“Bugünlerde gençler denetimden çıkmış durumda. Kaba bir formda yemek yiyorlar, yetişkinlere karşı saygısızlar, ebeveynlerine karşı çıkıyorlar ve öğretmenlerini sinirlendiriyorlar…”
Bu cümle, komşu teyzenizin söylediği bir cümle değil; 2362 yıl evvel M.Ö. 350 yılında Aristotales tarafından söylenmiş. Yani o vakitten bu vakte değişen bir şey yok…
İletişimin en değerli kuralı karşındakini olduğu üzere kabul etmektir. Ne yazık ki hepimiz hem iş hayatında hem de aile yaşantımızda başkalarını kendimiz üzere görüyor, onlardan tıpkı niyet yapısını ve performansı bekliyoruz. Göremeyince de çatışmaya başlıyoruz. Bu çatışmanın en kıymetli nedenlerinden biri de nesilleri anlamamaktan ve jenerasyon çatışmasından kaynaklanıyor. Pekala jenerasyon nedir? Jenerasyon kavramının kelamlık manası ‘yaklaşık olarak birebir yıllarda doğmuş, birebir çağın koşullarını, münasebetiyle birbirine benzeri dertleri, yazgıları paylaşmış, emsal ödevlerle yükümlü olmuş bireylerin topluluğudur. Sosyolojik tanımlar incelendiğinde, jenerasyonlar, muhakkak tarihlerde doğmuş, toplumsallaşma sürecinde ortak toplumsal, politik, ekonomik vb. olaylardan etkilenmiş, şartlar gereği misal sorumluluklar yüklenmiş oldukları için ortak kıymet, inanç, beklenti ve davranışlara sahip kümeler olarak açıklanabilir.
Kuşakları yalnızca doğdukları vakit dilimleri baz alınarak sınıflandırmak yanlışsız olmaz. Tıpkı vakitte jenerasyonları oluşturan topluluğun kanıları, hissettikleri ve tecrübelerinin tanımlanması da, onları sınıflandırmak için kullanılmaktadır. Kıymetli olaylar, toplumsal eğilimler ve örgüt kültürleri ile şekillenen çalışma biçimleri jenerasyon farklılıklarından kaynaklanmaktadır. Bununla birlikte her jenerasyon o işin hakikat ve yanlışının ne olduğunu kendi eşsiz bakış açısı ile geliştirir ve ona nazaran gerçek ve yanlışlarını oluşturmaktadır. Bu durum örgütlerde bir ortada çalışan jenerasyonların kültür farklılıkları ve irtibat meselelerinin temelini oluşturmaktadır. Her bir jenerasyonun hayatı algılama biçimleri ve farklı irtibat şekilleriyle mevcut ömür ve çalışma alışkanlıklarının dışında davranış biçimleri gösteren kendine mahsus özellikleri bulunmaktadır. Her jenerasyonun karakteristik özellikleri, bedel yargıları ve tavırları, güçlü ve zayıf tarafları vardır. Bu nesilleri doğduğu yıllara nazaran tanımlarsak;, 1946-1964 ortasına “Patlama Kuşağı”, 1965-1979 ortasına “X Kuşağı”, 1980-1999 ortasına “Y Kuşağı” ve 2000-2021 ortasında doğanlara ise “Z Kuşağı” denilmektedir.
1927-1945 yılları ortasında doğan “Sessiz Kuşak”a ilişkin şahısların yüzde 95’i emekli olmuştur ve çok kısa vakitte gerek sanayi gerekse başka alanlarda çalışanları kalmayacaktır. Bu jenerasyonun kültürel öğeleri içinde geniş aileler, mahallî toplumsal kümeler ve ağır komşuluk alakaları yer almaktadır. Toplumun temel bedelleri ise otoriteye hürmet, sadakat, çok çalışma ve toplumsal kıymetlere adanmışlıktır. Ömür ideolojileri yaşamak için çalışmaktır.
Başka bir yaşamak için çalışmak ideolojisine sahip nesil ise 1946-1964 yılları ortasında doğan “Patlama Kuşağı”dır. İkinci Dünya Savaşı’ndan çabucak sonraki “nüfus patlaması” yıllarında doğan kelam konusu 1 milyar bebekten ötürü“Baby Boomers”kuşağı olarak da isimlendirilmiştir. Bu periyotta dünyaya gelen bireyler “Soğuk Savaş” periyodu çocukları olarak isimlendirilmektedir. Dünyanın insan hakları hareketlerini, radyonun altın çağını, Türkiye’nin ise ihtilali ve çok partili periyot sancılarının yaşandığı yıllarda doğan bireylerin oluşturduğu nesil olarak tanımlanabilir. Büyümenin, refahın, mal ve hizmetlere hasret hissinin ağır bastığı bir jenerasyondur. Bu jenerasyon, “kuralcı” olarak tanımlanmaktadır. Sadakat hisleri yüksek, kanaatkâr ve birebir vakitte bir yerde uzun müddet çalışabilen bir yapıya sahiptirler. Teknolojinin kimine yakın kimine nazaran ise uzak olduğu söylenebilir. Bu nesil, çalışkan, idealist, kararlarında uyumlu bir yapıya sahiptir. Ayrıyeten bu kuşağa atfedilen yetki duygusu, işkolik ve bencillik üzere kimi olumsuz özelliklere sahip olduğu tabir edilmektedir. Güç işe ve uzun saatler çalışmanın değerine inanan bu jenerasyon üyeleri uzun periyotlu istihdam anlayışıyla çalışmaktadırlar. Kendi kendilerini motive edebilen ve takdir edilmekten hoşlanmayan bir yapıya sahip oldukları söylenebilir.
Türkiye açısından orta jenerasyon manasına gelen, geçiş periyodu çocukları olarak da isimlendirilen “X Kuşağı”nın geçiş periyodu olarak isimlendirilmesinin nedeni; kelam konusu yıllarda dünyanın kıymetli değişim ve dönüşümler yaşamaya başlamasından kaynaklanmaktadır. Kelam konusu devirde hayat kaidelerinde görülen olumlu gelişmeler, bireylerin davranışları üzerinde de tesir yaratmış, bireylerin nakdî bahisler dışında, toplumsal hayatla ilgili ögelere değer vermelerini beraberinde getirmiştir. Değişen dünyanın dinamiklerinin zalimce yüzlerine çarptığı, olabildiğince kanaatkar, toplumcu, sadık ve idealist bir nesildir. Toplumsal problemlere karşı hassas, iş motivasyonları yüksek otoriteye saygılıdırlar. X nesli insanları kendi sıkıntılarını kendileri çözmeye alışmıştır ve bu nedenle de kendilerine itimatları ve iş yapabilirlikleri daha yüksektir. Hiyerarşiye sıkı sıkıya bağlı, otoritenin kıymetine inanan, değişimden hoşlanmayan evvelki jenerasyonun tersine X’ler bağımsızlıkları ile tanınıyor. Paraya fazla odaklanmış bu jenerasyonda bireycilik ve rekabetçilik biraz daha ehemmiyet kazanmıştır. Sen satmıyorsun ben alıyoruma kıymet veren bir satınalım hali vardır. İşe bakışları ise “Yaşamak İçin Çalışan” Bir Nesildir. İş dünyasında yer elde edebilmek için çaba veren bayanların çocukları olan X’ler, “cinsiyet eşitliği” ile birinci tanışan jenerasyon olmuştur. Bu neslin erkek temsilcileri babalarından farklı olarak aile hayatı ve çocuk bakımında daha fazla misyon üstlenmiştir.
Diğer jenerasyonlardan, yetiştikleri devrin olumlu koşullar taşıması sebebiyle ayrılan “Y Kuşağı”, teknolojik imkanlar olarak da gelişme gösteren bir dünyada yetişmişlerdir. Türkiye’de 1980 sonrası olarak tabir edilen Y nesli, PC’nin ve GSM teknolojilerinin doğduğu, teknoloji dostu, ferdî, rahat ve globalleşmeye başlayan dünyanın çocuklarıdır. Hayat koşullarında meydana gelen değişim ve dönüşümler, Y jenerasyonunun başka nesillerden farklı beklentilere, ümitlere ve tercihlere sahip olmalarını beraberinde getirmiştir. Mevcut çalışma alışkanlıklarının dışında davranış biçimleri gösteren bu jenerasyon bir tarafıyla tertiplere farklı kıymetler katarken bir yandan da eleştirilen, kuşkuyla bakılan bir jenerasyon olarak göze çarpmaktadır.
2025’te Türkiye üzere gelişmekte olan ülkelerdeki işgücünün yüzde 60’a yakınının Y neslinden olması öngörülmektedir. Günümüzde Y jenerasyonunun cümbüş, gezme, yaşama, yeni şeyler deneme, muvaffakiyet, para, alışveriş, ne istediğini bilme, ağır çalışma, hayallerinin peşinden koşma, sorgulama ve sevdiklerine vakit ayırma ögelerine kıymet verdikleri dikkat çekmektedir. Narsist, bireyci ve girişimcilerdir. Teknoloji hayatlarında pek çok şeyin simgesi olup otoriteye saldırgan davranan bir nesildir. Özgür olmayı seviyorlar; sık iş değiştiriyorlar bu nedenle aidiyetleri zayıf, kendilerinin değil, yeteneklerinin yönetilmesinden hoşlanıyorlar. Kendi üzere insanların çalıştığı yahut satın aldığı şeyler onlar için daha değerlidir.
İş ve hayat istikrarını kurarak çalışmak onlar için kıymetli olan bahislerdir. Kısa müddette yetki ve sorumluluk alıp, terfi etmek istiyorlar. Yöneticisinden yahut ailesinden haddini bildirim değil, geri bildirim almak istiyorlar bunu da olumlu da olsa, olumsuz da olsa geri bildirimi herkesin önünde değil birebir almak istiyorlar. Mevkiye daha az, yeteneğe ve muvaffakiyete daha fazla hürmet gösteriyorlar, Y Jenerasyonu için deneyiminizin ve mevkinizin ne olduğu çok değerli değildir. Mevki ve unvan, yaş üzere şeyler gençleri pek etkilemiyor.Kendisine kıymet verildiğini hissettiği bir kurumda çalışmayı daha fazla fiyat alacağı bir işe tercih edebiliyorlar. Çalıştığı şirkette ferdî gelişimine yapılacak yatırımı ve gelişim fırsatlarını alacağı fiyattan daha fazla önemsiyorlar. Y Kuşağı’nın işe dair en büyük tasası; takdir edilmemek. Y Neslinin yöneticiden beklentisi kendisini geliştirmesi. En az o kadar kıymetli bir başka özellik de yaratıcı ve yenilikçi fikirlere açık olması. Y Kuşağı’nın ülkü yönetici profili “emeği takdir eden, yol gösteren” insan olarak ortaya çıkıyor. Yöneticinin eğlenceli olması gençlerin pek umurunda değil.
Y Neslinin en bariz özellikleri 7×24 online yaşamaları olan, toplumsal medyayı her manada çok aktif bir halde kullanan bu neslin temsilcileri, patronlarından de beklentileri bu tarafta. Teknolojiyi yakından takip eden, internet üzerinden alışveriş yapan, tıpkı anda birden fazla işi yapabilen, farklı kaynak ve araçlardan eş vakitli gelen bilgileri çarçabuk kavrayabilen, özgürlüğüne düşkün, öğrenmeye istekli, ailesine kıymet veren, münasebet odaklı, toplumsal bilince sahip, işbirlikçi ve sabırsız bir jenerasyon. Düzgün bir patron markasına sahip bir işte çalışmak onun için değerli bir göstergedir.
Son olarak bahsedeceğim jenerasyon ise 2000-2021 yılları için tanımlanan Z Kuşağı. Z neslinin pek çok özelliği GSM tabanlı bir nesil olacağına işaret etmektedir. Z jenerasyonu, dünya zevklerine düşkün, teknolojiyi süratli formda kavrayan, işlerini kısa müddette ve titiz biçimde yerine getiren davranış özellikleriyle dikkat çekmektedir. Teknolojiyi ileri derecede kullanan Z nesli, taşınabilen, daima yanlarında olan küçük aygıtları, bilgisayar, tabletler, MP4 çalar, i-Pod’lar ve cep telefonları ile büyümektedir. Tam teknoloji çağı çocukları olan Z Nesline, “digital yerliler” de diyebiliriz. İnsanlık tarihinin el, göz, kulak vb. motor marifetleri senkronizasyonu en yüksek kuşağı. Yaratıcılığa müsaade veren aktivitelerden hoşlanıyorlar. Sonuç odaklılar. Çok diplomalı, uzman ve buluşçu olacaklar. Tatminsiz, kararsız ve doğuştan tüketiciler. Yalnız yaşamayı tercih ediyorlar. Adaleti, barış iklimini önemsiyorlar. Benzeşmek istiyorlar, farklılaşmak değil. Sorgusuz yaşayacaklar onların iş devrinde her şey sistemler tarafından yapılıyor, yapay zeka tarafında karar veriliyor olacak. Bu jenerasyonun spiritual ruhu yönetilmeli. Hayat standartlarında meydana gelen değişim ve dönüşümler Z nesli bireylerinin öbür jenerasyonlara göre bambaşka bir dünyada yetişmelerini beraberinde getirmiş, bilhassa teknolojide meydana gelen ilerlemeler sözkonusu neslin kişisel özelliklerinin öteki jenerasyonlardan ayrılmasına neden olmuştur. Bu neslin tarih boyunca en fazla eğitim almış jenerasyon olacağı varsayım ediliyor. Yaşlı, varlıklı ebeveynler ve az sayıda kardeşe sahip olacak bu jenerasyon için şimdiden materyalist olacakları istikametinde varsayımlar yürütülüyor.
Özetle toplumların sahip olduğu kültürel yapı vakit içerisinde ekonomik, politik, toplumsal ve teknolojik faktörlerden ötürü değişime uğramaktadır. Yetişkin nesillerin vakit içerisinde değişime uğrayan kültürel yapının ögelerini yeni nesiller kadar kabul etmede istekli davranmamaları, nesillerin birbirlerini anlayamamalarını, görüş, niyet ve kanaatlerinde birtakım farklılıkların oluşmasını beraberinde getirmektedir. Bunun da ötesinde her neslin içerisinde bulunduğu periyodun kaidelerine nazaran farklı imkanlara sahip olması, vakit içerisinde bireylerin farklı imkanlarla yetişmesini beraberinde getirmiştir. Tüm bu kanılar Türkiye şartlarında tahlil edildiğinde sessiz nesil çalışanlarının savaş yıllarını gördüğünü, Baby Boomers(Patlama) neslinin ikinci dünya savaşından çabucak sonra dünyaya geldiğini göstermektedir. Yapılan tahlillerde sessiz nesil ve Baby Boomers nesli öteki jenerasyonlara göre her istikametten daha olumsuz koşullarda yetişmiş oldukları dikkat çekmektedir. Baby Boomers neslinden sonra dünyaya gelen X nesli periyodunda eğitim, sıhhat ve teknoloji imkanlarında iyileşmelerin olduğu görülmektedir. X jenerasyonunun teknoloji ile geç tanışmaları, onların teknolojiyi bünyelerine katmada mahzur teşkil etmemiştir. Y nesli ise her istikametten gelişme gösteren bir dünyanın daha rahat kurallarında dünyaya gelmişler, teknoloji dostu, ferdi, rahat ve globalleşmeye başlayan dünyanın çocukları olarak isimlendirilmişlerdir. Y nesli ardından dünyaya gelen Z nesilleri ise dijital jenerasyonlar olarak adlandırılmışlar, teknoloji dostu olmalarının ötesinde, teknolojik, ferdî, sıkıntı beğenen, global dünya vatandaşları olmaları istikametiyle dikkat çekmektedirler.
