Menisküsler diz ekleminde yer alan C halinde kıkırdak gibisi yapılardır. Diz eklemini oluşturan iki ana kemik olan femur ve tibia ortasında yer alırlar. Biri iç oburu dış olmak üzere her dizde ikişer tane menisküs bulunur.
İç ve dış menisküsün şematik ve artroskopik imgeleri, iç menisküste yırtık izlenmekte
İç ve dış menisküsün şematik ve artroskopik manzaraları, iç menisküste yırtık izlenmekte
MENİSKÜSLER NE İŞE FAYDA?
Kırk yıl öncesine kadar menisküslerin işe yaramaz artıklar olduğu düşünülürdü. Bu nedenle dizi ağrıyan her hastada menisküs yırtığı akla gelir ve ameliyat sırasında menisküsler sağlam bile olsa, nasıl olsa ileride yırtılacak diye büsbütün çıkartılırdı. Lakin son yıllarda menisküslerin dizlerin olağan fonksiyonu için çok kıymetli misyonları olduğu anlaşıldı. İki kemik ortasında yerleşen menisküsler bir conta üzere vazife yaparak eklem kıkırdağını olağandışı yüklenmelerden korurlar. Dize gelen yüklerin taşınması ve aktarılmasında çok değerlidirler. Ayrıyeten eklem yüzlerinin uyumluluğunu artırırlar ve eklem sıvısının eklem içi sirkülasyonuna katkıda bulunurlar. Menisküsler olmadığında diz eklemine gelen yükler direkt eklem kıkırdağına binerek erken aşınmaya yani osteoartrite yol açarlar. Bu bilgilerin ışığında, günümüzde menisküsleri korumak ortopedistlerin birinci önceliği haline gelmiştir.
MENİSKÜS YIRTIKLARI NASIL OLUŞUR?
Futbol sırasında sabit ayak üzerinde dönme hareketi sırasında menisküs yırtığı oluşabilir
Futbol sırasında sabit ayak üzerinde dönme hareketi sırasında menisküs yırtığı oluşabilir
Gençlerde ve ileri yaştaki bireylerde menisküs yırtıklarının oluş hali farklıdır. Gençlerde, menisküsün yırtılması için çok önemli bir travma gerekir. Bu çoklukla sabit ayak üzerinde dönme hareketi sırasında oluşur. Futbol, basketbol, kayak üzere sporlarda oluşan yırtıklar buna örnektir.
Yıllar geçtikçe menisküsler sağlamlık ve esnekliklerini kaybederek “dejenere” olurlar. Dejenere menisküslerin çok daha kolay yırtılabilirler. İleri yaştaki bireylerde kolay bir çömelme yahut halıya takılma ile menisküs yırtıkları oluşabilir.
Dış menisküs, iç menisküse nazaran daha hareketlidir, bu nedenle iç menisküs yırtıkları daha sık görülür. Az de olsa, menisküslerde doğuştan form bozuklukları olabilir. Bu tip menisküsler yırtılmaya daha müsaittir ve çocuk yaşlarda bile belirti verebilir.
MENİSKÜS YIRTIKLARININ BELİRTİLERİ NELERDİR?
Menisküs yırtığının şematik görünümü
Menisküs yırtığının şematik görünümü
Menisküs yırtıkları oluşurken hastalar çoklukla ani bir ağrı batma ya da yırtılma hissederler. Yırtılan menisküsün hangisi olduğuna bağlı olarak ağrı dizin iç ya da dış kısmında daha besbellidir. Birkaç saat içinde dizin içinde sıvı yahut kan toplanmasına bağlı olarak diz ekleminde şişlik ortaya çıkar. Ekseriyetle yaralanan dizin üzerine basmak mümkündür lakin topallama vardır ve atletler çoklukla sporu bırakmak zorunda kalırlar. Yaralanma şiddetli ise menisküs yırtıklarına diz ekleminin çapraz ya da yan bağlarının kopmaları da eşlik edebilir. Bu durumda dizde emniyetsizlik ve boşluk hissi üzere belirtiler de ortaya çıkabilir. Bazen yırtılan menisküs modülü, diz eklemini oluşturan kemiklerin ortasında sıkışarak diz hareketini pürüzler. Kilitli diz olarak bilinen bu durumda erken devirde cerrahi tedavi yapılması gerekir.
Zaman geçtikçe dizdeki yaygın ağrı azalarak ilgili menisküsün üzerinde noktasal hale gelir. Ağrı bilhassa ani dönüşlerde ve çömelme sırasında ortaya çıkar. Yırtık menisküs kesimleri eklem yüzleri ortasına girerek dizde takılma ve kilitlenme üzere belirtilere yol açabilir. Bu beraberinde daha evvelden dizde olmayan kıtırtı gibisi seslere de yol açabilir.
MENİSKÜS YIRTIKLARINA NASIL TEŞHİS KONULUR?
Doktorunuzun menisküs yırtığı teşhisine ulaşması için evvel olayın oluş halini anlatmanızı isteyecektir. Daha sonra dizinizi muayene ederek menisküs yırtığı bulgularını araştırır. Bu sırada yan ve çapraz bağlarınızı da muayene eder. Güzel bir kıssa ve fizik muayene sonrasında menisküs yırtığı tanısı büyük ölçüde ortaya çıkar. Dizinizdeki aşınma-eskimenin ölçüsünü kıymetlendirmek ve kemik yapılarda diğer bir sorun olup olmadığını anlamak için hekiminiz röntgen grafileri isteyebilir. Menisküs yırtıklarının teşhisini doğrulamak için son yıllarda en sağlam metot diz ekleminin manyetik rezonans görüntülemesidir (MRG).
MRG’de iç menisküs yırtığının görüntüsü
MRG’de iç menisküs yırtığının görüntüsü
MRG’nin menisküs yırtıklarını saptamadaki doğruluk oranı, tarzına uygun çekilir ve tecrübeli ellerde değerlendirilirse % 95’in üzerindedir. Lakin tedaviye karar vermede tek belirleyici MRG değildir. Birtakım olgularda yırtık olmadığı hale yırtık varmış üzere imaj elde edilebilir (yalancı müspet sonuç) ya da tam bilakis yırtık olduğu halde MRG’de saptanamayabilir (yalancı negatif sonuç).
Özellikle daha evvelce menisküse yönelik cerrahi tedavi yapılmış ise kusur hissesi çok artar ve daha ileri tanısal formüllere gerek olabilir. Bu nedenle tedavinize karar verirken hekiminiz yalnızca MRG bulgularını değil, sizin kıssa ve fizik muayene bulgularınızı da göz önüne alır. Birtakım hallerde bu teşhis prosedürlerinin hepsi yetersiz kalabilir. Bu durumda artroskopi ile teşhis doğrulanır.
Bakınız bu web sitesindeki “Artroskopik cerrahi nedir” kısmı.
MENİSKÜS YIRTIKLARINDA TEDAVİ SEÇENEKLERİ NELERDİR?
Gençlerde menisküs yırtıklarının tedavisi çoğunlukla cerrahidir. Çok ender görülen ve tam kat olmayan kimi küçük yırtıklar dışında menisküslerin zaten düzgünleşme yeteneği yoktur. Bariz yakınmaları olan hastalarda cerrahi müdahale ile menisküs yırtığı onarılmaya çalışılır, şayet yırtık tamire uygun değilse yırtık olan kısım çıkartılır.
İleri yaştaki hastalarda menisküs yırtıklarına çoklukla dizde artroz (aşınma, yıpranma, kireçlenme) eşlik eder. Bu durumda yalnızca menisküs yırtığına müdahale etmek sorunu tam olarak çözmeyebilir. Hekiminiz bu durumda ilaç tedavisi ile belirtilerin baskılanmasını, eklem içi enjeksiyonları, artroskopik cerrahiyi ya da artroskopi ile birlikte kemik düzeltici ameliyatlardan birine karar verecektir.
MENİSKÜS TAMİRATI NASIL YAPILIR?
Dizin uzun periyot sıhhati için çok kıymetli olan vazifelerini yerine getirmeleri için menisküs yırtıklarında birinci seçenek tamirdir. Menisküslerin damarlanma özellikleri nedeniyle düzgünleşme yetenekleri çok yüksek değildir ve menisküs yırtıklarının kabaca beşte biri tamire uygundur. Menisküs tamiri günümüzde artroskopik cerrahi ile yapılmaktadır.
Menisküs tamirinin şematik görüntüsü
Menisküs tamiratının şematik görüntüsü
Doktorunuz yırtığın tamire uygun olduğuna karar verdikten sonra özel kanüllerden yerleştirilen uzun iğneler ile menisküs yırtığınızı onarabilir. Yırtık boyunca 3-4 mm ortayla menisküsün hem üst hem alt yüzünden dikişler atılır.
Dış menisküs tamiri için geliştirilen özel dikiş aygıtı kullanılarak yapılan tamir.
Dikişlerin eklem dışına çıkartılıp bağlandığı yerde ek küçük bir kesi yapılmasına gerek vardır. Son yıllarda geliştirilen birtakım implant-dikiş kombinasyonu aygıtlar ile menisküs tamiratı çok daha kolay hale gelmiştir. Bu implantlar kullanıldığında diz dışında ikinci bir kesiye muhtaçlık yoktur.
Dikiş-implant kombinasyonu aygıtlar ile menisküs tamiratı.
Yapılan tamirin sağlamlığı ve eklem içinde yapılan öteki teşebbüsler (ör. Çapraz bağ cerrahisi) olup olmadığına nazaran ameliyat sonrası periyotta birkaç hafta koltuk değneği kullanmanız ve çömelmekten kaçınmanız gerekli olabilir. Spora dönüş 4 hafta ile 4 ay ortasında değişen müddetlerde olabilir. Menisküs tamirinin muvaffakiyet oranları yırtığın tipi ve yapılan cerrahinin haline nazaran değişmekle birlikte % 70 ile 95 ortasındadır. Yapılan tamire karşın menisküs iyileşmeyebilir yahut tekrar yırtılabilir. Öbür bir deyişle, menisküs tamiri yapılan hastaların % 5-30’unda ikinci bir cerrahi gerekli olabilir. Başarısızlık oranı yüksek üzere görünmekle birlikte, menisküsler olmadığında dizde meydana gelecek aşınma göz önüne alındığında bu risk kabul edilebilir seviyededir. Yapılan tamir başarısızlıkla sonuçlanırsa kolay bir ameliyatla yırtık olan menisküs modülü çıkartılabilir.
MENİSEKTOMİ NEDİR?
Parsiyel menisektomi
Parsiyel menisektomi
Doktorunuz, menisküs yırtığınızın tamire uygun olmadığına karar verirse, yırtık olan menisküs modülü çıkartılır. Bu sürece menisektomi ismi verilir. Bu süreç sırasında yalnızca yırtık olan kısım çıkartılarak menisküsün geriye kalan sağlam kısmı korunmaya çalışılır. Buna parsiyel menisektomi ismi verilir.
Ne kadar çok menisküs dokusu korunabilirse dizin uzun devir sıhhati için o kadar yeterli olur. Çünkü korunan menisküs dokusu kısmen de olsa yük taşımaya devam eder. Parsiyel menisektominin erken periyot sonuçları çok düzgündür. Ameliyat sonrasında önemli bir rehabilitasyon programına gerek yoktur. Sıklıkla konutta yapılan idmanlar sonrası birkaç gün yada hafta içinde olağan hayat ve spora dönmek mümkündür.
15 yıldan uzun müddetli takiplerde, parsiyel menisektomi yapılan hastaların yaklaşık beşte birinde dizde aşınmaya bağlı bulgular ortaya çıkabilir. Bu bulgular bilhassa dış menisküsü çıkartılan hastalarda, iç menisküsü çıkartılanlara nazaran daha şiddetli ortaya çıkar.
MENİSKÜS NAKLİ NEDİR?
Sentetik menisküs
Sentetik menisküs
Menisküsleri ileri derecede hasar görmüş ve büsbütün çıkartılması gereken hastalarda, dizdeki aşınmanın önüne geçmek için menisküs dokusun nakli gündeme gelmiştir. Kadavralardan alınan dondurulmuş menisküs dokuları, hastalık taşınmasını önlemek için testleri yapıldıktan sonra nakledilebilir. Ülkemizde şimdi uygulaması çok hudutlu olan bu sürecin 10 yıllık takipteki başarısı % 60-80 ortasındadır. Hayli büyük bir cerrahi süreç gerektiren menisküs nakli ile birlikte kemiğe yönelik ameliyatlar da gerekli olabilir. Yapılan testlere karşın, milyonda üç civarında hastalık taşınması riski vardır.
Başka bir beşerden alınan dokular yerine sentetik menisküs dokusunun üretimi ve nakli konusunda çalışmalar devam etmektedir. Bugünkü teknoloji ile yalnızca kısmi menisküs kayıplarında sentetik menisküs dokuları kullanılabilmektedir.
