ÖLÜM VE DİĞER KAYIPLAR

Sizin hiç babanız öldü mü?

Benim bir kez öldü kör oldum

Yıkadılar aldılar götürdüler

Babamdan ummazdım bunu, kör oldum

( Cemal Süreya )

Tüm dünyada kayıplar, sanatın her kısmına bahis olmuştur. Kayıpların en

somut hali sevdiğimiz birinin vefatıdır. Meğer ayrılmak, boşanmak, iş kaybı, ekonomik

kayıplar da yas tutmamıza neden olurlar. Bu yazıda yüklü olarak, sevdiğimiz birinin

ölümü sonrasında yaşadıklarımızdan bahsetmeyi amaçladım.

1) Ne vakit kaybetmeye başlarız? Kayıplardan kar sağlayabilir miyiz?

Doğduğumuz andan itibaren bir şeyleri kaybederek büyürüz. Birtakım kayıplar,

fiziksel ve ruhsal olarak sağlıklı büyümenin, gelişmenin anahtarıdır. Bebek, sütten

kesildiğinde annesinin göğsünü bırakır; Fakat tıpkı vakitte sütünü bardaktan içmeye

başlayarak gelişim basamaklarında tırmanır. Bir başka örnekse bebeğin, yürümeye

başladığında kucakta taşındığı vakitteki güvenliğini kaybetmesidir. Bu sayede bebeğin,

bakıverene olan bağımlılığı (bağlılıkla karıştırılmasın) azalır. Gelişim dönemlerini

sorunsuz geçiren çocuk özgürlük ve özerkliğe yanlışsız adım atar. Birçok ebeveynin

“çocuğum kendine güvenmiyor” biçiminde başvurusu olduğunu ya da danışmanlık aldığını

biliyoruz. İşte, üstte kısaca bahsettiğim gelişimsel kayıpları engellenmiş ya da

geciktirilmiş çocukların, kendi kendini yönetip özgün kararlar alabilmesi zorlaşmaktadır.

Ve bu durum çocuğun, artık ve gelecekte kendine itimat sorunu yaşamasının

sebeplerinden biri haline gelmektedir.

2) Neden sevdiğimiz birinin vefatına birbirimizden farklı yansılar veririz?

Bir yakınımız öldüğünde, “yas işi” dediğimiz, iç dünyamız ile dış dünya

arasında yine istikrar kurulmasını sağlayan süreç başlar. Tıpkı parmak izlerimiz gibi

yaslarımız da birbirinden farklıdır.

Bazılarımız yas tutup ömrüne devam ederken, kimilerimizin hayatı bir noktada donup

kalır güya. Bir kişinin yas tutabilmesi aşağıdaki durumlardan etkilenir;

-kişinin duygusal olgunluğundan

-kaybedilen bağın özelliklerinden

-kaybın gerçekleştiği koşullardan

-kaybedilen objeye bağımlılık (bağlılık değil) derecesinden

-acı verici hislere katlanabilme yeteneğinden

-kayıp sonrası hissedilen sıkıntının dışa vurulmasına getirilen kısıtlamadan

3) Kayıp sonrası neler yaşanır?

Kayıplar hakkında bilinmesi gereken birkaç değerli nokta vardır. Birincisi her kaybın

bizi kaçınılmaz bir biçimde “keder” içine sürüklemesidir. İkincisi ise her kaybın,

kapattığımızı, unuttuğumuzu ya da önemsemediğimizi sandığımız eski kayıpları

canlandırmasıdır. Üçüncüsü ve çıkar olarak nitelendirilen kısmı, yası tam olarak

tutulabildiğinde, büyüme ve yenilenme için âlâ birer araç olabilmesidir.

4) “O’nu kaybettiğimde, vefatını kabul edene kadar birçok his ve düşünceyi

birlikte yaşadım. Karmakarışık hissediyordum. Bu neden olur?

Kayıplarımızdan sonra, şartlar uygunsa “yas tutma” periyoduna geçeriz.

Bazen şartlar yas tutmaya uygun olmayabilir. Savaş vakitleri üzere. Savaş

zamanlarında öncelik, hayatta kalmak ve geride kalanları hayatta tutmaktır. Kaybın

gerçekleştiği ortamdan uzakta olduğumuzda ise aşağıda bahsi geçecek olan inkâr evresi

uzayabilir.

Yas tutmanın iki evresi vardır. Birincisi “Kriz Periyodundaki Keder” ve ikincisi ise

“Yas İşi”dir.

Kriz periyodundaki ıstırapta, mevti kabul etmeye karşı direniriz.

Yüzleşmekten kaçınmak ismine her türlü çabayı sarf ederiz. Zira kayıp birinci anda, bizim

her şeyi denetim edebileceğimiz ve her şeyin nasıl bir yol izleyeceğini önceden

anlayabileceğimiz inancını sarsar. Meğer “yoksunluğa” ve “terk edilmeye” uyum

sağlamamız gerekmektedir. Sürece hâkim olan ise kaybettiğimizin geri gelmesine olan

yoğun isteğimizdir. Sıklıkla kendimizi “bu makus bir hayal, uyanacağım ve her şey bitecek”

şeklinde fikirler içinde buluruz. Kriz periyodundaki acı ekseriyetle karmakarışık

şekilde ortaya çıkan beş alt evreden oluşur. “İnkâr” olarak da isimlendirdiğimiz yukarıda

bahsedilen birinci evre, kayıp karşısında yaşadığımız şoku emer. Acı gerçeği yavaş yavaş

kabul edebilmemiz için gerekli tabanı hazırlar. Bazen kendimizi, ölen yakınımızın sesini

duyarken, odada onun varlığını hissederken, kapıdan her an giriverecekmiş gibi

beklerken buluruz. Bu evreye “bölme” ismi verilir. Bir tarafımız vefatı inkar ederken bir

tarafımız ise kaybın farkındadır. Bir yandan da kayıptan evvelki son günleri, son anları geri

getirmeye çalışırız. “Pazarlık etme” diye isimlendirdiğimiz bu devirde “şunu yaparsam

bu makus hayalden uyanırım, keşke istediği şeyi alsaydım, o makus kelamları söylemeseydim,

hasta olduğunda daha fazla ilgilenseydim, konuşurken daha dikkatli dinleseydim…” gibi

düşüncelere boğuluruz. Kayıp duygusu içimize işledikçe “iç sıkıntısı” duyarız. Bu evrede

artık reddedilme ve güçsüzlük hislerimiz harekete geçmiştir. Zira birisi istemeden de

hayatımızdan çıksa geride kalan olmak “öfke” duymamıza sebep olur. Öfke evresi,

gerçekleri kabul etmeye başladığımızı gösteren sağlıklı bir süreçtir. Unutulmamalıdır ki

bu evreler çoğunlukla iç içedir. Kriz devrindeki sıkıntı sonlanırken, inkâr ve bölme

evrelerinin ise yavaş yavaş azaldığı görülür.

Kaybettiğimiz kişinin duygusal varlığı ile yeni ve daha uygun bir ilişki

düzenlemeye “yas işi” deriz. Epeyce yorucu bir süreçtir. Bağlantının bizim için ne anlama

geldiğini, neyi yitirdiğimizi anlamlandırabilmek için, geçmişi daima tekrar tekrar hatırlarız.

Hayal kırıklıkları, çözümlenememiş gerginlikler, bıraktığı yaralar… Istırap ve öfke

hissetmemize sebep olurlar.

Ek olarak her kaybın yan kayıpları da vardır. Ekonomik kayıplar, konum

kaybı ve rahat hayatın kaybı üzere.

4) “O, öldüğünden beri gülmek bana acı veriyor. Hayatıma Onsuz devam edebilecek

miyim? Bilmiyorum. Bu haksızlık değil mi? Onun sevdiği şeyleri yapamıyorum,

neden hatalı hissediyorum?”

Yas tutmanın hayli yorucu bir süreç olduğundan bahsetmiştik. O denli ki

elden ayaktan kesilir, yemez içmez oluruz ya da çok yerken buluruz kendimizi.

Uykularımız kaçar. Daha birçok fizikî belirti baş gösterir. Hissettiğimiz tasa duygusu bir

çeşit rahatlama da sağlar. Zira hala ölen kişi ile aramızdaki en besbelli ilişkidir. Bir

taraftan da gündelik hayat, yapılacaklar listesi ile karşımıza dikilmiştir. Gidilecek bir iş,

bakılacak çocuklar, ilgilenilecek bir eş ve kacı. Bu durumda sıkıntının giderek azalması

karşısında ölen bireye ihanet ediyormuş üzere hissederiz.

“O orada, mezarda bir başına yatarken ben nasıl bu türlü şeyler düşünebilirim”

“Dondurmayı çok severdi, o öldüğünden beri yiyemiyorum”

“O öldü, gitti. Yapılması gereken bir sürü işle nasıl uğraşabiliyorum? Hayaldeyim güya. Bir

filmin içinde üzereyim. Her bir iş halledildikçe acım da artıyor güya…”

Bunlar ve gibisi telaffuzlar içinde buluruz kendimizi.

5) “Aslında yeterliyim. Hayatım yoluna girdi sayılır ancak neden her yıl onun öldüğü

tarihte ya da değerli anlarımızı yaşadığım vakitlerde acı çekiyorum?”

Unutmayın ki bizler, bizim için kıymetli ve kıymetli olan hiçbir şeyi ya da hiç

kimseyi büsbütün bırakmayız. Bu da, yasımızı tam manasıyla tuttuğumuzda bile, bazı

anlarda tasa hissini tekrar hissetmemize neden olur. Vefat tarihleri, değerli günler,

mevsimler, kimi aylar, saatler…gibi.

6) Bir kayıp akabinde ne vakit bir uzmana başvurmalıyız?

Kayıplar, hepimiz için kaçınılmazdır. O kadar büyük bir acı duyarız ki; ağır tasa duygusu, bir

süre yemeden içmeden kesilme, birçok şeyin manasını yitirdiği kanıları, uyku değişikliği ve

gittikçe artan bir hasret duygusu ile yas sürecine gireriz. Bir ile iki yıl ortasında yasımızı

tamamlayarak yaşamaya devam ederiz. Bazen yas işi gerektiği üzere gitmez ve yardım almamız

gereken durumlar ortaya çıkabilir. Bu durumlar;

-hissettiğimiz ıstırap ve öteki hislerin 2(iki) yıldan daha uzun sürmesi,

-işimizi, toplumsal bağlantılarımızı, akademik çalışmalarımızı yürütemeyecek seviyede kötü

hissedilmesi,

-yaşanılan ağır suçluluk hissi nedeniyle ölmek istenmesi, intihar planlarının yapılması,

intihar teşebbüsünde bulunulması

-değersizlik, yetersizlik fikirleri ve başka depresif belirtilerin varlığıdır.

Başa dön tuşu