MAJOR DEPRESYON VE RİSK FAKTÖRLERİ: KORUNABİLİR MİYİZ?
Major depresif bozukluk, birebir iki haftalık devir içerisinde çökkün duygudurum ilgi yitimi ya da zevk alamamadan biri ile birlikte kilo kaybı, uykusuzluk yahut çok ahenge, değersizlik, ajitasyon ya da retardasyon, yineleyici mevt fikirleri, odaklanmakta zahmet çekme üzere beliritlerden toplamda beşinin olmasıyla tanımlanır.
Dünya Sıhhat Örgütü 2020 yılında Depresyonun 2. En sık görülen hastalık olacağını söylemektedir. Gelişmiş ülkelerde depresyonun 12 aylık yaygınlığı, %3.1 ile %10 ortasında değişmektedir.Depresyon yaygınlığı ile ilgili yapılan çalışmaların değerli bir kısmı ABD ve Avrupa ülkelerine aittir. 2011 yılında 10 gelişmiş, 8 az yahut orta gelişmiş ülkenin dahil olduğu çalışmaya nazaran; ömür uzunluğu major depresif epizod yüksek gelirli ülkelerde (%14.6), düşük ve orta gelirli ülkelere (%11.1) nazaran daha yüksek bulunmuştur. Ömür uzunluğu yaygınlığı en az görülen ülkeler (‹%10) orta ve düşük gelirli ülkeler (Meksika, Çin, Hindistan, Güney Afrika), en yüksek (›%18) görülen ülkeler yüksek gelirli ülkelerdir (Fransa, Hollanda, Yeni Zelanda ve ABD).
DEPRESYON GELİŞİMİNDE TESİRLİ RİSK FAKTÖRLERİ
Major depresif bozukluk gelişmesinde, genetikten çevresel faktörlere kadar birçok faktör tesirlidir. Depresyonun ortaya çıkmasında rol oynayan etkenler, kabaca ve yüzeysel olarak dört kümeye ayrılabilir: Biyokimyasal, genetik, psikodinamik, toplumsal-çevresel etkenler. Bu etkenler daima ve dinamik olarak kendi içlerinde etkileşim içerisindedirler. Örneğin genetik faktörler kişinin ruhsal-toplumsal tesirlere reaksiyonunu belirleyebilmektedir. Psikodinamik etkenler, kişilik özellikleri depresyon gelişiminde değerli tesirlere sahiptir. Yapılan çalışmalarda bilhassa, nörotizm (sinirlilik, anksiyete, gerginlik, emosyonel hareketlilik ile karakterize) ve birtakım kişilik bozukluklarında depresyonun yaygın görülüyor olması erken devir gelişim basamaklarının kıymetini göstermektedir. Lakin bu yazının hudutları toplumsal müdahalelerle düzeltilebilecek risk faktörlerinin tartışılması olacaktır. Biyokimyasal ve psikodinamik etkenlere değinilmeyecektir.
Genetiğin Etkisi
Yapılan çalışmalarda aileselliğin %31-42 ortasında olduğu gösterilmiş ve bunun şizofreni ve bipolar bozukluğa nazaran daha düşük olduğu belirtilmiştir. Monozigot(tek yumurta ikizleri) ikizlerde eş hastalanma oranı dizigot(çift yumurta ikizleri) ikizlere nazaran daha yüksek bulunmuştur.
Yaş, Cinsiyet ve Uygar Durum
Depresyon her yaş kümesinde görülebilen bir bozukluktur. Bir çalışmada , 30-44 yaşları ortasında daha yaygın olarak bulunmuşken, 2010 yılında yapılmış öteki bir çalışmada 30 günlük, 12 aylık ve ömür uzunluğu major depresif bozukluk 65 yaş ve üzerinde en az bulunmuş olup, hayat uzunluğu yaygınlık 35-49 yaşlarında daha yaygın bulunmuştur . Dünya Sıhhat Örgütü tarafından yaptırılan araştırmada ortalama başlangıç yaşı 28.9’dur .
Yapılan birçok çalışmada, bayanlarda erkeklerden 2 kat daha fazla görüldüğü bulunmuştur. Bayanlarda daha fazla görülmesi şu risk faktörleriyle açıklanmaktadır:
* Bayanların çocuklukta daha fazla ailesel makus ortama maruz kalması (cinsel istismar gibi)
* Daha erken yaşlarda depresyon ve anksiyete bozukluklarının başlaması
* Toplumsal ve kültürel normların bayanlara bakış açısı
* Makûs hayat şartlarına daha fazla maruz kalmaları
* Hormonların etkisi
* Doğum sonrası periyotta depresyon riskinin fazla olması
* Perimenopoz devrinin depresyon açısından riskli olması
Depresyonun uygar durumla bağlantısı bir çok araştırmada incelenmiş olup, bunların değerli bir kısmında ayrılmış olanlarda ve dullarda Major Depresif Bozukluk yaygınlığının daha fazla olduğu bulunmuştur
Çalışma ve Ekonomik Düzey
Ekonomik seviyeyle depresyon ortasındaki ilgi, uzun yıllardan beri araştırmaların konusu olmuştur. Araştırmalar, düşük sosyoekonomik seviyenin depresif epizod başlaması ve epizodun devam etmesi riskini artırdığını göstermektedir. Bu durumun, toplulukların toplumsal refah seviyesi, toplumsal kohezyon, altyapı, toplumsal güvenlik sistemleriyle bağlantılı olabileceği belirtilmektedir. İşsiz olmanın depresyon skorunu artırdığı bulunmuşken, 1 yıllık izlemde, finansal durumun berbata gitmesi, yoksulluğun artması, hayat şartlarında zorluğun depresif semptomların artması açısından risk oluşturduğu gösterilmiştir. İştirakçilerde ekonomik durumun berbata gittiği yıl, depresyon parametrelerinde artış gözlenmiştir .
Bir çok araştırma göstermiştir ki, sınıfsal farklılıkların depresyon gelişimi üzerinde kıymetli tesirleri vardır. mavi yakalılarda ve düşük ekonomik geliri olanlarda, yüksek gelirliler ve beyaz yakalılara nazaran depresyon gelişme riski daha fazladır.
Olumsuz Hayat Olayları
Erken çocukluk travmaları ve olumsuz hayat olayları, yetişkinlerde depresyonun başlamasıyla, şiddetinin artmasıyla ve depresyon riskinin artmasıyla alakalıdır. Bu bahisle ilgili yapılan çalışmalar fizikî ve cinsel berbata kullanım ve ihmalle, erişkinlikteki depresyon ortasında bağlantıyı göstermiştir . Bilhassa ayrılma ve mevtle olan ebeveyn kaybı erişkinlikte depresyon riskiyle bağlantılıdır.
Stresin major depresyonu tetiklediği bilinmektedir. Bunlar ortasında en fazla dikkati çeken öge da ani haber alma ve iş değişikliğinin olmasıdır. Ömür olayları ve depresyon ortasında sıkı bir bağlantı olduğu bir çok araştırmada net bir halde ortaya konmuştur . Bunlar ortasında en fazla dikkati çeken öge da ani haber alma ve iş değişikliğinin olmasıdır. Her gerilim yaşayan kişi depresyon yaşamaz. Bunun nedeni de herkesin genetik yapısının, mizacının, kişilik yapısının farkılı olmasıyla birlikte, gerilimle baş etme gücündeki ferdî farklılıklardır. Lakin hangi yapıda olursa olsun herkes hayat süreci içerisinde yukarda belirtilen oranlarda depresyon riski altındadır.
Kronik gerilimin, kronik depresif duygudurumla bağlı olduğu gösterilmekte ve çalışma hayatındaki problemlerle, eşler ortasındaki alaka sıkıntılarının en fazla gözlenen nedenler olduğu belirtilmektedir. Muhakkak gerilimli tecrübelere maruz kalma mümkünlüğü yaşla artar. Bunlardan, hastalıkların başlaması, eş kayıpları, yeti yitimi ve toplumsal temas azlığı yaşlılarda depresyonu tetikleyebilir.
Sonuç ve Öneriler
Önlenebilir etkenlerin başında çocukluk çağı travmaları gelmektedir. Çocukluk çağında yaşanan fizikî, duygusal ve cinsel travmaların azaltılması yalnızca depresyonun değil bir çok psikiyatrik bozukluğun gelişimini önleyebilir. Anne ve babaların ebeveynlik ve çocuk gelişimi ile ilgili bilgi ve eğitim seviyelerinin artırılması hedeflenmeli, travma mağdurları muhafaza altına alınmalı, travmaya uğratanlarla ilgili ek önlemler alınmalıdır. Bunun, çocuklarda itimat hissini artırarak, kimlik ve karakter gelişiminde olumlu bir katkısı bulunacaktır. Alkol ve unsur bağımlılığının önüne geçilmeli, ailede bu türlü bir durum varsa profesyonel yardım alınmalıdır.
Ekonomik ve toplumsal eşitlikte güzelleşmenin sağlanması, çalışma şartlarının düzeltilmesi, teminatlı çalışmanın sağlanması toplumsal olarak depresyonun önlenmesinde değerli bir adım olarak önümüzde durmaktadır.
Kadınlarda, erkeklere nazaran iki kat daha fazla görülmesi, bayanlarda fazla görülmesine etken sebeplerin ortadan kaldırılması için özel bir çalışmayı gerektirmektedir. Toplumda eşitsizliğin ortadan kaldırılması, baskıcı aile ve toplum yapısının değişmesi, toplumsal normlarda bayanlara bakış açısının değişmesi gerekmektedir. Bilhassa belirlenen riskli yaş kümeleri maksat alınarak bunun sebepleri daha net olarak ortaya konmalıdır. Tüm bu risk faktörleri, esirgeyici ruh sıhhati çalışmalarının , depresyon görülme mümkünlüğünü azaltabileceğini, ferdî, toplumsal ve ekonomik kayıpların önüne geçebileceğini net bir biçimde göstermektedir.
Yukarıda belirtildiği üzere, mutsuzluk, isteksizlik, hayattan keyif alamama, uyku bozukluğu, iştah bozukluğu üzere depresyon belirtileri var ise vakit kaybetmeden profesyonel yardım alınması depresyonun tedavisi açısından kıymetlidir.