Ön çapraz bağ, diz ekleminin içinde ve ortasında yer alan ve birbirini çaprazlayan iki bağdan biri olmakla birlikte, dizin öne kaymasını engelleyen yapıların en kıymetlisidir. Ön çapraz bağın kopması dizde en sık görülen bağ yaralanmasıdır. Bu tıp yaralanmalarda bağ, çocuklarda kemiğe yapıştığı yerden kesim halinde koparken yetişkinlerde ise bağ gövdesinden kopar. Yirmili ve otuzlu yaşlar ön çapraz bağ yaralanmalarının sık görüldüğü yaşlardır. Yapısal özellikleri sebebiyle bayan atletlerde bu cins yaralanmalar erkek atletlere nazaran 4-8 kat daha fazla rastlanır.
Ön çapraz bağ yaralanmaları daha çok sportif aktiviteler sırasında meydana gelir. Çoğunlukla bir darbe yahut temas kelam konusu olmaksızın, ayak sabit dururken bedenin ani dönme hareketi yapması sonucu oluşabileceği üzere sıçrama sonrası dize denetimsiz yüklenme ya da koşarken taraf değiştirmek için birdenbire yavaşlama, çapraz bağın yırtılmasına neden olabilir. Ayrıyeten trafik kazaları, yüksekten düşme ve endüstriyel kazalar sonrasında da ön çapraz bağ yaralanmaları ortaya çıkabilir. Bu durumda, ön çapraz bağ yaralanmalarına art çapraz bağ, yan bağlar ve menüsküs yaralanmaları da eklenebilir.
Ön çapraz bağ yaralanmasında hasta dizinde ani bir kopma hisseder ve birkaç saat içinde dizin şiştiğini görerek hareket kısıtlılığı yaşar ve beraberinde dizini tam olarak düz tutamaz. Kopan bağdan ötürü diz içinde oluşan kanama şişliğe ve başka problemlere yol açar. Ayrıyeten hastanın dizinden ses gelebileceği üzere hasta dizinin döndüğünü de söyleyebilir. Bunlar teşhis ve akabinde yapılacak tedavi için kıymetli datalardır.
Ön çapraz bağ yaralanmaları tedavi edilmediği takdirde hastada kıkırdak hasarı olabilir ve vakitle bu hasar artabilir. Bahisle ilgili araştırmalar, tedavi edilmeyen ön çapraz bağ yaralanmalarının 10 yıl sonra %53 oranında dejeneratif değişikliklere sebep olduğunu göstermiştir.
Dizde ön çapraz bağ yırtığı olabilecek yaralanmalarda derhal buz uygulaması yapılarak elastik bandaj sarılmalı ki şişlik ve ağrı azaltılabilsin. Bunun yanında bacağın üzerine yük verilmesine mani olunmalı ve kelam konusu yaralanma hakkında teşhis konuncaya kadar hasta koltuk değneği kullanmalıdır.
Ön Çapraz Bağ Yaralanmalarında Tanı
Öncelikle yaralanma ile ilgili hastadan detaylı bilgi alınarak muayene edilir. Dizde ağrı oranı fazla olduğu takdirde spesifik muayene testlerini yapmak mümkün olmayabileceği için hasta 10 gün içinde ikinci bir muayeneye alınır. Kronik periyottaki hasta için Lachman testi, Ön Çekmece testi, pivot-shift testi üzere spesifik testler uygulanır ve ayrıntılı diz muayenesi yapılarak teşhis konulur. Hastanın ağrı sebebiyle kaslarını kasması net teşhis konmasını engelleyeceği göz önünde bulundurularak, anestezi altında muayene yapılması teşhis konulmasında yararlıdır.
Tanı konulmasında MR metodu ile menüsküs yırtığı, kıkırdak lezyonu ve başka bağ yırtığı üzere ek yaralanmalarında saptanmasını sağlar.
Ön Çapraz Bağ Yaralanmalarında Artroskopik Cerrahi İle Tedavi
Hasta günlük hayatını sürdürebiliyor, sportif aktivitelerde bulunmuyor ve dış tesirlere karşı kendini esirgeyici tedbirler alabiliyorsa tedavi edilmeyebilir. Ayrıyeten; ameliyat sonrası süreçte yapılması gereken rehabilitasyon programına ahenk zahmeti çekecek hastalarda ya da aktivite seviyeleri düşük olan hastalarda cerrahi tedavi tavsiye edilmez. Bunun yanında, spor yapan, günlük hayatında fizikî aktiviteleri fazla olan ve de genç yaşta olan hastalarda ön çapraz bağ yaralanmalarının tedavisinde cerrahi formül kullanılması gerekir. Cerrahi tedavide yaş kıymetli bir faktörken günümüzde orta yaş ve üzerindeki şahısların de yüksek aktivite seviyesinde bir hayat biçimine sahip olabilmeleri cerrahi müdahaleyi gerekli kılabilir.
Cerrahi operasyonda emel, dizdeki boşluk ve güvensizlik hissini ortadan kaldırmak, yinelenen diz dönmelerinin önüne geçmek, kişinin spor yahut zorlayıcı aktiviteler sırasında inançla basabileceği bir diz elde etmektir. Yapılan cerrahi süreç, sportmenlerin yaralanma öncesinde bulundukları spor düzeyine geri dönmelerini ve dizde yeni yaralanmaların oluşmasını pürüzler. Tıpkı ameliyat sırasında varsa menisküs yırtıkları ve kıkırdak hasarları da onarılarak ileriki yıllarda dizde oluşabilecek aşınma ve yıpranmanın önüne geçilir.
Ön çapraz bağ yaralanmalarında akut periyot (ilk 3 hafta), subakut devir (4-12 hafta) ve kronik devir (13.haftadan sonra) olmak üzere 3 evre vardır. Akut periyottaki profesyonel atlet çabucak ameliyat edilmeli fakat spor aktiviteleri ya da günlük hayatında yüksek performans harcayacağı fiziki aktiviteleri olmayan hastalarda, tamir edilebilecek menüsküs yırtığı yoksa 3 hafta beklenmelidir. Profesyonel sportmenlerin mümkün olduğunca erken iyileşmeleri gerektiği için kronik devirde çabucak ameliyat edilmeleri gerekirken, cerrahi müdehale gerektiği tespit edilen başka hastalar istedikleri vakit ameliyat olabilirler.
Hastaya cerrahi tedavi dışında; zorlayıcı sporlarda kullanılmak üzere hami dizlikler önerilebileciği üzere dizde oluşabilecek emniyetsizlik ve boşluk hissini azaltmak için kas güçlendirme programları da uygulanabilir. Bunun yanında cerrahi tedavi dışındaki tedavi metodları dizde olabilecek şiddetli zorlanmalarda dizin yerinden çıkmasını engelleyemediği üzere dizde öteki sıkıntılar çıkmasına da sebep olabilir.
Artroskopik cerrahide; biri görüntüleyici aygıt için ikincisi de cerrahi aletlerin kullanımı için olmak üzere en az iki küçük kesi kullanılır, fakat farklı bölgelerde de süreç yapılması gerekiyorsa kesilerin sayısı arttırılabilir. Artroskopide eklem içini görüntülemek için kullanılan aygıtın kalınlığı yaklaşık yarım santimetredir. Bu nedenle kesi büyüklüklerinin bir santimetreden daha küçük olması kafidir. Ameliyathane koşullarında ve anestezi altında yapılması gereken Artroskopi, teşhis amaçlıysa lokal anestezi ile tedavi emelli ise bölgesel yahut genel anestezi ile gerçekleştirilmektedir.
Günümüzde ön çapraz bağ yaralanmalarının tedavisinde kullanılan usullerin başında gelen Artroskopi “eklemin içine bakmak” manasında yunanca kökenli bir söz olup fiberoptik aygıtlar ile eklem içine cerrahi müdehale yapılmasını sağlar. Ameliyat mühleti hastanın menisküs yırtığı yahut diğer ek lezyonu bulunup bulunmamasına nazaran 60-90 dakika ortasında değişmektedir.
Yetişkin hastalarda ön çapraz bağ, çoğunlukla gövdesindeki lifler ayrılıp parçalanarak yırtılır. Lakin bağ saçaklanmış bir doku halinde ise tamir edilemediği için yeni bir doku ile bağın onarılması gerekir. Ön çapraz bağ yırtılmalarında kopan bağ için bağ nakli yapılır. Bağ nakli hastanın kende bedeninden elde edilen bağlarla yapılabileceği üzere kadavradan elde edilen bağlar da tedavide kullanılabilir. Hastanın kendi vücudandan bağ nakli yapılması için uyluk art adelesi tendonları en fazla tercih edilen tendonlardır. Hemstring olarak isimlendirilen bu tendonlar diz eklemine açılan tüneller vasıtısıyla Artroskopik yöntem(kapalı ameliyat) kullanılarak kemiğe tutturulmaktadır.
Çok küçük çocuklarda, birden fazla bağın yaralandığı ve hastanın kendi dokularının yetmediği durumlarda, ya da daha evvel cerrahi müdehale yapılmış ve yapılan müdehalede kendi dokuları kullanılmış olan hastalarda ve kadavra grefti kullanılabilir. Operasyona dizin içine giriş oluşturmak üzere her biri 6,5 mm uzunluğunda üç adet çok küçük kesik açılarak başlanır. Artroskopide eklem içini görüntülemek için kullanılan aygıtın içeriyi aydınlatarak ekrana verdiği imaj sayesinde dizin iç kısmının manzarası sağlanmış olur.
Öncelikle menüsküsteki ve kıkırdaktaki ziyanlar tespit edilerek ön çapraz bağ yırtığının kalıntıları özel olarak geliştirilmiş neşterle temizlenir. Uyluk kemiğinin sabitlenmesi için uygun olan tünelin yerinin net olarak görülebilmesi için ön çapraz bağın uyluk kemiğine yapıştığı bölgenin yüzeyi süratli çiziklerle hazırlanır. Hazırlık evresi sonrası uyluk üzerinde kemikler ve kaval kemiği içinden tünel açılarak, kesim dizin ortasına orjinal ön çapraz bağ ile tıpkı konumda yerleştirilir. Açılan 5 ila 10 cm uzunluğundaki öteki bir delik vasıtasıyla modülün gerek diz kapağı kirişi, gerekse diz gerisi kirişinden toplanması sağlanır. Modül uzman doktorun tercihine nazaran, tünelden geçirmeden evvel ya da tünelden geçirildikten sonra gerdirilir ve sağlam bir ameliyat dikişi ile sabitlenir.
Parça yerine sabitlenirken tıpkı vakitte, varsa diğer zedelenmeler de giderilir ve açılan delikler kapatılarak diz steril sargı ile sarılır. Steril sargının çabucak çıkarılmayıp birkaç gün dizde kalması önerilir.
Artroskopi sonrası hastanın hastanede kalış müddeti 1-3 gün ortası olmakla birlikte, anestezi tesiri geçtikten sonra hasta birebir gün koltuk değneklerinden takviye alarak ayağa kaldırılabilir. Diz hareketlerinin birebir gün yahut sonraki gün başlatılması uygundur. Hasta birinci haftalar koltuk değneklerinden takviye alarak ve çok yüklenmeden yürür. Yapılacak idmanlar hastanın birinci üç hafta içinde diz hareketlerini kazanmasını sağlamasına karşın dize yerleştirilen greft dokusunun kemik tünellere tutunması 6 hafta sürebilir. Beşinci aydan sonra sportif faaliyetlere başlanabilir, fakat hasta bir yıl içinde eski sıhhatine kavuşabilir.