Son yıllarda epeyce yaygın kullanılan bir tedavi sistemi olan PRP ile ilgili bilimsel tarama yapıldığında uygun mecmualarda 15000 in üzerinde bilimsel makale yapıldığı görülür. Bilimsel puanı düşük olan mecmuaların de buna eklenirse bu sayı 20000 nin çok üzerinde olacaktır. Pekala, tüm dünyada bu kadar yaygın olarak kullanılan PRP nedir, kullanım alanları nelerdir?
Vücudumuzda rastgele bir hasar oluştuğunda ve düzgünleşme ile ilgili bir zahmet var ise doğal kaynaklardan güzelleşmeyi hızlandırmak için biz hekimlerin faydalandığı prosedürler vardır. Biyolojik casusları kullanmakta bu prosedürlerden bir adedidir.
Biyolojik casuslar kabaca 3 e ayrılır.
1-Mezenşimal (öncü) kök hücre: Kemik iliği ve yağ doku, kök hücrenin ana kaynaklarıdır. Kemik iliğindeki kök hücreler ya aspire edilerek hazırlanıp hasarlı dokuya verilir yahut kıkırdak sorunlarının kimilerini çözmek için ameliyat sırasında kullanılan mikro kırık tekniği ile kemik iliği hücreleri direk olarak hasarlı bölgeye getirilmeye çalışılır.
Kemik iliği haricinde öteki kaynak üstte bahsettiğim üzere yağ dokudur. Yağ doku için karından yahut diz etrafından alınan yağ doku hücreleri kullanılabilir ve oluşan eser hasarlı bölgeye verilir.
2- PRP :
3-Büyüme faktörleri/sitokinler
Görüldüğü üzere bilinenin bilakis PRP bir kök hücre değildir lakin bir çok alanda kullanılan yararlı bir eserdir.
PRP nin ana kaynağı trombositlerdir. Trombositler kemik iliğindeki megakaryosit denilen öncü hücrelerince oluşturulan halli kan elemanlarıdır. Hasarlı damardan dışarıya çıktıklarında aktive olurlar, hasarlı yere çökerler ve pıhtı oluştururlar. Trombositler aktive olunca kollar oluşturup hasarlı doku etrafına yayılırlar. Bu nedenle birtakım PRP uygulamalarında aktivasyon sürecini hızlandırmak için aktivatörler kullanılmaktadır.
Bu kademede yani aktive olunca trombositler içerisindeki pıhtılaşma ve doku güzelleşmesine katkı sağlayan biyoaktif proteinleri yani büyüme faktörlerini ortama salgılanır ve böylelikle yara güzelleşmesinde anahtar rol oynarlar. Ayrıyeten beyaz kan hücrelerini de aktive ederek meyyit hücreleri dokudan uzaklaştırırlar.
Trombositler içinden ortama salınan ve sayıları 30 dan fazla olan bu büyüme faktörlerinin en kıymetlileri ve kabaca işlevleri şunlardır.
Platelet derived growth factor (PDGF) – Hücre ayrışmasını ve tekrar damarlanmayı hızlandırır. Kemikte protein sentezini, kollajen ve matrix üretimini stimüle eder.
Vaskülerendotelyalgrowth faktör (VEGF) – tekrar damarlanmayı hızlandırır
Transforming growth faktör β kümesi (TGF- β) – Yaklaşık 303 faktör bu gruptadır. Fibrozis ve kas ve kemik hücresi dengesininde anahtar rol oynar. Fibroblastgrowth faktör (FGF) – Kas hücresi çoğalması için uyarıcıdır
Epidermalgrowth faktör (EGF) – Epitelyal ve mezenşimal hücre arttırıcıdır
Hepatositgrowth faktör (HGF) – Yine damarlanmayı hızlandırır
İnsülin gibisi growth faktör (IGF) – Kas ve tamir hücresini uyarır.
Madem ki bedende zati var, PRP nin kullanılmasındaki hedef nedir.
Normalde kanda ml de 150-400000 ortasında olan trombositler, PRP ile yapılan tedavide kanda olduğundan çok daha ağır olarak hasarlı bölgeye verilir. Yani maksat işlevsel yara iyileştiricilerini daha ağır olarak amaç alana koymak ve doğal yara güzelleşme yeteneğini arttırmaya çalışmaktır
Hazırlanan sıvıdaki trombosit sayısının tam olarak ne kadar olması gerektiğine dair bir ispat yoktur. Maksat 1 ml de 1 milyon trombosit yakalamaktır.
Piyasada çok fazla PRP ile ilgili eser ve kullanım biçimi vardır. Bunlar arasında
-Alınan kan miktarı
-Kanın alındığı tüpün özelliği
-Santrifuj süresi
-Santrifuj sayısı
-Kullanılan pıhtılaşmayı engelleyici ajan
-Preperatta lökosit varlığı
-Aktivatör kullanımı ile ilgili olarak birçok fark vardır. Aslında hepsindeki ortak maksat daha evvel de belirtildiği üzere ağır tromsosit elde edilmesidir.
Bu farklar nedeniyle sınıflama gereksinimi doğmuş ve PRP içeren sıvılar lökosit denilen öbür bir kan hücresinin de varlığına nazaran kabaca 4’e ayrılmıştır.
1-Pür platelet rich plazma (P-PRP): Yani lökosit içermeden yalnızca trombosit içerenler. Örnek: Vivostat PRF, AnituaPRGF, Nahita, Arthrex PRGF.
2-Lökosit ve platelet rich plazma (L-PRP) hem lökosit hem de trombosit içerenler. Örnek: Curasan, Regen, Plateltex, SmartPRP, PCCS, Magellan, GPS III.
3) Pure platelet rich fibrin (P-PRF) yahut lökositten yoksul platelet rich fibrin
Ürün biçimi farklı olan lakin içinde lökosit olmayan PRP. Örnek: fibrinet
4) Lökosit ve plateletrich fibrin (L-PRF) Eser biçimi farklı olan ve içinde lökosit de olan PRP. Örnek: Choukroun PRF
Ürünün içerisinde lökosit içeriği kullanıcılar ortasında görüş ayrılığı olan bir bahistir. Birtakım müellifler lökositin olmasını önerirken kimi muharrirler önermemektedir. Kimi tendon sorunlarında lökositin olmasının güzelleşmeyi hızlandırdığını içeren yayınlar vardır.
PRP diş hekimliği, maksillofasyal cerrahi, plastik cerrahi, ortopedi, spor hekimliği, dermatoloji ve kardiyotorasik cerrahi de kullanılmaktadır. Kozmetik maksatla dahi kullanım alanı vardır.
Ortopedi de esas kullanım alanlar ise tendon, kas ve kıkırdak sorunları, kırık güzelleşmesi, bağ yaralanmaları, omuz sorunları ve yüzeyel yara sorunlarıdır.
Kesin kontrendikasyon olarak belirtilmese de ve her ne kadar önemli bir yan tesir yayını olmasa da kanser hastalarında ve hamilelikte önerilmemektedir.
Trombosit ve pıhtılaşma bozukluğu olan hastalarda ise ziyanlı olmasa da büsbütün trombosit kaynaklı bir eser olduğu için yararlı olmama ihtimali daha yüksektir.
Çok uzun müddettir kullandığım PRP ile ilgili iki adet uzmanlık tezini asistanlarıma da verdim. Bunlardan bir tanesi kırık güzelleşmesi oburu de hudut uygunlaşması üzerine idi. Bu çalışmaların bir tanesi yurtdışı bir mecmuada makale olarak yayımlandı. Oburu ise kongrelerde sunum olarak değerlendirildi.
PRP de dahil olmak üzere hiçbir ilaç ve eser yüzde yüz garantili güzelleşme sağlamaz.