bozuk, duygudurumunun dışa dönük olması,Hastanın kendinden ve ailenin hastadan beklentileri yüksek ise.
İyileşme oranları:
- %20-30 Olağana benzeri,
- %20-30 hafif hastalık belirtileri,
- %40-60 ağır hastalık belirtileri (%20-30 pek çok hastane yatışları görülür) ,
Hastalık Öncesi Kişilik Özellikleri
ŞİZOTİPAL
Olağan dışı algı fikir, davranış, konuşma, giysi üslubu görülmektedir. Yakın arkadaşı ve sırdaşı yoktur. Kısıtlı, uygunsuz duygulanım, acayip ve kendine has giysi şekli vardır.
ŞİZOİD
İçe kapanıktır. Duygusal kısıtlılık gösterir.Övgüye ve yergiye reaksiyon göstermez. Cinsel hayata da ilgisizdir. Sırdaşı yoktur
PARANOİD
Güvensiz ve kuşkucudur. Diğerlerinin kendisini sömürdüğününden, aldattığından, yahut kendisine ziyan verdiğinden kuşkulanır. Diğerlerine sır vermek istemez, öfkeli ve kin besler, Aşağılandığına yahut gözdağı verildiğine dair manalar çıkarır
Şizofrenide Tedavi Gayeleri:
- Alevlenme devirlerini önlemek
- Alevlenme periyotlarını erken fark edip ayaktan tedavi etmek
- Alevlenme periyodu yatıştıktan sonra hastalığa bağlı yeti yitimini en aza indirmek
- Hastanın sıkıntılarla başa çıkma kapasitesini arttırmak
Tedavi
- Biyolojik tedaviler: Antipsikotikler, antidepresanlar, antiepileptikler, antikolinerjikler
- Destekleyici nitelikte ferdî psikoterapi
- Grup tedavileri
- Sosyal marifet eğitimi
ŞİZOFRENİDE EKT (ELEKTROKONVULSİF TERAPİ/HALK ORTASINDA ELEKTROŞOK DİYE BİLİNİR)
Örneğin: Kısa vadeli anestezi altında ve hastane şartlarında uygulandığı vakit hakikat endikasyonla yapılmışsa çok emniyetli ve bazen de hayat kurtaran bir tedavi metodudur. Ne yazık ki toplumda sinema ve televizyonda elde edilen yanlış yargılar sayesinde acı veren, korkutan, bir azap aleti üzere algılanaması çok büyük bir talihsizliktir. Ve büsbütün yanlış bilgidir.
