Yüzyıllardır bilim adamları birtakım hayvanların kaybettikleri beden kesimlerini tekrar üretebildikleri konusunda bilgi sahibidirler, beşerler da deniz yıldızı yahut kimi sürüngenler üzere doku yenileyebilme yeteneğine sahiptirler. Kopan bir parmağın yerine yenisini yaratamasa da bedenimiz daima olarak derimizi ve kanımızı yenilemektedir.
birinci olarak 1950 yıllarında yapılan bilimsel çalışmalarda bedenimizdeki bu hücre üreten ve yenileyen sistem üzerinde çalışmalar yapılmış ve kemik iliği transplantasyonu geliştirilmiştir. 1988’de birinci sefer laboratuvarda embriyonik kök hücreler canlı tutulabilmiştir. Akabinde bedenimizin bozuk olan organlarına cerrahi olarak yapay dokuların yerleştirilmesi yerine kendi hücrelerimizle tamir tedavisi üzerinde çalışmalar ağırlaşmıştır. Bedenimizde yeni hücre yapma özelliğine sahip olan kök hücreler saptandığından bu yana çeşitli tedavi metotları geliştirilmektedir. Kök hücreler kanserden şeker hastalığına, kalp damar hastalıklarından beyin- hudut hastalıklarına kadar ve son olarak da kemik kas eklem hastalıkları üzere pek çok önemli durumda umut vaat etmektedir.
Kök hücre nedir?
Kök hücreler vücudumuzdaki tüm hücrelerin kaynağıdır denilebilir. Bunlar bedenimizdeki bütün dokuları ve organları oluşturan ana hücrelerdir. Şimdi farklılaşmamış olan bu hücrelerin iki çok değerli özellikleri vardır.
1- Sınırsız bölünebilme ve kendini yenileme
2- Değişik organ ve dokulara dönüşebilme yeteneği
Bedenimizde pek çok dokuda zımnî bulanan kök hücrelerden en güçlü doku kemik iliğidir. Günümüzdeki teknolojik gelişmeler bu hücrelerin ağır bir halde elde edilmesini ve bedende yerleştirildikleri bölgedeki dokunun özelliklerine sahip hücrelere dönüşebilmesini sağlamaktadır. Uygun ortamda kök hücreler rastgele öbür bir hücreye dönüşebilirler; kalp, akciğer, hudut, böbrek, kemik yahut kıkırdak hücresi üzere. Tüm dokular ile ilgili çalışmalar ağır bir halde devam etmektedir. Hudut hücresi üzere birtakım dokuların tedavileri şimdi deneysel kademededir. Lakin kemik, kıkırdak, cilt ve kornea hastalıklarında kök hücre uygulamaları tıp topluluğu tarafından tedavi metodu olarak kabul edilmektedir.
Eklem kireçlenmesi
50 yaş üstündeki insanların %90’ında eklem kireçlenmesi (osteoartrit=OA) gelişmektedir. OA sıklıkla yük binen bölgeleri tesirler: Boyun, bel, kalça, diz, ayak ve el başparmak kök eklemleri üzere. OA eklemi oluşturan kemiklerin uçlarındaki düzgün yüzeyli kıkırdak dokusunun kaybı ile oluşur. Kıkırdak yapı bozulur, zayıflar ve incelir. Beraberinde osteofit denilen kemiksi çıkıntılar oluşur ve eklemde biçim bozukluğu başlar. Vakitle ağrı ile birlikte eklem hareketlerinde kısıtlanma ve günlük hayatta işlevsel zorluk (koşamamak, yürüyememek vb.) gelişir. Son evrede total eklem protezi cerrahisi gerekir.
Eklem kireçlenmesinde kök hücre tedavisi
OA’de kıkırdaktaki hücre yıkımı artmış ve kıkırdak hücrelerini üreten kondrositler yetersiz kalmışlardır. Bu durumda tekrar kıkırdak üretimi yapabilecek olan kondrositlere dönüşebilen kök hücreler ile tedavi talihi ortaya çıkmıştır. Yetişkinlerde kemik iliğinden elde edilen taze kök hücrelerin eklem içine enjeksiyonu sonrası, kıkırdak üreten kondrositlere dönüştükleri saptanmıştır. Kıkırdak dokusu hudut ve damar içermediğinden kök hücrelerin tek tip hücreye dönüşmesi kâfi olmaktadır. Yapılan klinik çalışmalar kök hücrelerin OA’lı hastalarda incelmiş ve zayıflamış kıkırdağı onardığını ve kalınlaştırdığını göstermektedir. Böylelikle eklem adeta gençleşmekte ve kişi ameliyata gerek kalmadan günlük hayat aktivitelerini sürdürebilir hale gelmektedir. Kök hücre tedavisinin gelişmesi ile birlikte yakında eklem protezi ameliyatlarına gerek kalmayacağı da öngörülebilir.
Kemik iliğinden kök hücre nasıl elde edilir ve uygulanır?
Steril ameliyathane ortamında Ortopedi Uzmanı tarafından yapılan kısa, kolay bir cerrahi süreç ile kemik iliği alınır. Kişinin leğen kemiğinin art üst tarafından yapılan lokal anestezi sonrası, özel bir iğne ile kemik iliğinden 50-60cc kök hücrelerden güçlü kemik iliği dokusu aspire edilir. Lokal anestezi ile yapıldığından süreç sırasında kişi önemli bir ağrı duymaz. Elde edilen kemik iliğindeki kök hücreleri ağır olarak ayrıştırabilmek için özel bir teknik ile santrifüj edilirler. Santrifüj sonrası elde edilen kemik iliğinin ağır taze kök hücre içeren kısmı, bekletilmeden, taze olarak hastaya uygulanır. Eklem kireçlenmesinde taze kök hücreler hekim tarafından kişinin ekleminin içine enjeksiyon yapılarak verilir. Beraberinde kök hücrelerin kıkırdak hücresi üretimini hızlandırmak için kişinin tekrar kendi kanından elde edilmiş olan trombositten varlıklı plazma da eklem içine ek olarak yapılabilir. Enjeksiyon sonrası kişi günlük hayatına döner lakin 1 hafta mühlet kısmi istirahat önerilir. Bu devirde süreç yapılan eklem çok kullanılmamalı ve korunmalıdır. Duruma nazaran hekimi koltuk değneği yahut ortez kullanmasını önerebilir. Enjeksiyon sonrası eklem ağrısında artış ve şişlik görülebilir. Bu durumda basit
analjezikler (parasetamol) dışında ağrı kesici ilaç kullanılmamalı ve buz uygulaması yapılmamalıdır. Bunlar kök hücreler üzerinde olumsuz tesir göstereceğinden tedavinin muvaffakiyetini azaltırlar.
Hangi durumlarda uygulanabilir?
Eklem kireçlenmesinde (diz, kalça, ayak bileği, omuz, el)
Ayrıca
Kaynamayan kırıklarda
Avasküler nekrozda(kalça, omuz, diz, ayak bileği)
Menisküs, labrum yırtıklarında
Kas-tendon yırtıklarında
Kimlere uygulanmaz?
Obezite-Şişmanlık (Vücut kütle indeksi 30’un üzerinde olanlarda)
İleri derecede kireçlenmesi olup, eklemde kıkırdak dokusu büsbütün bitmiş olanlara
İmmunosupresif ilaç kullananlara
Yan tesir – komplikasyonlar.
Steril şartlarda yapıldığından enfeksiyon riski düşüktür.
Kişinin kendi dokusu olduğu için alerjik tepki oluşmaz.
Kemik iliği aspirasyonu yapılan yerde yahut enjeksiyon bölgesinde hafif kanama meydana gelebilir.
Nadiren enjeksiyon sırasında hudut zedelenmesi olabilir.