Ön çapraz bağ nedir, neden kıymetlidir?
Ön çapraz bağ, art çapraz bağ, yan bağlar ve menisküsler ile birlikte diz ekleminin sağlamlığını sağlayan kıymetli bir bağdır. En kıymetli misyonu, diz eklemini oluşturan kemiklerden biri olan kaval kemiğinin uyluk kemiğine nazaran öne çıkmasını önlemesidir. Ön çapraz bağ olmadığı vakit, yürüme ve öbür aktiviteler sırasında dizde boşalma ve bir güvensizlik hissi oluşur ki ön çapraz bağı kopmuş hastaların en kıymetli yakınması da budur. Günlük hayatta olagelen aktiviteler sırasındaki boşalmalar, diz içinde yer alan kıkırdak ve menisküs üzere öteki yapıların ziyan görmesine ve yaralanmasına neden olabilir. Münasebetiyle sportmen ve genç bir insanın ön çapraz bağı olmadan spor yapması muhtemel değildir.
- Ön çapraz bağ yırtığının belirtileri nelerdir?
Ön çapraz bağ, çoklukla kuvvetli sportif aktiviteler sırasında kopar. Çoklukla sportif aktiviteye başlarken yahut sonlarında ayağın yere takılması ile yahut rakibin darbesinin, dizin dönmesine yol açmasıyla bir kopma hissi ve hatta sesi alınır. Sportmen, yere düşer ve kalkıp üzerine basmakta zorluk çeker. Birçok vakit maçı bırakır ve birkaç dakikadan birkaç saate kadar geçen vakit içinde diz bölgesi şişer. Bu şişmenin nedeni, ön çapraz bağın kopması ile meydana gelen kanamadır.
Şişlik kaybolup biraz daha rahat hareket eder hale geldikten sonra, kişi günlük aktiviteler sırasında dizinde boşalma ve güvensizlik hissi algılamaya başlar. Şayet menisküs yırtığı da eşlik ediyorsa, dizin iç yahut dış tarafında yeri uygun tanımlanabilen bir ağrı duyulur. Boşalmalar sırasında bu ağrı artar.
Daha ileri devirlerde ise şayet kişi ameliyat olmazsa, diz önünde ve dizinin öteki bölgelerinde ağrılar giderek artar. Bunun nedeni, tekrarlayan boşalmalar sırasında kıkırdağın aldığı darbelerdir. Bilhassa dizin öne boşalması ile diz kapağı kıkırdağında geri dönüşü sıkıntı kıkırdak hasarı oluşmaya başlar.
- Kimler ön çapraz bağ ameliyatı olmalıdır?
Genç ve spor yapmak ve sportif aktivitelerine devam etmek isteyenlerin yahut profesyonel sporculuk yapanların ameliyat olması gerekir. Genç yaş çok kıymetli bir kriter olsa da daha ileri yaşlarda da daima sportif faaliyetlerde bulunmak isteyenlere de ameliyat önerilebilir.
Günlük kolay aktiviteler sırasında dizde boşalma olması ve ek olarak menisküs yırtığının eşlik etmesi de, ameliyatı zarurî duruma getirebilir.
- Ön çapraz bağı yırtılmış olan kişi, ameliyatı ne vakit olmalıdır?
Kişi, ameliyata karar vermişse, evvel travma sonrası oluşan şişliğinin geçmesi ve dizini tam hareket genişliğince hareket ettirebilmesi ve bacağına hakim olması gerekir. Şişlik için birçok vakit ponksiyon dediğimiz dize bir enjektör ile girilerek boşaltılması süreci gerekir. Başka bir formül, hafif bir şişlikte buz tedavisi uygulanmasıdır.
- Ön çapraz bağ ameliyatında neler yapılmaktadır?
Ön çapraz bağ yırtıldığında çoklukla femur dediğimiz uyluk kemiğine olan irtibatından ayrılır. Bazen de kendi içinde kopar. Her türlü durumda ön çapraz bağ dikilmemekte, yeni bir çapraz bağ oluşturulmakta yani rekonstrüksiyon yapılmaktadır. Bu süreç için ön çapraz bağın yerini alacak olan bağlara ihtiyaç vardır. Günümüzde çoklukla hastanın kendi bedenindeki öbür bağlar alınarak rekonstrüksiyonda kullanılmaktadır. Bunlara otogreft ismi verilmektedir. Sıklıkla kullanılan otogreftler, diz önünde diz kapağı kemiğimizi kaval kemiğine bağlayan patellar tendon ve diz iç ve art kısmından kalçaya uzanan hamstring tendonlarıdır.
Ön çapraz bağ rekonstrüksiyonu, artroskopik prosedürle yapılmakta, bu prosedürde evvel dizin değişik yerlerine açılan 4-5 mm. lik giriş yollarıyla ekleme girilip ön çapraz bağ ve menisküsler değerlendirilmekte, ön çapraz bağ yırtığı katılaştıktan sonra greft alımına geçilmektedir. Bu süreç için diz önünde patellar tendon için yaklaşık 10 cm., hamstring tendonları içinse yaklaşık 5 cm. lik kesiler yapılmaktadır.
Patellar tendon, alt bacağımızı açmamıza yarayan kirişimizdir. Münasebetiyle, greft olarak kullanılırken yalnızca orta 1/3’ü alınmaktadır. Bu nedenle, alınması sonrasında bir fonksiyon kaybı oluşmamaktadır.
Hamstring tendonları ise 3 adettir. Misyonları, dizi kıvırmaktır. Bunlardan iki tanesi, grasilis ve semitendinozus, greft olarak alınmakta, birebir vazifesi gören diğer tendonlar da bulunduğu için yeniden fonksiyon kaybıyla karşılaşılmamaktadır.
Alınan greftler, evvel dize uygulanmak üzere hazırlanır. Günümüzde, ön çapraz bağ rekonstrüksiyonu tek yahut çift bant teknikleri ile yapılabilmektedir. Doğal ön çapraz bağ, iki bant yapısındadır. Literatürde iki bant rekonstrüksiyon yapılmasını savunanlar, bu biçimde diz ekleminin rotasyona karşı direncinin yani stabilitenin daha başarılı bir biçimde kazanıldığını belirtmektedirler. Lakin bugüne kadar yapılan hiçbir bilimsel çalışma, çift bant rekonstrüksiyonun, tek bant rekonstrüksiyona üstünlüğünü kesin olarak kanıtlayamamıştır. Hatta, bugünlerde üzerinde en çok durulan teknik, tek bant anatomik rekonstrüksiyondur. Anatomikten kasıt, doğal ön çapraz bağın, uyluk ve kaval kemiklerindeki yapışma yerleri dikkate alınarak yapılan rekonstrüksiyondur. Bu halde de, çift bant rekonstrüksiyon kadar başarılı stabilite sağlandığını savunan otörler vardır.
Tek yahut çift bant olsun, alınan greftleri yerleştirmek için kaval ve uyluk kemiklerinde uygun halde tüneller açılır. Bu tüneller, en fazla 8-9 mm. çapındadır. Daha sonra hazırlanan greft, eklem içine artroskopik metotla yerleştirilir ve cerrahın tercih ettiği yol ve gereçlerle tespit edilir. Patellar tendon için tespit sıklıkla eklem içinden uygulanan iki vida ve bir U (staple) çivisinden ibarettir. Hamstring tendonları için de alternatif tespit gereçleri geliştirilmiştir. Uyluk kemiğinde transfiksasyon dediğimiz prosedürde , uzun bir titanyum çivi kullanılarak tünel içinden geçirilen greft asılmaktadır. Endobutton tekniğindeyse, ince uzun bir titanyum düğmeye geçirilen greft, uyluk kemiği dışına çıkarılıp döndürülerek uygulanmaktadır . Kaval kemiğinde, tekrar cerrahın tercihine nazaran, vida ve titanyum U çivisi kullanılabilir. Vidalar, eriyebilen tipte yahut titanyumdur.
- Ameliyat sonrası izlem nasıl olmaktadır?
Ameliyattan sonra âlâ bir rehabilitasyon yapılması gerekir. Cerrahi, tedavinin yarısıysa, rehabilitasyon öbür yarısıdır ve kesinlikle yapılmalıdır. Rehabilitasyona ahenk gösterecek mental yeterlilikte olmayan hastanın ameliyat edilmesi uygun değildir. Ameliyat sonrası rehabilitasyon, hastaya nazaran değişir ve tartışmalıdır. Çoklukla yalnızca ön çapraz rekonstrüksiyonu yapılan durumlarda, hasta sonraki gün çift koltuk değneği ile kaldırılarak % 50 yükle basması istenir. Ayrıyeten diz eklemi hareketlerinin de tolere edildiğince yapılması ve artırılması istenir. Hasta yattığı mühlet içinde daima pasif bükme aygıtına yerleştirilerek kıvırma hareketinin derecesi yükseltilir. Yeniden hastanın durumuna nazaran, 2-4 hafta sonunda tam yüke geçilebilir. Birtakım cerrahlar, bu müddet boyunca bilhassa yüklenme sırasında, kasıktan bileğe kadar uzanan ve kolay kolay takılıp çıkarılabilen yürüme aygıtı kullanmayı uygun bulur.
Ön çapraz rekonstrüksiyonu sırasında menisküs tamiri da yapılmışsa, menisküs yırtığının büyüklüğü ve yapılan tamiratın başarısına nazaran (yırtığın ölçüsü, yeri ve müddetine nazaran değişir) rehabilitasyon yönlendirilir. Menisküs yırtığı stabil ise erken hareket ve kısmi yüklenme verilebilir. Lakin yırtık uzunsa ve uygunlaşması uzun sürecekse birinci 3-4 hafta yüklenmeye müsaade verilmez ve diz ekleminin 90 dereceden fazla kıvrılmasına müsaade verilmez.
Ön çapraz bağ rekonstrüksiyonu sonrasında spora dönüş, tekrar hastaya nazaran değişir lakin ekseriyetle 6-9 aydan evvel müsaade verilmemesi önerilir. Spora dönüş, hastanın ameliyat olan bacağının kas gücü ile bedellendirilmektedir. Ameliyat olan bacak üst kasının, en az öteki bacak kas gücü kadar olması gerekir.
- Ameliyat edilen ön çapraz bağ tekrar kopabilir mi?
Rekonstrükte edilen ön çapraz bağın rastgele bir vakit tekrar kopması muhtemeldir. Bilhassa, profesyonel atletlerde bu durum muhtemeldir. Lakin, tekrar kopmanın en değerli nedenleri, atletin spora erken dönmesi ve uygun olmayan cerrahi tedavidir.
