“Aşkın Yaşantıların Beyindeki Yeri” isimli bir konferans vermiştiniz. Buradaki “aşkın” ne manaya geliyor?
İngilizcede “transcendence” olarak tabir edilen ve Türkçeye de aşkınlık olarak çevrilen bir tanımlama mevcut. Lakin sanırım bu terim herkeste tıpkı çağrışımı uyandırmıyor zira insanların manevi manada hissettikleri, beklentileri ve bunları yaşama biçimleri de epeyce farklı. Maneviyat, ruhsallık, ibadet, vecd hali, zikr, meditasyon, yoga, dua, inzivaya çekilme vb üzere pek çok durumu içeren bir tablo gözümün önünden geçiyor. Bunlar o derece çeşitli ve farklı fakat ortak olan insanların bunları yaşarken hissettikleri hisler.
Peki bilimsel manada bunu incelersek karşımıza ne çıkıyor?
Yine çok net olan diğer bir şey de bunlar hissedilirken bedenimizde ve beynimizde olan birtakım fizyolojik, kimyasal ve hatta yapısal değişikliklerin ortaya çıkyor olması.
Bilim ve maneviyatı emsal pencerelerden incelemek, uzak bir şey üzere, sizce?
Bu yaşantılar insanlık tarihinde daima var olmuş. Tarih, insanların inandıkları ve bu inançlar doğrultusunda yaptıkları faaliyetleri sunmakta. Keder verici olan şey ise, maneviyat bu kadar hayatımızın içindeyken bilim etrafları ve din adamlarının bu kadar birbirinden uzak durması. Bazen din adamları bilimselliği yok saymış bazen de tam aksisi. Olaya bilim cephesinden baktığımızda; bilim ortaya koyduğu bilgiyi ispatlama derdinde ve somut bilgileri olmadığında öne sürülen bilginin doğruluğuna kuşku ile yaklaşmakta. Münasebetiyle asırlarca bilim, maneviyat ve bununla ilgili yaşantılara ya ilgisiz kalmış ya da uzak durmak zorunda kalmıştır.
Bunun önüne nasıl geçilebilir?
Günümüzde artık teknoloji araçlarının yaygın kullanılmasıyla bu alana ilgi artmış ve ne keyifli ki bu alanda çok kıymetli çalışmalar yapılmaya başlamıştır.
Ne çeşit araştırmalar yapılmış?
Yapılan araştırmalar sonucunda insanların ağır bir dini yaşantı sırasında (dua, zikir, vecd hali, meditasyon v.s.) beyninde birtakım bölgelerin kanlanmasının arttığını ve tertipli aralıklarla uzun mühlet devam ettirildiğinde ise beynin bilhassa hafıza ve dikkatten sorumlu bölgelerinde yeni hücre temasları ve hatta yeni beyin hücresi oluşumunun olduğu gösterilmiştir.
Tıpkı vakitte bu faaliyetlerin kişinin vücut sıhhatini güzelleştirmede hastalıklara direnci artırmada da rolü olduğuna dair datalar yayınlanmıştır.
Kişilerin bu aktiviteler sırasında sahiden rahatlamaları ve huzur hissetmeleri ve uzun devirde de birtakım biyolojik değişikliklerin olması nasıl gerçekleşiyor?
Bizler bedenimizi kullanarak birtakım faaliyetler yaparken beynimiz de buna uygun pozisyona geçmekte.
Beynimizde o sırada etkin olan bir devre mevcut. Yani acıktığımızda, susadığımızda nasıl bir ekip beyin bölgeleri faal oluyor ve bir devre formunda bu gereksinimi gideriyorsa manevi yaşantılar sırasında da benzeri biçimde birbiriyle etkileşime giren beyin bölgelerini içeren bir devre mevcut.
Beynimizde bunu aktive etmek için öncelikle ne gerekiyor?
Şöyle açıklayalım: evvel istemek, karar vermek yani niyet etmek gerekli. Bunu sağlayan ve niyet ile başlatılan aksiyonda birinci devreye giren beyin bölgesi alnımızın olduğu kısımda yerleşmiş olan kısım (frontal bölge).
Bu bölge mantıklı düşünmek, bizim için neyin hakikat neyin yanlış olduğuna karar vermek, en uygun hareketi kestirebilmek ve uygulayabilmek üzere faaliyetlerden sorumludur. Yani biz inandığımızda ve istediğimizde bu bölge etkin olup devreye girer fakat inanmadan ya da gereğince ikna olmadan bir hareketi yaptığımızda zati başlangıçta bir eksiklik kelam hususudur.
Sonraki kademe nedir?
İstemek ve karar vermekten sonraki etap dikkatin odaklanmasıdır. Bununla ilgili bölge (anterior singulat) dış uyaranlardan biraz kopmamızı ve daha çok içimizdeki hislere odaklanmamızı sağlar, bunu yaparken bizim vakit ve yer hissimizi sürdüren beyin bölgesinin (pariyetal bölge) kanlanmasını biraz azaltır.
Bu ne işe fayda?
Bu bölgenin aktivitesinin biraz azalması o sırada kişinin vakitten ve yerden uzaklaşması ve farklı bir boyutta hissetmesini ya da farklı bir boyutu hissedebilmesini sağlar.
Bu his içsel algıların zenginleşmesi için gereklidir. Birebir vakitte bu bölge bedenimizden gelen ağrı, acı üzere duyuları da alır. Bu bölgenin kan akımının azalması tekrar ağrı ve acının daha az hissedilmesine imkan sağlar.
İlginç!
Bazı insanların ağır mistik yaşantı sırasında acı ya da ağrıya sağlam olabilmelerinin açıklaması da bu yolla mümkün olmaktadır. Odaklanma, farklı bir boyutta hissini engellememesi için farklı bir beyin bölgesinin de faaliyetlerinin azalması gereklidir.
O bölge nedir?
Bu bölge (amygdala) bilhassa bizim tehlike anında korunmamız için ani ve çabuk yansılar için fonksiyonel olan fakat bazen de yersiz telaş ve endişelerle tetikleyebildiğimiz ve güya tehlike durumu varmış üzere devreye giren bir yapıdır. Halbuki dini aktiviteler sırasında kişinin kaygılı değil epeyce rahat olması gerekir. Bu nedenle bu bölge motamot paryetal bölgede olduğu üzere aktivitesini azaltmalıdır.
Örnek verebilir misiniz?
Amygdala bizi muhafazaya yönelik olduğundan kendisi için tehlike sinyali olabilecek en ufak bir iletisi dahi ciddiye alır. Mesela bir köpek havlaması, ani bir fren sesi olduğu üzere kişinin kendi içinden eyvah, mahvoldum, hayatım karardı üzere sözleri de amygdalayı uyarır. Yani bizim endişelerimiz, evhamlarımız, tasalarımız bu bölgeyi uyarırsa o elde etmeye çalıştığımız huzur halini bulamayız.
Çünkü amygdalanın aktivitesi artınca hem dikkat merkezini(anterior singulat) hem de ön bölge (frontal bölge) kan akımı azalır. Yani hem dikkatimiz dağılır hem de uygun kararlar vermemiz ve irade ile işe başlamamız aksar.
Peki dini ya da manevi bir aktivite sırasında ya da öncesinde bizim kaygılarımız mesela cehennem, ateş, günah, v.s. üzere dehşetler bizi ibadete başlatırsa sizce huzur bulabilir miyiz?
Hayır, zira bu fikirler daima amygdalayı uyaracak ve biz o ibadeti yapmaya çalışsak da bizi rahatlatmayacak. Bu nokta bilhassa küçük yaşta din eğitimi verilirken çok kıymetli, zira bizlerin küçük yaşlardaki öğrenmelerimiz çok daha kalıcı ve hayatımızın her alanında tesirini gösterici niteliktedir. Çocuklar büyükler üzere sorgulayarak öğrenmeyi daha ileri yaşlarda kazanırlar lakin daha küçük yaşlarda öğretileni kalıp olarak alırlar. Mesela bunu yapmazsan günah yazılır, cehenneme gidersin vb üzere sözler din ya da maneviyatı endişeyle eşleştirir ve bu çocuk büyüdüğünde kendini vererek bu aktiviteyi yapmak istese de amygdalada kodlanan bilgi buna müsaade vermez ve o huzuru hissetmesi çok sıkıntı olur.
Mesaj verme manasında kitlesel bir meselemiz var bence. Bunu nasıl değiştirebiliriz?
Özellikle çocuklara dini bilgiler verilirken eğitimciler, ebeveynler; kaygı, ceza içerikli imajlar yerine daha sevgi ve huzur içerikli bildiriler vermelidirler. Böylelikle hem ruhsal yaşantılar daha zevkle yaplacak hem de kişi bu yaşantı sonrasında hem bedensel hem de ruhsal olarak daha uygun hissedecektir.
Gençler günümüzde kendilerini daha âlâ hissetmek, daha ağır hisler elde etmek için birtakım hususların kullanımı üzere faaliyetlere yönelebilmektedir. Bu unsurlar kısa müddetli haz vermekle birlikte uzun periyotta kişi için bağımlılığa neden olup hayatlarını çekilmez hale getirebilmektedir. İnanma, ağırlaşma ve sürdürme ile huzurlu hissetme üzere bir seçenek yanlış iletilerle baltalandığında gençlerin ziyanlı arayışlara yönelmelerine de taban hazırlanabilmektedir.
Son olarak ne diyebiliriz?
O halde özetlersek beynimiz manevi yaşantılar için bir donanıma sahip ve uygun kullanıldığında bizi daha uygun hissetmemizi sağlayacak bir düzenek. Lakin kullanıp kullanmama iradesi bize ait…
