Sıkıntı yaratıcı ve tekrarlayıcı kanıların bulunması ve bu kanıları uzaklaştırmak için kimi davranış kalıplarının yerine getirilmesi halinde gözlenen tabloyu tanımlamak için “Obsesif Kompulsif Bozukluk” tanısı kullanılır.
Hastalığın iki basamağı vardır. Birinci evrede obsesyonlar bulunur, ki bunu “takıntılı düşünceler” olarak çevirebiliriz. Öteki kanılardan farkı her vakit emin olamama ve “acaba …?” halinde giden cümlelerle birlikte görülmesidir. Örneğin “acaba bana hastalık bulaşır mı”, “acaba kapıyı açık unutmuş muyumdur”, “acaba çocuğuma ziyan verir miyim, intihar eder miyim” “acaba aklıma gelen şeylerden ötürü suçlanır mıyım, günahkar mıyım” vs.
İkinci basamakta kompulsiyonlar bulunur. Bunlar obsesyonları zihinden uzaklaştırmak ve düşünceyi azaltmak için kullanılan aksiyonlardır. Bunlar dışarıdan fark edilip edilmemesine nazaran açık ve örtülü olarak iki çeşitte olabilirler. Örneğin, kirlenme telaşından ötürü olağandan çok fazla el yıkamak açık kompulsiyon iken, zihne gelen makus fikirleri uzaklaştırmak için dua etmek ya da sayı saymak örtülü kompulsiyon olarak sınıflandırılır.
Bazen bu kompulsiyonlar ritüeller formunda olabilir. Yirmiye kadar sayı sayarak el yıkama, ya da bu takıntılı davranışları muhakkak bir sıraya koyma üzere.
Obsesif Kompulsif Bozukluğun kimi tipleri vardır. Kirlenme-bulaşma, emin olamama-kontrol etme, biriktirme, düzen-simetri, ziyan verme, zihinsel takıntılar ( kutsal varlıklara küfür kanıları, aileden biriyle cinsel bağlantıya girme kanıları, eşcinsel olduğu istikametinde düşünceler). Bu hastalığın biyolojik temelleri tam olarak açıklığa kavuşmamış olsa da bu tiplerin her birinde beynin farklı bir bölgesinde çok aktivite saptanmıştır.
Ortak özellik olarak her bir tıpta eksiksiz olmama ve tamamlanmamışlık hissinin eşlik ettiği söylenebilir. Yeniden bu bireylerde mizaç özelliği olarak mükemmeliyetçilik, yüksek ahlaki pahalar ve beklentiler, katı ve acımasız bir yargılama sistemi dikkati çeker. Yani şahıslar çoğunlukla hem kendilerine hem de diğerlerine karşı “ya daima ya hiç” mantığıyla hareket ederler. Kazayla sebep olunan olumsuz bir sonuçla ilgili kendilerini eleştirirken fazla acımasız davranırlar. Hatta olumsuz bir sonucu engelleyemediklerinde kendilerini bu sonuca yol açmış olarak görebilirler, bu bahiste kendilerini suçlayabilirler.
Ayrıca kişinin bu hastalığın farkında olup olmaması açısından da hastalık ikiye ayrılır. İç görüsü az olan tipte kişi fikirlerindeki ve davranışlarındaki aşırılığın farkında değildir, bunları olağan olarak kıymetlendirir. Bu durumda bir arada yaşadığı ya da çalıştığı bireyler durumu fark edip kişiyi tabibe yönlendirebilir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk bayanlarda ortalama 22 yaşlarında, erkeklerde ortalama 15 yaşlarında başlar. Olayların dörtte birinde çocukluk çağından itibaren hastalığın belirtileri gözlenebilir. Kimi hadiselerde hastalığa tikler eşlik edebilir. Kronik bir seyir kelam hususudur ve bizatihi düzelme çok enderdir. Gerilimli ömür olayları ile belirtilerin şiddetinde artış görülebilir.
Tiklerin eşlik ettiği tip ve toplama-biriktirme tipi, tedavilere başkalarına oranla daha dirençlidir.
TEDAVİ
Tedavide Bilişsel Davranışçı Terapi en sık kullanılan ve tesiri araştırmalarda en düzgün gösterilebilmiş olan terapi usulüdür. Öncelikle şahıstaki gerçek dışı zihinsel çarpıtmalar ortaya konur. Bunlar çoklukla “abartılmış tehdit algısı”, “kesinlik arayışı-belirsizliğe tahammülsüzlük”, “abartılmış sorumluluk duygusu” üzere bahislerdir. Daha sonra hastalığın seyri esnasında oluşan ve vakitle gerçek dışı niyet ve davranış kalıplarının oluşmasını sağlayan sistemlere odaklanılır. Örneğin kişi yıllardır her tokalaşma sonrasında hastalık bulaşacağı kanısıyla ellerini yıkamışsa, ya da çocuğunu bıçaklayabileceği niyeti her zihnine geldiğinde bıçakları saklamışsa; zihin ister istemez bu fikirlerin verdiği zahmetin geçmesinin tek yolunun bu kompulsiyonları yerine getirmek olduğu fikrine kapılacaktır. Bunu, sigara içmemenin verdiği ezayı azaltmanın tek yolunun sigara içmek olduğu biçiminde bir yerleşik inancı olan sigara bağımlısının durumuna benzetebiliriz. Terapinin temel fonksiyonu de işte bu zihinsel kodlamaları kırmak ve değiştirmek formunda ortaya çıkar.
Hastalığın tartısına nazaran doktor bazen terapiye ilaç tedavisi eklemeyi düşünebilir. Epey tesirli olduğu kanıtlanmış ilaçlar mevcut olmasına rağmen tek başına ilaç tedavisi uygulanan olaylarda tedavi kesildikten sonra hastalığın geri gelme oranlarının yüksek olduğu bilinmektedir. En sık uygulanan metot, terapi ile ilaç tedavisinin birlikte başlaması ve kişi terapide ilerledikçe ilaç tedavisinin azaltılarak sonlandırılmasıdır. İlaç tedavisi bilhassa ağır hadiselerde terapide kompulsiyon davranışlarının bırakılması ve obsesyonların verdiği sorunun göğüslenmesi istendiğinde, bireyde oluşacak ezayı azaltmada kıymetli bir fonksiyona sahiptir.