http://www.zeyneppinar.com/psikoz-ve-sizofreni-2/ ‘den alıntıdır.
Semptom bir hastalık belirtisidir. Sendrom ise bir semptomlar kümesidir. Psikoz bir sendromdur.
PSİKOZUN BELİRTİLERİ:
1-Hezeyan (Sanrı/Delir): İspatla ve mantık yoluyla çürütülmesine karşın, kişinin kültürü, dini, eğitimi ile alakalı olarak olağan kabul edilemeyecek inançlarıdır. Örneğin: uygun tanıdığınız biri, bir gün kendini mehdi yahut Atatürk ilan edebileceği üzere televizyondaki müzikçinin şarkı kelamlarının kendisi için yazıldığını sav edebilir. Hiçbir kimse ve güç onu bu kanısından alı koyamaz.
2-Halüsinasyon: Gerçekte var olmayan ses, imaj, tat, koku ve dokunma hissi algılanmasıdır. Kişi, kendi kendine konuşuyorsa, onun kendi dünyasındaki biriyle sohbet ettiğini yahut hengame ettiğini izliyorsunuzdur. Ona gerçekte yanında biri olmadığını anlatamazsınız. Örneğin: Kişi büyü yaptırılıp yemeğine domuz yağı konulduğunu ve bunu tadını aldığını söyleyebilir. Yeniden sizin ona yemeğin tadının olağan olduğunu söylemeniz hiçbir şey söz etmez. Lakin onu öfkelendirebilirsiniz.
3-Dezorganize konuşma: Kelama başladığınızda konuşmanızın bir mevzu başlığı ve çerçevesi vardır. Şizofrenide de bu çerçeveyi hissedersiniz. Fakat içerikte size ne düşündüğünü düzgün cümleler ve açık içeriklerle net bir formda söz edemez.
4-Dezorganize davranış: Örneğin, üzerinizdeki ceketi ısrarla isteyebilir, sormadan size ilişkin olan bir şeyi almaya kalkabilir. Odadaki ampulü sökmeye çalışabilir. Bu bizar davranışın altında çoklukla bir fikir bozukluğu yatar. Ampulün içinde kamera olduğu formunda bir fikir bozukluğu sahibi olabilir.
PSİKOZ ÇEŞİTLERİ
İlaca bağlı psikotik Bozukluk,
Kısa psikotik Bozukluk,
Şizofreniform Bozukluk,
Şizoaffektif Bozukluk,
Şizofrenik Bozukluk,
Delüzyonel ( Paranoid) Bozukluk,
Paylaşılmış Paranoid Bozukluk,
Genel tıbbi şartlara bağlı psikoz,
Psikozu ek bir özellik üzere gösteren hastalıklar (mani, depresyon, alzheimer).
ŞİZOFRENİ
ŞİZOFRENİ NEDİR?
Çoklukla genç yaşta başlayan, kişinin ilgilerden ve gerçeklerden uzaklaşıp içine kapandığı, fikirlerde, davranışlarda ve algıda önemli bozulmaların görüldüğü bir ruhsal bozukluktur. Bariz bir başlangıç formu olmamakla birlikte takıntılar, zorlanmalar, metafizik mevzulara ilgi, halsizlik, yorgunluk, duygusal çökkünlük ya da çok hareketlilik, ilgi azalması, dikkat dağınıklığı, kendi vücudu ve kanılarıyla çok ilgilenme üzere belirtilerle başlayabilir.
Sıklıkla 15-25 yaş ortasında başlar.
Diyabet, kalp yetmezliği, KOAH üzere kronik hastalıklarda olduğu üzere alevlenme ve yatışma devirleriyle masraf.
Fikir ve algılamada, hareket ve duygulanımda, bireyler ortası bağlantılarda bozulmaya; mesleksel ve toplumsal fonksiyonellikte gerilemeye neden olur.
Şizofreni, psikozdan fazlasıdır. Psikoz bir yangınsa şizofreni yangından sonra arta kalan kül, köz, ve geri kalan her şeyi de kapsar.
Şizofreni hastalarında intihar oranı %25 – 50 ortasındadır.
%10’u intihar teşebbüsünde başarılı olur.
Genel topluma nazaran mevt oranı 8 kat fazladır.
Şizofreni hastaları, olağan popülasyona nazaran 20- 30 yıl daha kısa yaşar.
Şizofreninin görülme sıklığı ve hayat uzunluğu prevalansı %1’dir.
Dünyada 60-70 milyon, Türkiye’de 600-700.000 ortasında şizofreni hastası bulunmaktadır.
Bayanlarla erkekler ortasında görülme sıklığı birebirdir, hastalığın başlama yaşı bayanlarda 2-3 yıl daha geçtir ve hastalığın seyri bayanlarda daha güzel görülür.
Şizofreni hastalarında mevt sebebi çoklukla kardiyovasküler hastalıklar, sigara, sıhhatsiz diyet, obezite, hareketsizlik ve diyabettir. Zira hastalığın en kıymetli belirtisi olan öz bakım eksikliği nedeniyle kendilerine bakamazlar. Tedavi olmamış ve kronikleşmiş (eskimiş, 6 aydan uzun müddettir devam eden) şizofrenisi olan kişiyi karşıdan bakan herkes tanır. Saçı latifeli birbirine karışmış, üstü başı kir pas içinde, tırnakları uzamış ve kirlenmiş, kendine has çok makûs bir kokuya sahip formda görebilirsiniz. Bu tanım sizi aldatmasın, hastalık erkenden tanınır ve tedavi edilirse ve toplumsal dayanak ağı sağlamsa pırıl pırıl bir delikanlı genç de görebilirsiniz. Başınızda küçük bir soru işareti belirebilir: kendinizi “Bir farklılığı var lakin ne?” diye düşünürken bulabilirsiniz.
ŞİZOFRENİNİN TARİFİ:
A) Müspet ve/veya negatif belirtiler görülür.
Müspet Belirtiler: Hezeyan (Sanrı), halüsinasyon, dezorganize konuşma ve davranışlar mevcuttur. Dramatiktirler (herkes fark eder), gerçeklikten kopuklardır, antipsikotik ilaçlara uygun karşılık verirler.
Bir ay içinde aşağıdaki 4 belirtiden 2’si görülüyorsa:
1-Hezeyan
2-Halüsinasyon
3-Dezorganize konuşma (konuşma bozuklukları)
4-Dezorganize yahut katatonik davranış (yineleyici hareketler yapma ya da donup kalma gibi)
Negatif belirtiler: Aloji (düşünce ve konuşmada akıcılık ve yaratıcılık kaybı), asosyallik (içe kapanıklık ), anhedoni (zevk alamama), avolusyon (motivasyon, hijyen, iş üzere alanlarda kayıp) görülür (bahsedilen asosyallik, anti-sosyallikle ve kural tanımazlıkla karıştırılmamalıdır).
B)Sosyal ve mesleksel fonksiyonlarda bozukluk görülür. Kendine bakım, aile yaşantısı, iş yaşantısı, şahıslar ortası bağlantılarda performansta düşme yaşanır.
C)İlgisizlik, donukluk, tekdüze ses tonu, dikkatte azalma, fikir içeriğinde bozulmalar, duygulanımda azalma ya da uygunsuzluk belirtileri mevcuttur. Dikkatin dağınık olmasından ötürü sorulara karşılık vermede zorlanma ya da uygun yanıt verememe, kafiyeli sözcüklerle konuşma, sözcükleri yineleme, yeni sözcükler türetme üzere davranışlar görülebilir.
D) Teşhis konabilmesi için belirtilerin 6 aydan uzun müddettir devam ediyor olması gereklidir.
ŞİZOFRENİNİN TİPLERİ:
Paranoid tip: Çoğunlukla kuşku duyma, büyüklük, ve din ile ilgilidir. En çabuk fark edilen, en çok korkutan ve en gürültülü seyreden tip olmasına karşın tedavide en düzgün cevap verendir.
Dezorganize tip: Sinsi başlayan ve düzelmesi en az, ilaçlara karşılık verme oranı düşük olan ve en bizar görünen tiptir.
Katatonik tip: Davranış bozuklukları besbellidir. Garip beden duruşu, postür, jest ve mimiklerle kendini gösterir.
Farklılaşmamış tip: Rastgele bir tip sınıfına koyamadığımız şizofreni tipidir.
Rezidüel tip: Negatif belirtiler baskındır. Girişimcilikte azalma, niyette somutlaşma ve yoksullaşma, öz bakımda bozulma, ve vurdumduymazlık görülür.
Kolay şizofreni: Sinsice ve yavaş başlar, hiç alevlenmeden için için yanarak kişinin kişilik özelliklerini, yeteneklerini, kapasitesini ve motivasyonel özelliklerini elinden alır. Negatif belirtiler görülür. Bu tip şizofreni; ergenlik sorunları, vurdumduymazlık, tembellik ve sorumluluk almama ile karıştırılır.
Şizofreninin Genel Özellikleri
Çoklukla 25 yaş altında başlar.
15-40 yaş ortası sık görülür.
Erkeklerde zirve başlama yaşı 25 altıdır.
Bayanlarda zirve başlama yaşı 25- 35 ortasıdır.
%3-10 ortasında 40 yaşından sonra başlar.
Tedavi altındaki hastaların %90’ı 15-55 yaş ortasındadır.
10 yaş altında ve 60 yaş üstünde başlaması azdır.
Bayanlarda şizofreni hastalığı daha güzel huylu seyreder.
Şizofrenik ailelerde doğum oranı artmaktadır.
Şizofreni hastalarında daha yüksek kaza, hastalık ve intihar riskine sahiptir.
Şizofreni teşhisini koymayı sağlayan laboratuvar testi yoktur.
Şizofreni görülme oranı bayanlarda ve erkeklerde eşittir.
Erkek şizofreni hastalarının %50’sinden fazlası ve bayan şizofreni hastalarının 3’te 1’i 25 yaşından evvel hastaneye başvurur.
Şizofreni hastalarında sigara içme oranı ¾’tür.
Tüm sosyoekonomik sınıflarda ve kültürlerde şizofreni görülme mümkünlüğü eşittir.
Hastalığın ekonomik maliyeti çok yüksektir.
ETİYOLOJİ
Nedeni tam olarak bilinmemektedir. Kış sonu ve bahar başlarında doğan çocuklarda görülme ihtimalinin daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Aile, ikiz, evlatlık çalışmalarında genetik faktörlerin çevresel faktörlerden daha tesirli olduğu görülmüştür.
LSD’de halüsinojen kullanımı, Concerta, Ritalin (metilfenidate), hamilelik, kaza sonrasında yaşananlar, kayıplar, evlilikler, stres- travma ve çok keyifli eden olaylar hastalığın çıkışını arttıran sebeplerdir.
Biyokimyasal çalışmalar; dopamin, serotonin, norepinefrin, glutamat, stres- yatkınlık modeli: Biyolojik, ruhsal, çevresel gerilim, travma, madde( esrar, kokain vs.).
Kıtlık periyotlarında doğanlarda şizofreni görülme oranının yüksek olduğu tespit edilmiştir. Ayrıyeten baba yaşının yüksek olmasının çocukta şizofreni hastalığının ortaya çıkma mümkünlüğünü arttırdığı bulgusuna ulaşılmıştır.
Şizofreni hastalığının 5,6,8,11,18,19,22 ve X kromozomlarında bulunduğu düşünülmektedir.
GENETİK İKİZ ÇALIŞMALARI
Şizofreni hastasının tek yumurta ikizinde %47-50, şizofreni hastası olan iki ebeveynin çocuğunda %40, tek şizofreni ebeveynin çocuğunda %12, şizofreni hastanın çift yumurta ikizinde %12, şizofreni hastasının olağan kardeşinde %8 oranında şizofreniye rastlandığı tespit edilmiştir.
ŞİZOFRENİDE İNTİHARI BELİRLEYİCİ FAKTÖRLER
Erkeklerde, yüksek eğitim görenlerde, gençlerde, atlanmış depresyonu (psikoz sonrası depresif dönem) olanlarda ve beyaz ırklarda görülme riski yüksektir.
Boşluk hissi, işsizlik, ruhsal azaptan kaçma, toplumsal izolasyon, hem kişinin hem de ailesinin kendisinden yüksek beklentileri olması, tedaviye bağımlılık, yeti yitimi, hastalığın farkına varma, ilaç bağımlılığı, reddedilme, ümitsizlik hastaneden taburcu olduktan çabucak sonra/hastalığın başlangıç periyodunda intihara neden olan faktörlerdir.
ŞİZOFRENİDE CİNAYETİN ÖN GÖRÜCÜ BELİRTİLERİ:
Şiddet içeren hezeyanlar ve/veya halüsinasyonlara sahip olması
Hastanede tehlikeli davranışlarda bulunması,
Daha evvel hastada şiddet hikayesi,
Evvelce kestirilemeyen saldırganlık.
Tüm bunlar kimsenin gözünü korkutmasın. Ortalama bir şizofreni hastasını toplumdan korumak gereklidir. Toplumda genel yargı; şizofreni hastalarının tehlikeli olduğu istikametindedir. Bu yüzden hastalarımız iş ve eş üzere kayıpları ziyadesiyle yaşarlar ve içe kapanırlar. Ortalama bireyden daha yüksek bir saldırganlık potansiyelleri yoktur. Aksine onları bedensel ve ruhsal şiddetten korumak lazımdır.
Şizofrenide Olumlu Gidiş Belirtileri
Apansız, renkli, geç yaşta başlaması,
Gerilimin tetiklemesi nedeniyle ortaya çıkması,
Katatonik- şizoaffektif çeşitte olması,
Sistemli aile yapısı/hayatı olması,
His dışa vurumunun düşük olması (sakin, sabırlı uygun irtibat kurabilen, hastalığını ve hastayı kabullenen, razı gelen),
Erken tedavi edilmiş olması,
Gelişmekte olan ülkelerde yaşaması (şizofreni köylerde ve ilçelerde uygun huylu seyrederken; rekabetçi, kalabalık, kıymetli, kaotik metropollerde daha makûs gidişli olarak seyreder).
Şizorenide Olumsuz Gidiş Belirtileri:
Erken ve sinsi başlaması,
Şizofreninin ortaya çıkışının öncesinde şizoid ve şizotipal kişilik bozukluğuna sahip olunması,
Hastaneye çok sefer ve uzun vadeli yatılması,
Kalıtımsal yatkınlığa sahip olunması,
Negatif belirtilerin baskın olması,
Aile ortamının bozuk, his durumunun dışa dönük olması,
Hastanın kendinden ve ailesinin hastadan beklentilerinin yüksek olması.
Güzelleşme oranları:
%20-30 olağana misal,
%20-30 hafif hastalık belirtileri,
%40-60 ağır hastalık belirtileri (%20-30 pek çok hastane yatışları görülür).
Hastalık Öncesi Kişilik Özellikleri
Şizotipal Kişilik Bozukluğu
Kısıtlı, uygunsuz duygulanım, acayip ve kendine has giysi üslubu vardır. Davranışlarda ve giysi biçiminde besbelli farklılık, his ve kanılarda dağınıklık vardır. Alakalar genel olarak yüzeyseldir, yakın arkadaşı ve sırdaşı yoktur, duygulanımlar az ve soğuktur, sanrı kadar ağır olmayan acayip fikirler ve her şeyi üstüne alınma durumu vardır, kendine yabancılaşma (depersonalizasyon) ve gerçeğe yabancılaşma (derealizasyon) görülebilir. Bu bozukluk nadiren de olsa şizofreniye dönüşebilir.
Şizoid Kişilik Bozukluğu
Kişi içe kapanıktır. Duygusal kısıtlılık gösterir. Övgüye ve yergiye reaksiyon göstermez. Cinsel hayata da ilgisizdir. Sırdaşı yoktur.
Paranoid Kişilik Bozukluğu
İnançsız ve kuşkucudur. Diğerlerinin kendisini sömürdüğünden, aldattığından yahut kendisine ziyan verdiğinden kuşkulanır. Diğerlerine sır vermek istemez, öfkelidir ve kin besler, aşağılandığına yahut gözdağı verildiğine dair manalar çıkarır, birilerinin ona ziyan vereceği, takip edildiği, peygamber olduğu üzere gerçek olması imkansız ya da garip olmayan paranoid kanılara sahiptir. Niyetleri mantıklı, kendi içinde sistemli ve ikna edicidir. Sanrılar spesifik bir husustadır (çoğunlukla kıskançlık, kötülük görme ve büyüklük). Kişi bu spesifik sanrılar dışında hiçbir fonksiyonellik alanında bozulma yaşamaz. Fakat paranoid şizofrenideki sanrılar gerçekleşmesi mümkün olmayan şeyler üzerinedir (uzaylılar tarafından kaçırılacağı, kanılarının okunacağı, kendisinin İlah olduğu gibi), lakin paranoid bozukluktan farklı olarak sanrılar kendi içinde çeşitlilik gösterebilir (bir gün arkadaşının onu kıskandığını düşünürken sonraki gün komşusunun kıskandığını düşünebilir). Buna ek olarak halüsinasyonlar da eşlik eder ve genel fonksiyonellikte bozulmalar görülür.
Kısa psikotik bozukluk, şizofreniform bozukluk ve şizoaffektif bozukluk da şizofreniye benzerlik gösterirler lakin muhakkak taraflarıyla şizofreniden ayrılırlar.
Kısa psikotik bozukluk: Şizofrenide görülen belirtiler görülür fakat 1 ay içinde kaybolurlar.
Şizofreniform bozukluk: şizofrenide görülen belirtiler 1 aydan uzun, 6 aydan kısa müddet devam eder ve kaybolurlar.
Şizoaffektif bozukluk: Şizofrenide görülen sanrı ve varsanı üzere belirtilere ek olarak duygusal çökkünlük ya da mani (aşırı hareketlilik, yorgun hissetmeme, çok ve süratli konuşma vs.) tablosu eşlik eder.
Şizofrenide Tedavi Maksatları:
Alevlenme periyotlarını önlemek
Alevlenme devirlerini erken fark edip ayaktan tedavi etmek
Alevlenme devri yatıştıktan sonra hastalığa bağlı yeti yitimini en aza indirmek
Hastanın problemlerle başa çıkma kapasitesini arttırmak
Tedavi
Biyolojik tedaviler: Antipsikotikler, antidepresanlar, antiepileptikler, antikolinerjikler
Destekleyici nitelikte ferdî psikoterapi (bilişsel davranışçı terapi)
Küme tedavileri
Hasta yakınlarına destekleyici terapi
Toplumsal marifet eğitimi
Psikoeğitim
EKT (Elektro Konvülsif Tedavi)
ŞİZOFRENİDE EKT (ELEKTROKONVULSİF TERAPİ/HALK ORTASINDA ELEKTROŞOK DİYE BİLİNİR
Kısa periyodik anestezi altında ve hastane şartlarında uygulandığı vakit, yanlışsız endikasyonla yapılmışsa, çok muteber ve hayat kurtaran bir tedavi metodudur. Toplumda sinema ve televizyonda elde edilen yanlış yargılar nedeniyle acı veren, korkutan, bir azap aleti üzere algılanması çok büyük bir talihsizliktir ve büsbütün yanlış bilgidir.
UZM.DR.ZEYNEP PINAR
www.zeyneppinar.com
