Bölgelerden biriside menisküslerimizdir. Menisküsler diz bölgesinde en büyük iki kemiğimizin kesiştiği noktada ‘C’ halinde mevcut olan ince yastıkçıklardır. Diz de yuvarlak uyluk kemiği (femur) ile düz kaval kemiğinin (tibia) uyumlu bir eklem oluşturması, yükün taşınması, birçok istikamete dönme hareketinin yapılabilmesi, femur (uyluk kemiği) ve tibia (kaval kemiği) ortasındaki güç istikrarının sağlanması üzere misyonlar de rol oynarlar.
Futbol üzere karşılıklı temas sporlarında dizin dönmesi, ani hareketlerde meydana gelen katlanma, tek diz üzerine yük alınması sonrasında menisküsler yırtılabilir. Atletlerde bu yaralanmalara ön çapraz bağ(ÖÇB) yaralanmaları da eşlik edebilir. İleri yaş kümesinde ise menisküsler rastgele bir travma olmaksızın diz de gelişen dejenerasyon ve kıkırdakhasarına bağlı olarak yırtılabilirler. Ayrıyeten her yaş kümesinde bir travma olmaksızın dejenerasyonla giden yırtıklar görülebilir.
Belirti ve şikayetler
Diz içerisinden gelen sesler yırtığın birinci bulguları olabilir. Dizde ödem gelişene dek sportmenler oyuna devam edebilir, ya da günlük aktiviteler yapılabilir. Lakin ödem geliştiğin de şikayetler oluşur. Şikayetler 24 – 48 saat içerisinde gelişir.
- Diz de gerginlik ve şişlik
- Eklem hareket açıklığında azalma
- Diz de sıvı toplanması
- Menisküsün yırtık modülü eklem içine düştüğünde takılma, kitlenme.
Tanı
Doktorunuza herşeyin hangi travma ile nasıl başladığını anlatın, hekiminiz çeşitli hareketler ile dizinizi muayene edecektir. Ayırıcı teşhis için röntgenler ve menisküslerin görüntülenmesi için MRI istenebilir. Dizin kitli kaldığı durumlarda artroskopik muayene önerilebilir. Menisküs yırtıkları birkaç tipte olabilir.
Sporcular da dönme sonrasında oluşan dikey ya da kova sapı üslubunda yırtıklar,
Genç atletler de daima tekrarlayan tipte travmalar sonrası koşma üzere oluşan radial ya da gaga üslubunda yırtıklar
Yaşlılar da kıkırdak bozulmasına bağlı oluşan horizantal ya da iç taraf yırtıkları sayılabilir.
Menisküs yırtıklarının başlangıç tedavisi RİCE olarak kısaltılmış protokoldür:
- Rest(istirahat)
- İce(buz uygulaması)
- Compressıon(bası uygulamsı, bandaj gibi)
- Elevatıon(dizin üst alınması) biçiminde özetlenebilir,
- Bu tedavinin takibinde dizde kitlenme ve kronik yakınmalar üzere şikayetler gelişmez ise tedavi istirahat mühleti boyunca sürer ve biter. Menisküsün yalnızca 1/3 dış (eklem kapsülüne yakın) kısmında kan dolanımı vardır. Bu bölgelerde ki yırtıklar da, menisküs kendi beslenmesi sayesinde güzelleşebilir. 2/3 iç bölge de ise tam bir tamir olmaz. Yinede her zedelenmiş menisküs bulgu verecek diye bir kural da yoktur.
MENİSKÜS CERRAHİSİ
Cerrahi tedavi menisküsün iyileşemediği ve şikayetler oluşmaya devam ettirdiği vakitler da planlanmaktadır. Menisküscerrahisi günümüzde çabucak yalnızca artroskopik cerrahi ile yapılmaktadır.
Yırtık ve şikayete neden olan menisküs yırtıkları kıkırdakta aşınmaya ve ileri devirde kireçlenmeye neden olur. Genç, etkin ömür süren bireyler de menisküs yırtıklarının ameliyat edilmesi önerilir. Yırtığın tipine, eşlik eden diğer bir patoloji olup olmaması, hastanın yaşına nazaran hekiminiz uygun tedaviyi, planlayacaktır. Cerrahi sonrası rehabilitasyon tedavinin değerli bir modülüdür. 2 tip menisküs cerrahisi vardır.
1. Meninsektomi(yırtık menisküsün alınması);
En sık uygulanılan diz artroskopik cerrahisidir. Hasarlı menisküs kısmı kesilerek çıkarılır. Küçük yırtıklar da menisküsün de küçük bir kısmı alındığı için hastalarda rastgele bir işlevsel kayba neden olmaz. Menisküsün 1/3 kısmının güzelleşme talihi olmadığı için alınır. Tekrar çok kesimli büyük yırtıklar da alınmak zorunda kalınabilir. Menisküs alınmasının avantajı hastaların ameliyattan 4 saat sonra yürümekte ve 3 hafta sonra spora dönmeleridir.
Dezavantajlar ise menisküsün büyük kısmının yırtık olduğu durumlarda ise menisküsün büyük bir kısmı bazen tamamı alınır ki bu önemli bir işlevsel bozukluğu bağlı vakit içinde diz ağrılarına ve kireçlenmeye neden olabilir. Bu nedenle gereksiz durumlarda menisküsün alınmaması, dikilmesi önerilir. Menisküsün alınmasına bağlı olarak oluşan ağrılı durumlarda genç hastalarda kadavradan menisküs nakli gerekebilir.
2. Menisküs dikilmesi;
Teknik olarak son derece sıkıntı ve tecrübeli diz cerrahları tarafından yapılması gereken bir süreçtir. Menisküsün 2/3 dış (eklem kapsülüne yakın) kısmı düzgünleşme potansiyeli gösterir. Yeniden bu 2/3 lük dış bölge menisküs işlevlerinin % 90 ını yapar. Bu nedenle bu bölgedeki yırtıklar mümkün olduğunca dikilmelidir.
Avantajı menisküsün orjinale yakın biçimde güzelleşerek uzun vadeli bir diz performansı sağlar. Dezavantajları ise ameliyat sonrası 6-8 hafta koltuk değneği kullanılması gerekmesi, % 10 dikilen yırtığın iyileşmemesi, spora dönüşün 3-4 ayı bulmasıdır. Ana kural; dikilebilecek tüm menisküs yırtıkları dikilmelidir, alınmamalıdır.
OPERASYONA KARAR VEREN HASTALARA UYARILAR
Operasyon sırasında ve sonrasında erken devir muhtemel komplikasyonlar; Enfeksiyon; Uygun ameliyathana şartlarında artrokopik operasyonlarda enfeksiyon oranı % 1 in altındadır. Enfeksiyon olursa yine bir artroskopi ile eklemin yıkanması, ileri enfeksiyonlarda operasyonda konulmuş olan vidaların ve greftin çıkarılması gerekebilir.
Enfeksiyon olmaması için anestezi sırasında damardan antibiotik verilmektedir. Ayrıyeten kullanılan aletlerin sterilizasyonuna çok dikkat edilmektedir.
Derin ven trombozu ( toplar damarlarda kan pıhtılaşması);
Bu komplikasyon %5 in altındadır. Çoklukla 3. günden sonra görülme mümkünlüğü başlar, 6-0 günler en fazla görülür. Lakin nadiren de olsa operasyondan aylar sonra da görülebilmektedir. Derin ven trombozlarınının da % 5-10 kadarı (tüm hastaların 10 binde 5-10 u ) pıhtının koparak akciğere yahut beyefendisine giderek hayati risk yaratabilir. Hastaların kimilerinde ek risk faktörleri vardır. Bunlar bayanlarda doğum denetim hapları kullanılması, hastaların daha evvel derin ven trombozu geçirmiş olması, bacaklarda varis bulunması, ailevi yatkınlık vb.
Derin ve trombozundan korunmak için (gerekli ise) kan sulandırıcı ilaçlar, operasyon sonrası antiembolik çoraplar giydirilmesi, yatak içi idmanlar ve erken ayağa kaldırarak yük verme riskleri azaltmaktadır. Şayet hastalarda ek risk faktörleri varsa bu uygulamalar daha da uzatılmaktadır.
Teknik kusurlar; Menisküs ameliyatları bilhassa de dikişi teknik olarak son derece komplike operasyonlardır. Bu nedenle teknik yanlışlara bağlı komlikasyon mümkünlüğü her vakit ve her yerde olabilmektedir. Âlâ ellerde teknik yanılgılara bağlı komplikasyonların riskleri çok azalmakta ve sonuca tesir eden teknik kusurlar çok nadiren oluşmaktadır.
Ameliyat sırasında ve sonrası süreç;
Hastalar ameliyathaneye alındıktan sonra evvel uyutulmakta, steril ortam için ilgili bacak silinmekte ve örtülmekte sonrasında artroskopinin sistemleri kurulmaktadır. Bu ortalama 40 dakika bir vakit gerektirmektedir. Operasyonun tecrübeli ellerdeki olağan müddeti 30 dakika-1 saat civarındadır. Dizdeki öteki meseleler (kıkırdak, bağ lezyonları gibi) da tıpkı anda opere ediliyorsa bu mühlet uzayabilir. Operasyon sonrası hastalar 30 dakika-1 saat ortasında ayılma odasında bekletilmekte ve sonra da odalarına alınmaktadır.
Menisküsün alınması durumunda; Hastalar odalarına alındıktan sonra 2 saat içinde büsbütün uyanık hale gelmektedir. Çoklukla fazla bir ağrı olmamaktadır ve kolay ağrı kesicilerle büsbütün denetim edilebilmektedir. Hastaların dizinde(kliniklerde uygulama farkları vardır elastik bandaj, bacağa giydirilmiş antiembolik çorap bulunur. 3-4 saat sonra hastalara yemek verilir. Yemek sonrası hastaların ayağa kalkmalarına müsaade verilir. Ayağa kalkmadan evvel 5 dakika kadar oturarak başın dönmediğinden emin olunmalı, baş dönerse uzanarak 1 saat sonra ayağa kalkma yine denenmelidir. Koltuk değneğine gereksinim duymadan korkusuzca basabilir ve dizinizi bükebilirsiniz.
Hastanede (uygulamalar farklı olmakla beraber) birebir gün operasyonda çıktıktan 4-5 saat sonra taburcu olacaksınız. Hastanede kaldığınız sürece dizinize buz uygulanacaktır. Birinci 2 gece 38 civarında ateşiiniz olabilir, enfeksiyon manasına gelmez. Enfeksiyon bulguları 3. günde başlar. Konuta döndükten operasyon sonrası 3. gün sonuna kadar bacağınızı uzatarak yatabilir yahut oturabilirsiniz. Bu sırada buz uygulamaya devam etmelisiniz. Gereksinimleriniz için dilediğiniz sıklıkta ayağa kalkabilir ve dizinizi bükebilirsiniz. Bu devirde dizinizdeki bandajı ve çorabı mutlaka çıkarmayın. Antrenmanlarınızı aksatmada hergün tanım edildiği halde yapınız. Bu dizinizin içinde kanama ve şişmeye neden olabilir. Şayet önerildi ise bu sırada kan sulandırıcı ilacınızı kullanmayı aksatmayınız ve ağrınız olursa ağrı kesicinizi alınız. 3. günden sonra ofisinize uğrayıp oturarak çalışabilirsiniz. Dikkat; ateşiniz 38 derece üzerine çıkar, bacakta ağrı-ayak parmaklarınızda şişme olursa hekiminizi derhal arayın.
Eğer işinizi organize edebilirseniz 10 gün ofise gitmemenizi öneririz. 10. gün yaranız hekiminiz tarafından görülecektir ve uygunsa dikişleriniz alınır ya da dikiş alınması 15. güne ertelenebilir. Dikiş alındıktan sonra fizik tedavi başlanır. Kimi hastalarda fizik tedavi 3. hafta sonuna ertelenebilir. Fizik tedaviniz çoklukla haftada 3 gün olmak üzere 1. ayın sonuna kadar devam edecektir. Fizik tedavi operasyon üzere tecrübeli fizyoterapistler tarafından yapılmalıdır. Sonuç ta kaliteli fizik tedavi en tesirli faktörlerden biridir.
2. haftadan sonra daha faal olabilirsiniz, otomobil kullanabilirsiniz ama sportif aktivite hala yasaktır.
1. ay sonunda fizyoterapistiniz sportif aktivitelere yavaş yavaş başlatabilir.
Menisküs dikişi sonrası;
Hastane de (uygulamalar farklı olmakla beraber) operasyon sonrası 4-6 saat kalacakınız. Fizyoterapist gelerek size yatakta yapmaya başlayacağınız ve konutunuz de devam edeceğiniz antrenmanları gösterecektir. Hastane de kaldığınız sürece dizinize buz uygulanacaktır. Birinci 2 gece 38 civarında ateşiniz olabilir, enfeksiyon manasına gelmez. Enfeksiyon bulguları 3. günde başlar.
Eve döndükten operasyon sonrası 7. gün sonuna kadar bacağınızı uzatarak yatabilir yahut oturabilirsiniz. Bu sırada buz uygulamaya devam etmelisiniz. Yemek için ayağınızı yere koyarak oturabilir ve gereksinimleriniz için koltuk değnekleri ile ameliyat olan bacağınıza yük vermeden ayağa kalkabilirsiniz. Bu devirde dizinizdeki bandajı ve çorabı muhakkak çıkarmayın. Bu dizinizin içinde kanama ve şişmeye neden olabilir. İdmanlarınızı aksatmada hergün tanım edildiği biçimde yapınız. Ağrınız olursa ağrı kesicinizi alınız. 3. günden sonra 1-2 saatliğine ofisinize uğrayıp oturarak çalışabilirsiniz. Dikkat; ateşiniz 38 derece üzerine çıkar, bacakta ağrı-ayak parmaklarınızda şişme olursa hekiminizi derhal arayın.
7. günden sonra ofisinizde oturarak 5-8 saat çalışabilirsiz. Şayet işinizi organize edebilirseniz 10gün ofise gitmemenizi öneririz. 10. gün yaranız hekiminiz tarafından görülecektir ve uygunsa dikişleriniz alınır yada dikiş alınması 15. güne ertelenebilir. Dikiş alındıktan sonra fizik tedavi başlanır. Birtakım hastalarda fizik tedavi 3. hafta sonuna ertelenebilir. Fizik tedaviniz ekseriyetle haftada 3 gün olmak üzere 3. ayın sonuna kadar devam edecektir. Fizik tedavi operasyon üzere tecrübeli fizyoterapistler tarafından yapılmalıdır. Sonuç ta kaliteli fizik tedavi en tesirli faktörlerden biridir.
6-8 hafta sonra koltuk değnekleri bırakılır. Bu periyotta kendinizi çok güzel hissedeceksiniz ancak hala son derece tehlikeli bir basamaktasınız. 8. haftadan sonra daha faal olabilirsiniz, otomobil kullanabilirsiniz ama sportif aktivite hala yasaktır. 3-4. ay sonunda fizyoterapistiniz sportif aktivitelere yavaş yavaş başlatabilir. Amatör atletlerde tam spora dönüş 6 ay sonundadır.
