Madde Bağımlılığı

Madde Bağımlılığı nedir?

Vücudun bir ya da birden çok fonksiyonunu olumsuz istikamette etkileyen hususların kullanılması, bundan ötürü ziyan görüldüğü hâlde bu hususların kullanımının bırakılamaması.

Ana sınırlarıyla bir bağımlının yaşadıkları nelerdir?

• Her durum ve şartta maddeyi almak için engellenemeyen bir dilek ve istek duyar.

• Madde kullanımına orta verdiğinde mahrumluk belirtileri yaşar.

• Zamanla husus kullanımını ve dozunu arttırır.

• Zamanının büyük bir dilimini husus arayarak geçirir.

Bağımlılık yapan unsurlar nelerdir?

• Çeşitli uyuşturucular

• Uyarıcı ve hayal gördüren maddeler

• Sigara

• Alkollü içecekler

• Reçete ile alınması gerektiği hâlde hekim denetimi dışında kullanılan ilaçlar

• Bazı yapıştırıcılar, tiner ve çakmak gazı üzere uçucu maddeler

Bir kişi ne vakit bağımlı sayılır?

Aşağıdaki durumlardan yalnızca üçü 12 aylık bir süreç içerisinde görülen kişi bağımlıdır:

1. Kullanılan unsur ölçüsünün, birebir etkiyi sağlamak emeliyle giderek arttırılması

2. Madde kesildiğinde ya da azaltıldığında fizikî ve ruhsal mahrumluk belirtilerinin ortaya çıkması

3. Madde kullanımını denetlemek ya da bırakmak için gösterilen eforun daima boşa çıkması

Gençler bağımlılık yapan unsurları neden denerler?

• Merak

• Kendi hudutlarını aşma çabası

• Asilik

• Farklı olma dürtüsü

• Arkadaşlarına uyma

• Gruptan kopmak istememe

• Sorunlarını çözebilmek yahut unutmak

• Daha savlı olmak/görünmek isteği

Beyin ve Husus Bağımlılığı

Ergen beyni hâlâ gelişmektedir ve her alanı şimdi fonksiyonel değildir. Bu sebeple bağımlılık yapan unsurların gelişmekte olan beyne verdiği ziyanlar kısa vadeli değil, kalıcı olabilir.

Beynin biyofizyolojik yapısını göz önünde bulundurduğunuzda sizce husus kullanımı nedeniyle oluşabilecek meseleler nelerdir?

Hipotalamusta ortaya çıkan değişimler

Madde, beynin böbreklere suyu emmesi talimatını taşıyan hormonu üretmesini mahzurlar. Beden daha fazla ölçüde suyu atık olarak kaybeder. Beyin için gerekli suyun azalması maddeyi kullananı susuz bırakır. Bu da sonraki gün baş ve beden ağrıları duyulmasına sebep olur.

Temporal (şakak) lobda ortaya çıkan değişimler

Kısa müddetli bellekten uzun müddetli belleğe bilgi transferi karışır. Hasebiyle unsur kullanımı sonrası süreksiz müddet hafıza kaybı yaşanır. Bu durum, sonraki gün kişinin ne yaptığını ya da ne söylediğini hatırlamamasına neden olur.

Bağımlı olan bireylerde neler olur?

• Kendine inancı azalır.

• Kendini denetimi zayıflar.

• İnsani prensipleri ve bedelleri yok olmaya başlar.

• İdealleri ve geleceği ile ilgili ümitleri yıkılır.

• Kullandığı hususlar bedenin savunma sistemini yok edip bağışıklık sistemini zayıflatır.

• AİDS, frengi, verem, hepatit B ve hepatit C, kanser, kangren üzere birçok ölümcül hastalığa kapılma riski artar.

Bağımlı olan şahıslar neler yapabilir?

• Maddeyi alabilmek için evvel mevcut parasını bitirir.

• Çevresindeki insanların bedelli eşyalarını ve paralarını çalmaya başlar.

• Daha fazla para temin edebilmek için hırsızlık, gasp, yankesicilik vb. hatalara karışır.

• Suç işlerken yakalanır ve özgürlüğünü kaybeder.

• Maddenin bedenine verdiği ziyandan ötürü sıhhatini ve en sonunda da hayatını kaybeder.

Madde kullanımına başlamada yaygın gözlenen 5 risk faktörü nedir?

1. Bireysel Faktörler

2. Akran Faktörü

3. Aile Faktörü

4. Okul Faktörü

5. Çevresel Faktörler

Madde kullanımına başlamada yaygın olarak gözlenen beş farklı risk faktörü vardır:

1) Ferdî Faktörler

• Ergenlik algısı ve adaptasyon süreci

• Madde kullanımına yönelik algı

• Yaşam maharetleriyle ilgili sorunlar

• Agresiflik, olumsuz ruh hali, çekingenlik yahut dürtüsellik

2) Akran Faktörü

• Anormal davranışlara yönelmede akran faktörü kıymetlidir.

• Başlama, temin etme, devam ettirme…vb. konularında akran faktörü değerli fonksiyon görür.

• Arkadaş kümesinde husus kullanımına olumlu bakış bu çeşitten davranışlara yönelimi kolaylaştırır.

3) Aile Faktörü

• Çeşitli travmaların varlığı

• Aile denetiminin yetersizliği

• Ailede unsur kullanımının varlığı

• Çocuğa uygun hudutlar oluşturmamak

• Çocuğa yönelik ihmal ve istismar

4) Okul Faktörü

• Okul bağı ve okula bakış açısı zayıf, olumsuz sınıf içi davranışlar

• Okuldan kaçma davranışının artması

• Okul idaresinin kullananlardan oluşan ağları engelleyememesi

• Disiplin meselelerine yönelik önlem alınmaması

5) Çevresel Faktörler

• Toplumsal olarak unsurlar, bağımlılık ve bağımlıya bakış

• Yasalar ve uygulanabilirlik

• Ulaşılabilirliğin kolay olduğunun algılanması

• Yerel idareler ve yatırım eksiklikleri

• Yoksulluk ve işsizlik

Bağımlılık yapan unsurlar nelerdir?

• Tütün

• Alkol

Uyuşturanlar

• Afyon

• Morfin

• Eroin

• Metadon

• Kodein

Uyaranlar

• Kokain

• Crack

• Amfetamin

• Ecstasy

• Metamfetamin

• Captagon

Hayal gördürenler

• Esrar

• LSD

• GHB

• Sihirli mantarlar

• Herbal spices

Gencin husus kullanım davranışı nasıl anlaşılabilir?

• Hislerinizi ve önsezilerinizi dikkate alın.

• İnsanların başını karıştıran üç hususu dikkatle değerlendirin:

• Güven duyma ve inanç duyulma

• Özel hayat

• Otonomi (özgür olma, kendi kendini yönetme)

• Gençle ve toplumsal etrafıyla hakikat bir irtibat kurun.

• Madde kullanımı konusunda gencin yanlış yola girmesini engellemeyi temel maksat edinin.

• Fiziksel değişimleri öğrenip gözlemleyin.

• Kişisel görünüm

• Sağlıkla ilgili gözlenebilecek durumlar

• Kişisel alışkanlıklar ya da eylemler

• Davranışsal durumla ilgili gözlenebilecek değişimler

• Okulla ilgili gözlenebilecek durumlar

• Ev ömrü ve toplumsal etrafı ile ilgili durumlar

1. Kişisel görünüm

   • Dağınık bir görünüm ve yetersiz şahsî bakım

   • Temizliğe itina göstermeme ve dikkat etmeme

   • Kırmızı ya da kızarmış yanaklar, gözler ve yüz

   • Parmaklarda ya da dudaklarda is ya da yanıklar (eklemlerden aşağıya yanma)

   • Kol ya da bacaklarında çeşitli izlerin varlığı (ya da bu izleri gizlemek için sıcak havada bile uzun kollu kıyafetlerle dolaşma)

1. Kişisel alışkanlıklar ya da eylemler

• Dişleri sıkma

• Giysilerde ya da nefesinde sigara kokusu ya da alışılmamış kokuların varlığı

• Kötü kokuyu ortadan kaldırabilecek mahiyette nane şekeri ya da sakız üzere eserlerin ağır kullanımı

• Ailenin denetimi dışında sıklıkla konuta geç gelme ve meskenden erken çıkma

• Nakit parayı süratli bir biçimde tüketme davranışı

1. Davranışsal durumla ilgili gözlenebilecek değişimler

• Aile bireyleri ve arkadaşlar ortası bağlantılarda olumsuz süreçli değişimler

• Duygusal durumunda değişiklikler ve duygusal istikrarsızlıklar

• Anlamsız gülme ya da ağlama davranışları

• Gürültülü, berbat davranışlar

• Koordinasyon bozuklukları üzere istikrarda kalamama, tökezleme davranışları

• Genellikle içine kapanık, sessiz, utangaç, yorgun gözükme ve uyuşuk yapıya olma

1. Okulla ilgili gözlenebilecek durumlar

• Okuldan nedensiz olarak sıklıkla kaçma davranışı

• Ders dışı etkinliklere, toplumsal ve kültürel aktivitelere karşı ilgisiz kalma

• Okul ile ilgili sorumluluklarını yerine getirememe

• Ders notlarında beklenmeyen ani düşüş

1. Ev ömrü ve toplumsal etrafı ile ilgili durumlar

• Evde bulunan ecza dolabındaki ya da aile bireylerinin kullandığı ilaçların süratli bir halde azalması

• Evde bulunan aile büyüklerine ilişkin olan sigara paketinin süratli bir biçimde tükenmesi

• Evde vitrinde süs olarak duran alkol şişelerinin kapaklarının açılmış olması ya da kullanılması

• Evde bulunan kıymetli eşyaların kaybolması

Bağımlılık yapan hususlarla ilgili hakikat zannedilen yanlışlar

• Bir defa kullanmaktan bir şey çıkmaz.

• Ara sıra kullanmakla bir şey olmaz.

• Sadece zayıf beşerler bağımlı olur.

• Madde, yalnızca kullanan şahsa ziyan verir.

• Ottur, ziyanı yoktur. Bu nedenle bağımlılık da yapmaz.

• Tüm bağımlılar hapsedilmelidir.

Madde kullanımında birinci teklifi kim yapar?

Bir Dost…

Madde kullanımı birinci kere nerede teklif edilir?

Çoğunlukla yetişkin denetiminden uzak eğlenmek için gidilen ortamlarda yahut insanların kendilerini inançta hissettikleri, kişinin kendisinin yahut arkadaşlarının konutu üzere ortamlarda teklif edilir.

Madde kullanımını reddeden genci bekleyen klişeler

• Yağcılık

• Yalnız Bırakma

• Yalvarma, Acındırma

• Tehdit

• Aşağılama

Nelere dikkat etmeliyim?

Yaşam hünerleri edinilmeli

• Kendini tanıma

• Öfke kontrolü

• Stresle baş etme becerileri

• İletişim

• “Hayır!” diyebilme becerisi

• Problem çözme becerisi

Ne Vakit ve Nasıl “Hayır” Demeli?

Örnek hayır deme cümleleri…

• Hayır, teşekkür ederim.

• Hayır, bana nazaran değil.

• Hayır, dostum, sağ ol. Ben bu türlü uygunum.

• Eğer anne babam bu durumda görse nitekim çok üzülürdü.

• İnsanda yaptığı etkiyi sevmem.

• Hayır, sağlıklı kalmak için çabalıyorum.

• Ben bir sporcuyum, bu türlü şeyler yapamam.

• Hayır, teşekkürler, ben konuta gitmeliyim.

• Hayır, ben okula gidiyorum. Bunu riske atmak istemem.

• Ben işin kolayına kaçamam.

Arkadaşın Kullanıyorsa…

• Suçlamaktan ve yargılamaktan kaçının.

• Ahlak dersi vermeye kalkışmayın.

• İletişim kurmaktan vazgeçmeyin, pes etmeyin.

• Yanında olduğunuzu ve dayanak alma noktasında yardımcı olabileceğinizi hissettirin.

• Tehdit etmeyin.

• Arkadaşınızın her söylediğine güvenmeyin.

• Madde kullanımı sonucunda yaşadığı sorunlarda sorumluluğun kendisinde olduğunu hatırlatın.

• Kendinizi suçlamayın.

• Güvendiğiniz bireylerden bilgi dayanağı alın.

• Kurduğunuz bağlantıda, unsur bağımlılığı konusunda kâfi bilgiye sahip olduğunuzu hissettirin.

• Onun tıbbi manada bir hasta olduğunu unutmayın.

• Ona karşı öfke vb. hislerinizi denetim altında tutun.

• Olaylara duygusal değil, gerçekçi yaklaşın.

• Arkadaşınıza ve etrafınıza husus bağımlılığının tıbbi bir hastalık olduğunu anlatın.

• Bir uzmandan dayanak alınması gerektiğini vurgulayın.

• Sakin ve sabırlı olmaya çalışın.

• Ona vakit tanıyın.

• Madde kullanmak gayesiyle bulundurmanın bir cürüm olduğunu unutmayın.

• Kendinizi muhafazayı unutmayın.

• Arkadaşınızla çok fazla birlikte yalnız kalmayın.

• Arkadaşınızı güvenebileceği bir uzmanla görüşmeye teşvik edin.