Masumiyet, doğumdan ergenliğe kadar geçen müddetin temel özelliğidir. Her çocuk temizdir. Bu nedenle bir çocuk, yanlışından ötürü sorumlu tutulmaz, cezai ehliyeti yoktur. Ne vakit ki yaş olarak büyüme ile birlikte farik ve mümeyyiz (fark etme ve sorumlu olma: iyiyi berbattan, eğriyi direkt ayırt etme, görme ve seçme yeteneği) oldu, artık çocuk sorumluluk sahibidir.
Ergenlikten-orta yaş periyoduna kadar süren ömür kesiminde gençliğin, biyolojik/ruhsal sıhhatin ve boş vaktin değerini bilme ve hakkını verme konusunda dikkatli olunmalıdır. Bu periyotta insan evladı, hayat kalitesini artırmak için ferdi uğraşılar içinde olur: eğitimini tamamlayarak diploma/meslek sahibi olmak, işe başlamak, para kazanarak geçimini sağlamak, evlenerek yuva kurmak, çocuk sahibi olarak jenerasyonunu devam ettirmek, ev/araba/dükkân… alarak mal sahibi olmak. Tüm bu uğraşılar, dünya hayatının güzellikleridir. Kimisi kısa vakitte doyuma ulaşırken, kimisinin ise ömrü boyunca gözü doymak bilmez, biriktirir de biriktirir. Bu periyodun sonunda kişinin iç dünyasında bir bunaltı başlar ve yeni arayışlar içine girer.
Orta yaş devri, mevcut varlıkların değerini bilme ve hakkını verme vaktidir. Kişisellikten toplumsal bir varlık olmaya hakikat gidiş başlar. Kişi varlıklarını (maddiyat, bilgi, deneyim, güç vs) beşerlerle paylaşarak topluma yararlı olmaya çalışır: dernek- vakıf işleri, siyaset, toplumsal projeler, değişik alanlardaki kümelere dâhil olma… Öncelik kendi değil toplumun menfaatleridir. “Verdikçe zenginlemenin hazzı”, kişiyi iç bunaltısından uzaklaştırır. Bu yeterlilik hali de geçicidir.
Yaş ilerledikçe, yıllardır sümen altı edilen vefat akla gelir. Hayatın değerini bilme ve hakkını verme ismine mutlak gerçeğe hazırlık yapılır. Dünya hayatı geçicidir, imtihan alanıdır. Kişi yılların getirdiği deneyim ile spiritual (manevi, dini) alana yönelir. Geçmişinde ne öğrendi ise, öğrendiklerinin doğrultusunda iç bunaltısına deva arar: kimisi “Ferrarisini satan bilge” olur, kimisi Nepal’de Budizm’in kanatları altında inzivaya çekilir, kimisi tasavvuf erbabı olur, kimisi kendi çapında cami/kilise/havra cemaati olarak hayatını düzenler.
Kıymetini bilme ve hakkını verme meziyetini kazanmayı kimi yıllar içine yayar, kimi de kısa müddette yapar. Bazen erken kalkan yol alır. Bazen de sonradan yola düşen, yolda olanı geçer. Kimin ne olduğunu fakat Allah bilir.
