İlerleyen protez biyomekanikleri ve gelişen cerrahi teknikler sayesinde günümüzde bilhassa kalça ve diz protez operasyonları çok sık yapılmaktadır. Kalça ve diz protezlerinin muvaffakiyet oranları yüksektir. Bununla birlikte daha seyrek yapılan omuz protezi operasyonlarında sonuçlar kalça ve dizdeki kadar başarılı değildir.
Protez operasyonları ne vakit yapılmalıdır?
Protez operasyonunun vakti bireye ve hastalığın derecesine nazaran değişmektedir. Hastanın bozulan eklemi münasebetiyle ömür kalitesi çok etkilenmemişse çoklukla 65 yaşından evvel operasyon önerilmez. Hasta ömrü boyunca o protez ile yaşayacağından operasyonunun geri dönüşü mümkün değildir. Bu nedenle hasta seçimi son derece güzel yapılmalıdır. Hastanın o eklemi için alternatif tedavilerin tamamı denenmiş olmalıdır. Öte yandan denenen tüm tedavilerin başarısız olduğu ve mutlak protez gereken bir hastada protezi geciktirmenin de birtakım sakıncaları vardır. Yaş ilerledikçe kalp tansiyon üzere başka sistem hastalıkları ortaya çıkabileceğinden yada var olanlar ilerleyebileceğinden ameliyatın komplikasyon oranı artar ve muvaffakiyet oranı düşer.
Takılan protezin ömrü ne kadardır?
Başarılı bir kalça-diz protezi operasyonu geçiren bireyler bu protezleri aktivite derecesine bağlı olarak 15-25 yıl kullanabilir. Özelikle genç hastalarda yapılan protezler bu bireylerde aktivite oranının yüksek olmasına bağlı olarak daha kısa müddette gevşeyebilir. Bu durumda hastanın tekrar revizyon cerrahisine gitmesi ve mümkünse protezin değiştirilmesi gereklidir. Bu ikinci ameliyatlarda ise muvaffakiyet oranı daha düşüktür.
Protezin muvaffakiyetini belirleyen faktörler nelerdir ?
Bir protez operasyonunun muvaffakiyetini etkileyen faktörler; hakikat hasta seçimi, uygulanan cerrahi teknik, hastaya protez operasyonu öncesi ve sonrası uygulanan fizik tedavi rehabilitasyondur.
Günümüzde artık protez operasyonuna hangi hastaların gitmesi gerektiği üç aşağı beş üst muhakkaktır. Cerrahi teknikler de artık ilerlemiştir ve bu operasyonlar asistan seviyesinde bile yapılabilmektedir. Dikkat edilmesi gereken ve en çok ihmal edilen nokta ise ameliyat öncesi ve sonrası fizik tedavi rehabilitasyondur.
Ameliyat öncesi ve sonrası fizik tedavi rehabilitasyon neden gereklidir?
Kalça yada diz protezi düşünülen hastalarda eklemler ağrı ve deformite nedeniyle az kullanıldığından o eklemi çalıştıran kaslar zayıflamıştır. Eklem hareketleri de genelde gelişen ikincil yumuşak doku sorunları nedeniyle kısıtlanmıştır. Şayet hasta bu halde fizik tedavi rehabilitasyon programına alınmadan operasyona giderse yapılan protez yalnızca ağrılarını giderir ve takılan protez eklemi tesirli ve verimli bir halde kullanamayabilir. Halbuki operasyon öncesi uygulanan 15 seanslık bir fizik tedavi rehabilitasyon programı ile sertleşmiş dokular gevşetilir, eklem hareketleri mümkün olduğunca açılır ve kaslar kuvvetlendirilir. Bu bilhassa olağana yakın hareket açıklığı beklenen kalça protezi operasyonlarında daha da kıymetlidir.
Protez operasyonları büyük operasyonlardır ve mekanik eklemi yerleştirirken bir çok dokuya ziyan vermek kaçınılmazdır. Ameliyat sırasında kimi kaslar, bağlar, tendonlar ve damarlar kesilir. Operasyon sonrası hastanın eklemi ödemli , şiş, ağrılı ve kısıtlıdır. Operasyon sonrası takılan mekanik eklemi tesirli kullanabilmenin tek kuralı bu etapta yapılacak fizik tedavi rehabilitasyondur. Takılan mekanik eklemin stabilitesi, ömrü ve olağan eklemin biyomekaniklerine yakın bir formda kullanılması için hastanın eklem hareketlerinin açılması ve kaslarının eski gücüne getirilmesi kuraldır. Protez takılan bir hastaya mesken idmanları verip göndermenin çağdaş tıp doktrininde yeri yoktur. Operasyonun bize sağladığı yalnızca ağrısız bir eklemdir. Bizim istediğimiz ise ağrısız ve işlevsel olarak kâfi bir eklemdir. Kalça kireçlenmesi nedeniyle protez operasyonu geçiren bir hasta hala aksayarak yürüyorsa yahut çoraplarını hala diğeri giydiriyorsa, tıpkı halde diz protezi takılan hasta hala merdiveni yardımsız çıkamıyorsa cerrahi teknik ne kadar düzgün olursa olsun sonuç işlevsel açıdan başarısızlıkdır. Bu nedenle protez operasyonu sonrası diz ve kalça eklemine olağan hareket açıklığının kazandırılması ve kaybedilmiş kas gücünün tekrar kazandırılması gereklidir. Yapılan fizik tedavi uygulamaları ve kullanılan kimi aygıtlar ile hastanın cerrahiye bağlı olarak ortaya çıkan ağrısı , ödemi giderilir ve eklem hareket kısıtlılığı açılır. Fizyoterapist tarafından yaptırılan idmanlar ile kasları güçlendirilir. Bu gayeyle genelde 20-30 seanslık bir fizik tedavi rehabilitasyon programı kâfi olmaktadır. Bu sayede hastanın eklemi hem ağrısız hemde işlevsel bir eklem haline gelir. Daha da kıymetlisi bu uygulamalar ile protezin uzun periyodik başarısı artar ve komplikasyon oranı da bariz bir formda düşer.
Bu nedenlerden ötürü hastalar ameliyat sonrası fizik tedavi rehabilitasyon kurallarını sağladıktan sonra operasyona gitmelidir. Hastanede cerrahi sonrası başlanan fizik tedaviye taburcu olunduktan sonra gerekirse konutta de devam edilmeli ve hasta bir hastaneye yada kliniğe gidip gelebilecek kadar âlâ olduğunda ise ayaktan devam edilmelidir.
Ameliyat öncesi rehabiltasyon kimi durumlarda mümkün olmayabilir fakat unutulmamalıdır ki ameliyat sonrası rehabilitasyon protez operasyonlarının olmazsa olmazıdır. Katiyen ihmal edilmemeilidir. Aksi takdirde protez operasyonunun işlevsel başarısı büyük oranda olumsuz etkilenecektir.