Korkular

Korku; içinde bulunulan durum tehlikeli olarak düşünüldüğünde verilen bir yansıdır. Beşerler, doğal olarak tehlikeli olduğunu düşündükleri durumlardan korkarlar ve uzak kalmaya, imkanı varsa da kaçmaya, kendilerini müdafaaya çalışırlar. Hasebiyle da; endişe, kişiyi koruyan, vakit zaman da kaçınmasını gerekli kılan bir reaksiyon olabilir. Örneğin; çocukların ateşten korkması ve yaklaşmaktan kaçınmaları üzere.

Çoğu vakit neden endişe yansısını verdiğimizi açıklamakta zahmet çekebiliriz, zira bizi korkutan ,nesne ya da durumun kendisinden çok onunla ilgili edindiğimiz fikirlerdir. Bu fikirler; anne- baba yahut başka bireylerden edinilen fikirler olabileceği üzere, insanın beşiğinden getirdiği düşünülen kaygılar da olabilir. Annesi köpekten korkan bir çocuk, genetik olarak bu endişeye sahip doğabilir yahut annenin davranışlarını model alarak o da köpekten korkmaya başlayabilir ve kaçmaya çalışabilir. Sarsıntı, sarsıntı, fırtına üzere dehşetler çabucak hemen herkes tarafından paylaşılan, bir noktaya kadar da gerçekçi olabilen kaygılardır, bu kaygıların abartılı olarak yaşanması hastalıklı bir durum olarak kıymetlendirilebilir. Hastalıklı olarak nitelenebilen endişeler ise; olağan olarak algılanan bir obje ya da durumun kişi tarafından tehlikeli olarak düşünülmesi sonucu gelişen kaygılardır. Örneğin; “tek başıma dışarı çıkarsam çarpıntım olur, yığılır kalırım, herkes bana bakar” fikri giderek kişiyi tek başına dışarı çıkmamaya, mecbur kalıp çıktığında ise bu fikrinin tesiriyle aklına gelenleri yaşamaya itebilir, böylece bu yanlışlı niyet doğrulanmış olur. Bir öbür örneğe bakalım.; topluluk içinde konuşmaktan korkan bir kişi, topluluğa girdiğinde yüzünün kızaracağını, ellerin titreyeceğini, bu halinin herkes tarafından fark edileceğini ve ayıplanacağını, bedelsiz bulunacağını düşünür. Bu kanılarla girdiği toplumda hakikaten yüzü kızardığında performansı düşecek, hareketleri donuklaşacak, doğallığını kaybedecek ve bu haliyle de ortamda güzel olmayan bir izlenim uyandırabilecektir.

Korku yansısının oluşumunda, yaşanan olumsuz olaylar kadar (köpek ısırması sonucu köpekten, hatta bütün hayvanlardan korkma, asansörde kaldıktan sonra bir daha asansöre binememe üzere.) televizyon, gazete, eş-dosttan edinilen bilgilerin de rolü olmaktadır; yılanı hiç görmemiş birinin yılanın lafından, televizyondaki manzarasından bile korkması üzere.

Korku duyulan durumda yahut objeden kaçmak yahut uzak durmaya çalışmak, bu fikrin doğruluğunu test etme bahtını ortadan kaldırır. Yanlış olup olmadığı test edilemeyen bu fikrin uyandırdığı endişe ve sonucunda gelişen kaçınma davranışı kişiyi rahatlattığında ise bu fikir gerçek olarak kabul görür. Giderek dehşetler kuvvetlenerek devam eder ve kişinin hayatını zorlaştırır ve bazen çekilmez hale getirebilir. Örnek vermek gerekirse; yükseğe çıkmaktan korktuğu için üst katlarda oturan arkadaşlarını ziyaret edemeyenler. Köpekten korktuğu için daima yolunu değiştirmek, hatta uzatmak zorunda kalanlar, hayvanı olan arkadaşı olanların konutuna gidemeyenler, tek başına dışarı çıkamadığı için meskeninin alışverişini yapmak için birini beklemek zorunda olanlar yahut topluluk önünde konuşamadığı için kazandığı mükafatı alamayanlar ya da iş görüşmesi yapamayıp işsiz kalanlar. Örnekler bu türlü uzayıp gitmekte. Bu kademedeki dehşetler fobi ismi verilen bir ruhsal hastalığa dönüşmüşlerdir artık.

Korkular kuvvetlendikçe, bireyler dehşetlerini içinde bulundukları duruma bağlamakta ve bu yansılarını yenmek için bir uğraş sarf etmemektedirler, bu çabasızlık dehşetleri daha da arttırır. Oluşan kısır döngü, kişiyi çaresizliğe ve hatta kontrolsüzlüğe iter. Kişi endişesiyle baş edemeyeceğini, kendi hünerleriyle kurtulamayacağını düşünmeye başlar. Sonuç ise; çoğunlukla kaygı yaratan durumdan kaçarak yahut uzak kalarak kurtulmak ve çaresizliği kabullenmek halinde olur. Bir örnekle açıklamaya çalışalım; yüksekten korkan kişi , yüksek bir yere çıkarsa, düşebileceğini, denetimini kaybedip düşebileceğini , bayılabileceğini düşünür. Bu niyetler içinde yüksek bir yere çıkmak zorunda kalırsa, soğuk soğuk terlemeye, elleri titremeye, kalbi süratli hızlı çarpmaya, ağzı kurumaya ve her yeri uyuşmaya başlayabilir. Bu belirtiler kişinin “bayılacağım” niyetini kuvvetlendirir ve kişi bu durumu denetim edemeyeceğini düşünerek kendini çaresiz hisseder, korkusu daha da artar ve bir an evvel o ortamı terk etmeye çalışır. Yükseklik korkusu katmerlenmiştir artık, bir daha yükseğe çıkmayı denemek neredeyse imkansız hale gelmiştir.

Korkunun sonuçları: Korkulardan kurtulmak için seçilen yaygın metotlardan biri olan kaçmak; kişinin dehşet duyulan ortamı bir daha değerlendirmesine, geliştirdiği fikrin doğruluğunu test etmesine mani olur. Topluluk önünde konuşmaktan korkan kişi; oburlarının onunla alay etmediğini görme talihini, birden fazla vakit çabucak ortamı terk ettiğinden, kaçırır; ya da o ortamda kalmak zorundaysa, ilgisi diğerlerinden çok kendisinin ne kadar aptal, maharetsiz göründüğünü düşünmeye yöneldiğinden diğer insanların ona nasıl davrandığını göremez.

Bazı şahıslar, korktukları obje yahut durumu hayatından uzaklaştırmanın en emniyetli ve rahatlatıcı tahlil olduğunu düşünebilirler, bu türlü davranarak tahminen artık korkmamakta, lakin hayatları da muhakkak kısıtlılıklar içinde olmaktadır. Tek başına dışarı çıkamayanların yalnız başına gezme, yalnızca kendi istedikleri yere gitme özgürlükleri kalmamıştır; kapalı yerlerde kalmaktan korkanlar sinemaya, tiyatroya gidemezler, seyahat yapamazlar; köpekten korkanlar sokakta rahat yürüyemezler; kandan- enjeksiyondan korkanlar gerekli olduklarında, hastaneye gidemezler, tedavi olamazlar ve hatta gebe bile kalamazlar. Beşerlerle konuşurken yüzünün kızaracağından korkan kişi, iş edinemeyecek, arkadaşlarıyla bağlantı kuramayacak, karşı cinsle birlikte olmakta çok zahmet çekecektir. Şahıslar olağan ömrün gereği üzere yaşayamadıkça giderek kendilerini daha maharetsiz, ömürden kopuk hissetmeye başlayacaklardır. Sonuçta, kendini çaresiz, kıymetsiz, yalnız, geleceği ümitsiz, ömrü anlamsız hissetmeye başlayabilirler.

Endişeden kaçmayı alışkanlık haline getiren kişi, rastgele bir sorunun tahlili için gerekli olan sorun çözme maharetlerini geliştirme fırsatını kaçırmış olabilir, problemler karşısında baş etme gücünü kendinde bulamayarak kendine daha az paha vermeye başlayabilir.

Korkuyla Baş etme Yolları

Dehşet uyandıran durum yahut objeden kaçmama kararı almak endişeyle uğraşta birinci ve en kıymetli adımdır. Birinci sefer cüretle kaygıyı oluşturan fikirlerinizi test etmeye ve bu fikirlerle yüzleşmeye karar verdiniz. Bu birinci tecrübe sırasında “Bunu yapabilirim” “Başta güç olsa bile üstesinden gelebilirim” üzere destekleyici fikirlerin kıymeti büyüktür, bir yandan da zihninize doluşabilecek olumsuz fikirlerle de gayret etmeniz gerekecek. Bu uğraş bu fikirleri durdurmak yahut uzaklaştırmak değil de, bilakis onları daima akılda tutup yarattıkları külfetin azaldığını görmek halinde olmalıdır, dertteki azalmayı hissedene kadar tekrar tekrar bu niyetleri aklınıza getirmeye çalışın. Vakit zaman birinci gayretleri yaparken, endişe yaşamayan bir yakınınızdan yardım almanız faydalı olabilir.

Korkularla gayret etmeye karar verdikten sonra ikinci adım; çabaya en az kaygı uyandıran durumdan başlamaktır. En az dehşet uyandıran durumda külfetinizi ve endişenizi yendikten sonra giderek daha korkutucu olan durumlarla uğraş etmeye başlayabilirsiniz. Bir örnek verelim. Kapalı yerde kalmaktan korkuyorsunuz, bu nedenle . asansöre binemiyorsunuz. Bu korkunuzla uğraşa asansöre binip 7. kata çıkmakla başlarsanız, büyük olasılıkla asansörü birinci katta durduracak ve eskisinden daha çok korkarak ve daha dertli biçimde inecek ve bir daha asansöre binmeyi denemek bile istemeyeceksiniz. Meğer, evvel asansörün kapısını kapatıp, düğmeye basmadan düşüncenizin geçmesini beklerseniz ve derdinizin azaldığını yahut en azından denetim altına aldığınızı görürseniz asansörün düğmelerine basabilmek için yürek toplayabileceksiniz. Daha sonraki günlerde birinci kata ve sonraki günlerde de daha üst katlara çıkmayı deneyebileceksiniz. Endişelerinizin üzerine evreli biçimde gidebilirseniz ve her basamakta ıstırabınızın azalıp, kendi üzerinizdeki denetiminizin arttığını görürseniz, yüreğiniz ve kendinize olan inancınız artacaktır. Başlangıçta yapmanın çok korkutucu ve bu nedenle de çok sıkıntı olduğunu düşündüğünüz bir hareketi çarçabuk yapmış olacaksınız.

Alıştırmalara başladığınızda kaygı ve ıstırap duymanız kaçınılmaz bir durumdur. Korku duymaktan korkmayın, hatta kaygıyı davet edin. Dehşet ve düşünceniz çok şiddetli ise;

Ara verin, ortamı kısa bir mühlet için terk edin.
Hissetmekte olduğunuz terleme, titreme, çarpıntı üzere belirtilerin size ziyan vermeyeceğini düşünün.
Korku ve probleminizin giderek azalacağını düşünün.
Dikkatinizi öbür yere çekmeyin. Bu türlü yaparsanız korkunuzla nasıl baş edebileceğinizi öğrenemezsiniz.

Korkuyla baş etme sürecinde öteki kıymetli bir etken de baş etme hünerlerinin gelişmemiş yahut kaybedilmemiş olmasıdır. Topluluk içinde konuşmaktan korkuyorsanız, öncelikle kendinizi tabir etme maharetlerini geliştirecek etkinlikler yapın ve sonra bu marifetleri topluluk içinde test edin. Başlangıçta bu türlü hünerleriniz olduğu halde, endişeleriniz nedeniyle bu hünerleriniz topluluk içinde test edilemediğinden körelmiş olabilir, onları tekrar kazanın ve deneyin. Birinci seçeneğiniz ortamın göreli olarak daha inançlı ve sıcak bir ortam olması işinizi kolaylaştıracaktır.

Seçilen baş etme usulünün yahut bulunan tahlilin bireyden şahsa değişebileceğini unutmamak gerekir. Kıymetli olan bulunan çeşitli tahlil yollarını değerlendirebilecek kadar esnek ve geniş görüşlü olmaktır. Öncelikle sorunu tanımlamak ve sonrasında da çeşitli tahlil seçeneklerini ortaya atmak gerekir. Her tahlilin artı ve eksilerini ve bireye ve marifetlerine uygunluğunu değerlendirdikten sonra kişi kararını verir.

Özet olarak; endişenizin sizi esir alması yerine onu denetim etmeyi denerseniz, onunla baş etmekle kalmayıp kendinizi daha kâfi, daha mahir ve daha inançlı hissedeceksiniz. Kazandığınız bu kıymetler yalnızca kaygınıza yönelik değil, yaşama yönelik çok değerli çıkarlarınız olacak ve gelecekte yaşayabileceğiniz meselelerle nasıl baş edebileceğinize dair bir fikrinizin olmasını sağlayacaktır.

Korkuyla baş ederken

Sorumluluğu üzerinize alın.
Korkunuzu net olarak tanımlayın.
Korkuyu davet edin
Korku duyduğunuz anda aklınıza gelen sorun verici niyetleri tekrar tekrar aklınıza getirin ve akla geldiklerinde oluşan derdin azalmasını bekleyin.
Korku uyandıran objeyi yahut durumu evreli olarak ele alın. Çabaya en az korku/ kasvet uyandıran durumdan başlayın ve giderek daha korkutucu olanlara geçin.
İlk denemelerde badire olacağını ve bu sorununuzun fakat kaygı uyandıran durum yahut objeden kaçmayarak ortadan kalkabileceğini unutmayın.
Kendinize kesinlikle bu bahtı tanıyın.
İlk alıştırma başarılı olmamış olabilir, bir daha deneyin.
İlk başarılı alıştırma sonrasında biraz daha fazla dehşet uyandıran bir durum yahut objeyi seçerek alıştırmalara devam edin.
Daha evvel hiç yapamayacağınızı düşündüğünüz şeyleri yapmaya başladınız, kendinize olan inancınız artacak
Çevrenizdekiler sizdeki olumlu değişiklikleri fark edebilecek.

Ne vakit bir uzmana başvurmalısınız;

Dayanamayacak kadar şiddetli dehşet, panik, baygınlık hissi oluyorsa;
Kendinize yahut etrafınıza ziyan verme isteği duyuyorsanız;
Öfke nöbetlerinizi denetim etmekte zahmet çekiyorsanız,
Yaşama umudunuz kalmamışsa, sık sık aklınıza vefat kanıları geliyorsa,
Bu şikayetleriniz nedeniyle alkol yahut sakinleştirici ilaç kullanıyorsanız;
Sıkıntı, gerginlik üzere şikayetlerinizde artma oluyorsa
Moraliniz epey bozuksa, canınız hiçbir şey yapmak istemiyorsa
Bütün denemelerinize karşın endişeniz, hayatınızda hala sorun yaratabiliyorsa yahut bu denemeleri rastgele bir nedenle yapamıyorsanız.