“Off çok güldük kesin başımıza bir şey gelecek”
“Komşunun oğlunu çok kınadım başıma geldi”
“Zaten bu aksilikler daima beni bulur”
Gündelik hayatta öylesine söylediğimiz ya da düşündüğümüz bu olumsuz niyetler bizi birçok şeyden alıkoyarken ruhsal manada da yıkıma neden olabiliyor. Bilişsel çarpıtma olarak bilinen yanılgılı olumsuz niyet kalıpları; depresyon, evham ve öfke kontrolsüzlüğü üzere durumlara da yol açabiliyor.Psikiyatrist Dr. Uğur Hatıloğlu, en çok kullanılan kalıplaşmış kelamların hayatımızdaki olumsuz tesirleri ve bununla baş edebilme yolları hakkında bilgi verdi.
- KIRK KEZ DERSEM OLUR
Bu kelam, sık sık lisana getirdiğimiz olumsuz hisler barındıran söz yahut cümlelerin başımıza geleceğine dair kullanılır. ‘Falcılık’ diye bilinen bu çarpıtmada kişi, makûs bir şeyle karşılaşacağını düşünüp bununla ilgili onu destekleyecek ispatlar aramakta, kestirim yürütmeye çalışmaktadır. Genelde beşerler olumludan çok olumsuz anılarını daha çok hatırladıklarından sık sık düşünüp gerçekleşmeyenleri değil, olanları daha çok anımsama eğilimindedirler. Üstesinden gelmek için, sık sık aklınıza gelip gerçekleşmeyen olayları karşı ispat olarak kullanabilir ve o durumun olumsuz seyretmesine sebep olabilecek öteki sebepleri bulmaya çalışarak, bulabildiklerinizi çözme teşebbüsünde bulunabilirsiniz. Tabi buna inanmak istiyorsanız olumlu düşünerek gerçekleşmesini ümit edebilirsiniz “Bugün bana piyango çıkacakX40” gibi…
- ÇOK GÜLDÜM BAŞIMA BİR ŞEY GELECEK
‘Çok güldüm, başıma bir şey gelecek’ – ‘Buyurun cenaze namazına’: Bu kelamlar, olumsuz olayların eninde sonunda başına geleceğine yürekten inananların kullandığı sözlerdir. ‘Felaketleştirme’ diye tabir ettiğimiz bu çarpıtmada kişi başına gelebilecekleri çok büyütür ve en makus sonucu hayal eder. İçinde bulunduğu durumdan da bu nedenle keyif alamaz, ya da daha az keyif alırsa güya o olumsuz durumdan kurtulacağını düşünür. Halbuki ne yaparsak yapalım daima berbat bir şey başımıza gelebilir, bundan farklı düşünerek ya da hissederek tam olarak kurtulamayız. Problemle baş etme hünerlerimizi geliştirmek ve olan becerilerimize paha vermek, alternatifleri düşünebilmek, öteki insanların bununla nasıl baş ettiğini ve neden sizin üzere hissetmediğini anlamaya çalışmak, daha evvel gerilimli ömür olayların üstesinden nasıl geldiğimizi anımsamak, her olumsuz olaydan kazanımlar elde edebileceğimizi bilmek, bu fikirlere karşı bizi daha az dertli hissettirecektir.
- HEP BENİ BULUR
‘Beni bulur’ – ‘Kabak tekrar benim başıma patladı’: ‘Aşırı genelleme’ kişinin başına gelen bir olayın tarih üzere daima tekerrür edeceğine inandığı çarpıtmadır. Rastgele olumsuz bir olayla karşılaştığımızda güya her gün o olayı yaşıyormuş üzere düşünüp kızarız ya da tekrar olacağından endişeleniriz. Çok genellediğimiz vakit öteki tüm olasılıkları gözden kaçırmış oluruz, kendimizi düzgünden güzele daha da makûs hissederiz. Diğerlerinin başına da olumsuz olayların geldiğini düşünmek, başımıza ne kadar sıklıkta o tip olumsuz olaylar geldiğini hesaplamak ki genelde düşündüğümüzden daha azdır, öbür günler ve durumlarla o durumu kıyaslamak işe yarayabilir.
- KINARSAN BAŞINA GELİR
Bu kelamı sevdiklerimizi ve kendimizi korumak için sık kullanırız. Oburlarının olumsuz fikir ve davranışlarını gördüğümüzde bunu yaşamamak için bunları konuşmaktan, eleştirmekten yahut düzeltmeye çalışmaktan kaçınırız. Ya da başımıza gelen olumsuz durumların, geçmişte emsal bir olayda tenkitte bulunduğumuzdan başımıza geldiğini sanırız. Bu kendimizi suçlamamıza, hatta yalnızca buna odaklanmamıza yol açar ki şu anda sergilediğimiz olumlu davranışları gözden kaçırmamıza sebep olabilir. ‘Pişmanlık eğilimi’ olarak bilinen bu olumsuz kalıp nedeniyle daima önlem almaya çalışırız. Zira yapabileceğimiz yeni bir yanılgı gelecekte diğer bir problemle karşılaşmamıza sebep olabilir. Elbette geçmişte yanlışlar yapmışızdır ve yeniden yapabiliriz. Yanlışlarımızla tecrübe kazanıp, yanlışlarımızla öğreniyoruz. Kusurlarımızla ilgili kendi hatamızı aramak, bulmak ve düzeltmek doğal; bununla yaşayıp hayatımıza buna nazaran istikamet vermekse sıhhatsizdir.
- BU BÜSBÜTÜN VAKİT KAYBI
‘Bu büsbütün vakit kaybı’ – ‘Ya herru, ya merru’ – ‘Ya daima ya hiç’: Bireylerin ya da olayların siyah ve beyaz üzere uç noktalarda değerlendirildiği çarpıtma ‘kutupsal/ikili düşünme‘ ismini alır. Mükemmelliyetçiliğin merkezinde yer alan bu olumsuz kalıp en ufak yanlışta kendinizi en tabana batırmanıza yol açar. Aslında hayat çok seyrek olarak ya o denli ya böyledir. Cihanda mutlak yoktur. Bu yüzden kendinizi mutlak durumlara zorlarsanız birçok vakit buhran içinde yaşarsınız. Zira bu durum gerçek hayatla örtüşmez. Siyah-beyaz renkleri ortasındaki grileri bulmaya çalışmak, ikili düşünmenin hayatınızda nelere yol açtığını görmek, bu türlü düşünmenin size nasıl geri döndüğünü gözlemlemek, gri tonlarda yaşadığınızda hayatınızın varsayım ettiğiniz kadar berbat gidip gitmediğini gözden geçirmek, olumlulara odaklanmak ve alternatifleri kıymetlendirmek yararlı olabilir.
