Konular ve gereçler değişse de oyun her periyotta vardı, olmaya da devam edecek. Fakat yeni anneler bu hususta yaratıcı olmakta bazen zorlanıyor zira teknoloji hem yetişkinleri hem de çocukları esir alabiliyor. Halbuki oyun olmadan olmuyor. Psikiyatri Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Onur Okan Demirci, oyunun çocuğun hem bedensel hem de ruhsal gelişimi üzerinde tesirli olduğunu belirtiyor ve şunları söylüyor: “Oyun değerli lakin oyunun çocuğa neler kattığı ve neler götürdüğü daha değerli. Oyunlar çocukların eğitimine ve kişilik gelişimlerine harikulade katkılar sağlıyor. Bugünün çocukça oyunu, geleceğin saygın insanını yaratabiliyor. Çocuk; aile içindeki yerini, ailesi tarafından nasıl sevildiğini, arkadaşları tarafından kabul görüp görmediğini, toplumun bir üyesi olmanın nasıl hissettirdiğini, davranışlarını nasıl şekillendirmesi gerektiğini, irtibatı, söz dağarcığını, hayattaki rolünü, tecrübelerini, alışkanlıklarını bebekliğinden itibaren oynadığı oyunlar sayesinde kazanıyor. Yani bu oyunlar çocuğunuzun nasıl bir yetişkin olacağına dair temelleri atıyor.”
OYUNLA İLETİ VERİYORLAR
Oyuncakların çocuklar üzerinde olumlu yahut olumsuz olarak tesirler bıraktığı artık bilimsel olarak da kanıtlanmış bir gerçek. Çocuklar, oynadıkları oyuncaklar aracılığı ile ailelerine bildiri veriyorlar. Örneğin aile içinde şiddet ve tartışmanın bol olduğu ortamda büyüyen çocuk, oyuncaklarını kırmaya başlayabiliyor, iki oyuncak bebeği birbiri ile hengame ettirebiliyor yahut oyuncaklarını şiddet aracı olarak kullanabiliyor. Bu aslında çocuğun ailesine ‘bakın bunları sizden öğrendim’ yahut ‘ben bir şeylere öfkeliyim’ demesinin öbür bir yolu oluyor.
Yrd. Doç. Dr. Onur Okan Demirci, “Öncelikle aydınlatılması gerektiğini düşündüğüm bir husus oyuncak seçimi… Kız çocukları bebekle, oğlan çocukları oyuncak otomobil ile mi oynamalı? Oyuncak seçimi yaparken cinsiyetlerine nazaran ayırmayın. Canlıların cinsiyetleri vardır, oyuncakların değil. Mesela oğlan çocuğunuz evcilik oynarken yemek yapıyor yahut yemek seti oyuncakları ile oynuyor diye kızarsanız yahut engellerseniz, yemek yapma işinin yalnızca bayanlara has bir durum olduğu iletisini verirsiniz. Bu da yetişkin ömründe cinsiyet ayrımcılığına yönelik bir karakter kazanmasına neden olabilir. Tahminen de onun ileride çok yeterli bir aşçı olmasına hatta kendi restoranını açmasına bile mahzur olabilirsiniz. Birebir formda oyuncak otomobil ile oynayan kız çocuğunuzu engellediğinizde ona otomobil ile ilgili tüm işlerin erkeklere ilişkin olduğu bildirisini verirsiniz. Yetişkin ömründe ise otomobil kullanmaktan korkan, yapamayacağını düşünen bir insan yaratabilirsiniz. Tahminen de başarılı bir makine mühendisi olabilecek birini yalnızca elinden oyuncağını alarak engellemiş olabilirsiniz” diyor.
SATIN ALIRKEN İKİ SEFER DÜŞÜNÜN
Çocuklar için onların güzeline giden her şey oyuncak olabilir. İlla para ile satın alınmış yahut değerli olmasına gerek yok. Oyuncak seçerken dikkat etmeniz gereken nokta; öncelikle yaşına, zekasına ve fizikî yeteneklerine uygun olması… Çocuğunuzun zekasını ve yeteneklerini geliştirebilecek stilde olmalı. Onu şiddete, yalancılığa, cinsiyetçiliğe yönlendirmemeli.
OYUNCAK OLMAYAN OYUNCAKLAR
Demirci, “Aileler çocuklarını susturmak, yaramazlık yapmalarını, soru sormalarını yani kendilerini rahatsız etmelerini engellemek ismine çocuklarının eline cep telefonu yahut tablet verebiliyor. Evet, bunlar çocukları susturmada yahut yaramazlık yapmalarını engellemede tesirli oluyor ama çocuğun hayatından çaldıkları çok daha fazla. Bir defa bir insanın en büyük özelliklerinden biri toplumsal bir varlık olması, etrafındaki dünya ile irtibat kurabilmesidir. Çocuğunuzun eline verdiğiniz bu çeşit oyuncak olmayan oyuncaklar ile onu insan yapan en büyük özelliği elinden almış oluyorsunuz. Okul hayatında ve yetişkin hayatında asosyal, bağlantı kuramayan, bütün dünyasını küçücük bir tablete yahut cep telefonuna sığdıran bir insan yaratmış oluyorsunuz” diyor.
PATRON KİM?
Oyun oynarken, oyunu siz yarattıysanız kuralları çocuğunuzla birlikte belirleyebilirsiniz. Oyun öğretici maksadının dışında birebir vakitte cümbüş içindir. Tüm idaresi ebeveyn ele alırsa, bu oyun çocuk için sıkıcı bir hal alabiliyor. Mümkün olduğunca oyunları çocuğunuzun yönetmesine müsaade vermelisiniz. Örneğin, sıra ile oynanan bir oyunda çocuğunuza ‘Sıra kimde?’ diye sorarak bile onun oyundaki rolünü benimsemesine yardım etmiş olursunuz.
DIŞARIDA OYNAMA VAKTİ!
“Lütfen artık çocuklarınızı eğlendirmek ismine AVM’lere gitmekten vazgeçin” diyen Demirci, hoş havanın çocuk için dışarıda arkadaşları ile oyunlar oynamak manasına geldiğini söylüyor. Kimi çocuk için bu oyun basketbol, futbol maçı olabilir, kimi çocuk için ise yakan top… Bu oyunları oynayamayan daha küçük yaştaki çocuklar için ise aileleri ile gittikleri seyahatlerde, pikniklerde yahut oyun parklarındaki aktiviteler eğlenceli birer oyuna dönüşebilir. Demirci, “Bu bahiste hem eğitici hem de eğlenceli olabilecek, aile ile oynanabilecek güzel bir oyun tavsiyem var: Uçurtma yapıp uçurmak. Bunun yanında istop, dart atmak, yüzmek, bisiklete binmek üzere daha yüzlercesini çocuğunuzla birlikte yapabileceğiniz eğlenceli oyun ve etkinlikler bulabilirsiniz” diyor.
OYNAMANIN DA PÜF NOKTALARI VAR
• Çocuğunuzla oynadığınız oyunların maksatları ve kuralları olmalı. Gerçek bir gelişim için çocuk bu kuralları evvelce bilmeli ve uymaya çalışması için yönlendirilmeli.
• Bilhassa çalışan ebeveynler için çocukla oyun saati belirlenmeli ve belirlenen saatlerde ebeveynler oyun kelamında durmalı. Bir öteki deyişle ebeveynler tutamayacağı kelamlar vermemeli.
• Oyunun oynanacağı yer yanlışsız seçilmiş bir yer olmalı, tehlike ögeleri içeren bir yerde oyun oynanmamalı.
• Seçilecek oyun çocuğunuz için eğlenceli olmalı. Siz oyundan sıkılsanız bile bunu çocuğunuza muhakkak etmemelisiniz. Zira o yaştaki bir çocuk sizin oyundan değil, kendisinden sıkıldığınızı düşünebilir.
• Seçilecek oyun çocuk için ne çok sıkıntı ne de çok kolay olmalı. Oyunun suratı çocuğunuzun kapasitesine nazaran ayarlanmalı. Aksi halde çocuğunuz kendisini yetersiz ve maharetsiz hissedebilir.
• Oyunda kimsenin hile yapmasına müsaade verilmemeli. Latife hedefli, komik olsun diye hile yapmanız bile çocuğunuz tarafından ciddiye alınabilir ve hile yapma hakkını kendisinde görebilir.
• Aileler çocukları üzülmesin diye ekseriyetle çocuklarının oyunları kazanmalarına müsaade verir. Lakin çocuk kazanmayı bildiği üzere kaybetmeyi de öğrenmelidir.
• Oyun seçiminde çocuğunuzun fikrini kesinlikle almalısınız.
• Çocuğunuzun oyunda yaptığı kusurları aileleri düzeltmeye çalışmamalı. Yanılgıyı çocuğun düzeltmesine müsaade vermelisiniz.
YAŞA NAZARAN OYUN SEÇİMİ
0-2 yaş:Bu periyotlarda çocuk etrafındaki eşyaların farkına varmaya başladığı için bulduğu her obje ile oynamaya çalışır. Bu periyot aslında çocuğun kendi kendine oyun oynama devridir. Çocuk anlamsız sesler çıkararak, eline aldığı objeleri ağzına götürerek onlarla bağlantı kurmaya ve tanımaya çalışır. Bu devirdeki çocuklar etrafındaki insanlara pek ilgi göstermezler, büsbütün kendi kendilerine oyun oynarlar.
2-12 yaş:İki yaşından itibaren çocuk, etrafındaki insanları fark etmeye ve onları taklit etmeye başlar. Bilhassa ailesindeki öbür üyelerin davranışlarını izler ve birebirini yapmaya çalışır. Örneğin; günlük sakal tıraşı olan babasını izleyerek kendisi de güya tıraş oluyormuş üzere hareketler yapmaya başlayabilir. Makyaj yapan annesini izleyerek kendisi de makyaj yapıyormuş üzere davranabilir. Bunların hepsi çocuğunuz için birer oyundur. Bu nedenle bu periyotta bilhassa ailelerin davranışlarına dikkat etmeleri gerekir zira çocuk her davranışı taklit etme eğilimindedir ki buna makûs davranışlar da dahildir. Okul devrine yaklaşan çocuk, okula başladığında ailesinden öğrendiği yeterli yahut berbat davranışları okulda da sergileme tavrı içine girecektir. Okul devri ile birlikte artık arkadaş etrafı edinmeye başlayan çocuğunuzun oyun dünyası okulda arkadaşları ile oynanan oyunlar ile genişleyecektir. Sekiz yaşından itibaren oynadığı oyunlar artık daha gerçekçi bir hal almaya başlar, oyunların kuralları olacak ve oyunların sonucunda galibiyet, yenilgi üzere kavramlar ehemmiyet kazanacaktır.
12 yaş üzeri:Oyunlar uygunca gerçekçilik kazanır. Bu devirde çocuğunuz oyunlardaki marifet ve yeteneklerini sergileyebilir. Bu devrin oyunlarının özelliği, oyunların kesin kurallarının olmasıdır. Daha fazla gol atan kazanır, sessiz sinema oynarken konuşan cezalandırılır üzere…
‘NE OYNASAK’ DİYENLERE
Sıcak-soğuk
Yaş kümesi: 4 yaş ve üzeri
Nasıl oynanır:Saklamak için küçük bir obje ve bu objeyi bulmak üzere ebe olacak bir kişi seçilir. Obje evde/okulda bir yere saklanır lakin bu yeri ebe olan kişi bilmez. Ebeye bu objeyi bulma misyonu verilir. Ebe, objeyi aramaya başlar. Bu sırada öbür şahıslar ebe objeye yaklaştıkça ‘sıcak’, uzaklaştıkça ‘soğuk’ demeye başlarlar. Bu komutlar eşliğinde ebe olan kişi objeyi bulmaya çalışır. Bu oyun sayesinde çocuk ister ebe ister komut veren kişi olsun; ara algısı, dikkatini verme, komutları değerlendirebilme yeteneğini geliştirebilecektir.
Hikaye kurgulama
Yaş kümesi: 5 yaş ve üzeri
Nasıl oynanır:Bu oyunda yetişkin kişi bir kıssa kurgulayacağını söyler. Çocuğa, “Bu öykünün kahramanı kim olsun?”, “Hikaye nerede geçsin?”, “Hangi mevsim olsun?” üzere sorular sorularak öyküye başlanır. Çocuğun seçtiği formda kıssayı anlatmaya başlayan yetişkin kişi, orta ara çocuğa kıssa ile ilgili sorular sorar. Çocuğun verdiği yanıtlara nazaran öyküyü şekillendirir. Böylelikle çocuk kendisine bir öykü yaratmış olur. Bu oyun, çocuğun hayal gücünü ve dikkatini geliştirmektedir.
Yürüyüş taklidi
Yaş kümesi: 4 yaş ve üzeri
Nasıl oynanır:Taklit edilecek bir canlı yahut hayali kahraman belirlenir. Sonra çocuktan, belirlenen kahramanın yürüyüş taklidini yapması istenir. Örneğin belirlenen kahraman bir kaplumbağa ise çocuk kaplumbağa üzere yürümelidir. Belirlenen kahraman bir robotsa robot üzere yürümesi istenir. Bu oyun çocuğa müşahede yeteneği ve hayvanlar alemi üzere genel kültürel bahisler hakkında temel bilgiler edinme yeteneği kazandırır.
Deve-cüce
Yaş kümesi: 4 yaş ve üzeri
Nasıl oynanır:‘Deve’ denilince çocuklar ayağa kalkar, ‘cüce’ denilince çömelirler. Giderek komutlar hızlanır. Komutu yanlış yapan çocuk oyun dışı kalır. Bu oyun çocuğun süratli komut algılama, komutla hareketlerini ahenkleştirme yeteneklerini geliştirir.
Sesli harf oyunu
Yaş kümesi: 8 yaş ve üzeri
Nasıl oynanır:Bu oyunda seçilen sözlerin sesli harfleri değiştirilerek söylenmeye çalışılır. Örneğin; haftanın günlerinin tüm sesli harfleri ‘a’ ile söylenmeye çalışılır. ‘Pazartasa, sala, çarşamba, parşamba’ üzere sözler ortaya çıkar. Yahut göğüslü hayvanların isimlerinin tüm sesli harfleri ‘e’ ile söylenmeye çalışılır. ‘Yerese, belene, ensen’ üzere sözler ortaya çıkar. Bu oyun çocuğunuzun süratli düşünme marifetlerini geliştirdiği üzere öğrenmeyi de eğlenceli bir hale getirir.
Bom-fiz
Yaş kümesi: 10 yaş ve üzeri
Nasıl oynanır:Bu oyunda sayılar kullanılır. Oyuncular yan yana yahut halka biçiminde dizilir. Oyun ‘1’ sayısı ile başlar ve sıra ile her oyuncu sırası geldikçe sayısı artırır. 1-2-3-4 biçiminde masraf. ‘5’ sayısına denk gelen oyuncu sayısı söylemek yerine ‘Bom’ der. Sonra sıra ile 6-7 diye giderken bu sefer ‘8’ sayısına denk gelen oyuncu sayının yerine ‘Fiz’ der. Oyun 5 ve 8 in katlarına denk gelen oyuncuların ‘Bom-Fiz’ demesi ile devam eder. Örneğin 5’in katları olan 5-10-15-20 üzere sayılara denk gelen oyuncu ‘Bom’ der. 8’in katları olan 8-16-24-32 üzere sayılara denk gelen oyuncu ‘Fiz’ der. Bom yahut Fiz yerine unutarak sayısı söyleyen oyuncu, oyun dışı kalır. Her oyun için farklı sayılar yahut farklı süreçler belirleyebilirsiniz. Bu oyun ile çocuğunuzun dikkat ve dört süreç marifetlerini geliştirebilirsiniz.