Kaygı ve kaygı, hepimizin günlük hayatta karşılaştığı doğal hisler. Beynimizin, nahoş sonuçlar doğurabilecek durumları evvelce belirlemesi ve bu durumlara karşı bir savunma düzeneği oluşturması sayesinde evrim ağacında hala yerimizi koruyor ve soyumuzu devam ettirebiliyoruz. Atalarımızda telaş ve endişe hisleri olmasaydı, birçoklarının ömrü savanada bir aslanın öğlen yemeği olarak sonlanabilirdi. Her gün, çeşitli korkularımızın oluşturduğu motor gücüyle güvenliğimizi sağlıyor ve yaptığımız işlere daha itina gösteriyoruz. Yönetebildiğimiz, yönlendirebildiğimiz ve dozunu denetim edebildiğimiz surece telaş ve endişe hislerinin düşmanımız değil, aksine dostumuz olduğunu söyleyebiliriz.
Alışılmış ki bizler, yetişkin bireyler olarak muhakeme yeteneğine sahibiz; mantık ve akıl yürütme yetilerimiz ile telaşlarımızın üstesinden gelebiliyoruz birden fazla vakit. Başımızda sebep-sonuç münasebeti oluşturabiliyor, deneyimlerimizi ve istatistikleri yorumlayıp olasılıkları hesaplayabiliyor ve telaşlarımızı dizginleyebiliyoruz. Çocuklar içinse korkuyla baş etmek biraz daha zorlayıcı… Deneyimlerinden sonuç çıkaracak kadar hayat deneyimleri yok, muhakeme yetenekleri sonlu ve akıl yürütme yetileri şimdi yerleşmemiş. Sebep-sonuç münasebeti oluşturmada, büyük resmi görmede bizim kadar meleke sahibi değiller ve bu yüzden de korku duygusu hayatlarını bize göre çok daha çabuk tesiri altına alabiliyor.
Erken ebeveynlik periyotlarından itibaren anne-babalar uzun yıllar boyunca çocuklarının dert ve endişelerine şahit oluyorlar. Bebeklerde yabancı tasası, bir yabancıyla yüz yüze geldiklerinde ebeveynin boynuna sıkı sıkıya sarılarak kendini gösterirken, 10-18 aylık olduklarında ebeveynden başka kalma tasası ortaya çıkar. 4-6 yaşlık devirde oluşan telaşlar ise çoklukla hayalet, canavar üzere gerçeklik dışı şeyler üzerinedir. 7 yaşından sonraki telaş ve korkularsa artık gerçeklik temelinde şekillenir ve yaralanma korkusu, doğal afet korkusu üzere hislerle kendini gösterir.
Çocuklar büyüdükçe bir telaşın yerini öteki bir dert alır; dert hissinin temeli birebir kalsa da münasebetleri yaşa ve şartlara nazaran değişiklik gösterir.
Korkulu çocuğa yaklaşırken, dehşetlerini güçlendirmeden hislerine hürmet duymanız gerektiğinin şuurunda olmak gerek. Çünkü başta da söylediğimiz üzere, bunlar bizim için olduğu kadar, çocuklar için de doğal hisler; sebepleri bize mantıklı gelse de gelmese de…
Pekala telaşlı çocuğa nasıl yardımcı olmalı, nasıl yaklaşmalı ve onunla nasıl irtibat kurmalı? Anne babalar, telaş içerisindeki çocuklarını nasıl rahatlatabilir, onlara nasıl takviye olabilirler? Yapılması gerekenlerin yanı sıra telaşlı çocuğa yapılmaması, söylenmemesi gereken şeyler neler?
Kaygılı çocuğa el uzatmak: Yapılacak ve yapılmayacak şeyler
New York Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Bölümü’nde vazife yapan Dr. Clark Goldstein, yaptığı araştırma ve incelemeler sonucunda ebeveynlere, dertli çocuğa yardımcı olmalarında yol gösterici bir çalışma sunmuş. Anne babalığın okulu olmasa da, bu çalışmayla ebeveynlerin “Ya çocuğuma yanlış biçimde yaklaşırsam, yanlış bir şey söylersem ?” telaşlarına tahlil bulmaları mümkün.
1. Hedefiniz dert hissini ortadan kaldırmak değil; çocuğunuza bu duyguyu yönetmesinde yardımcı olmak.
Elbette hiçbir anne baba çocuğunu mutsuz görmek istemez ama gerilim yaratan ögeleri ortadan kaldırmaya çalışmak korkulu çocuğa yapılabilecek en hakikat şey değil. Yanlışsız olan, çocuğa dertleriyle başa çıkmayı öğreterek olabilecek en düzgün biçimde fonksiyon göstermelerini sağlamaktır. Bu halde zati korku vakit içerisinde azalacak ve hatta ortadan kalkacaktır.
2. Yalnızca çocuğunuzu kaygılandırdığı gerekçesiyle olayları görmezden gelmeyin.
Korku yaratan ögeleri çocuğun dünyasından uzak tutmaya çalışmak, görmesine ve yaşamasına mani olmak onun kısa müddetliğine kendini yeterli hissetmesini sağlasa da, uzun vadede korkuyu besleyecek ve telaş seviyesini arttıracaktır. Örneğin bir çocuk rahatsız edici bir bir durumda kaygılanır ve ağlamaya başlar -manipüle etmek için değil, o denli hissettiği için. Ebeveynler ne yapar? Ya korkulu çocuğu ya da dert tetikleyici ögesi ortamdan uzaklaştırır. Ama bu yaklaşım çocuk açısından eğitici ve öğretici olmayacak ve daima tekrarlayacaktır.
3. Müspet -fakat gerçekçi- beklentilerinizi tabir edin.
Korkulu çocuğa gerçekçi olmayan kelamlar veremezsiniz; imtihanının berbat geçmeyeceğini, paten kaymayı öğrenirken çok eğleneceğini yahut sınıfın önünde bir konuşma yaptığında hiçbir arkadaşının ona gülmeyeceğinin kelamını veremezsiniz. Ama her mümkün sonuçlar ne olursa olsun, hepsiyle başa çıkabileceğinin ve istenmeyen sonuçların üstesinden gelebileceğinin itimadını verebilirsiniz. Dertli çocuğa dehşetleriyle yüzleşmeyi öğretirseniz, telaşı da vakitle azalacaktır. Gerçekçi yaklaşımlar, neyle ne ölçüde baş edebileceği konusunda çocuğa fikir verecektir.
4. Hislerine hürmet gösterin ama onları körüklemeyin.
Bir derdin haklılığı, ondan kaçınma konusunda muahedeyi getirmez beraberinde. Örneğin, şayet çocuğun aşı vakti gelmişse ve doktora gitmesi gerekiyorsa onun dehşetlerini küçümsemeyin elbette lakin o dehşetleri büyütmelerine de fırsat tanımayın. Empatiyle onu dinleyin, gerçekte neden kaygılandığını fark etmesine yardımcı olun ve durumla yüzleşme konusunda cesaretlendirin. Vereceğiniz ileti şu: Korktuğunu biliyorum, bu olağan bir durum. Yanındayım ve bir arada bunun üstesinden gelebiliriz.”
5. Yönlendirici sorular sormayın.
Çocuğun hislerini tabir etmesini teşvik ederken, yönlendirici sorulardan uzak durun. “Sınav yüzünden telaşlı misin, korkuyor musun?” diye sormak yerine “Sınavla ilgili kendini nasıl hissediyorsun?” diye sorun.
6. Çocuğun kaygılarını pekiştirmeyin.
Çocuklar vücut lisanı ve ses tonu okuma konusunda uzmandır. Sözcükleriniz neyi işaret ederse etsin, onlar satır ortalarındaki endişe ve kaygıyı sezebilirler. Diyelim ki bir köpekle olumsuz bir deneyimi olan çocuk diğer bir sefer bir köpekle karşılaştığında tutumlarınız kaygılıysa, ne derseniz diyin o tekrar de endişelenecektir.
7. Çocuğunuzu telaşını tolere etmek için cesaretlendirin.
Her dert cinsinin tolere edilmesi ve ilgili durumlarda yapılması gerekenlerin öğrenilmesi vakit ister. Çocuğun gayretini takdir ettiğinizi ona aşikâr edin ve vakitle daha da başa çıkmada daha uygun olacağını hatırlatın.
8. Korku müddetini kısa tutmaya çalışın.
Bir şeyden korktuğumuzda, en sıkıntı vakit korktuğumuz şeyi beklerken geçen vakittir. Ebeveynler kimi durumlarda bu süreyi kısaltabilirler. Mesela doktora gitmekten korkan bir çocuk için tabipten randevu alınmışsa bunu saatler öncesinde paylaşıp dert ve reaksiyon müddetini uzatmak yerine, paylaşmak için daha uygun bir vakit seçin.
9. Korku ögelerini çocuğunuzla gözden geçirin.
Bazen de çocukla kaygılarının gerçekleşmesi durumunda ne olacağını konuşmak gerekebilir. Ebeveynden ayrılık korkusu yaşayan bir çocuk, okul çıkışında ebeveynini görememe, bulamama korkusu yaşayabilir. Muhtemel bir senaryoda ne yapacağını konuşabilirsiniz onunla.
“Annen gelmediğinde ne yaparsın?’
“Öğretmenime söylerim.”
“Öğretmenin ne yapar?”
“Annemi arar ve o gelene kadar benimle bekler.”
Olumsuz senaryolar için bir planı olduğunu bilen çocuklar kendilerini daha az dertli hissedeceklerdir.
10. Tasa idaresinde çocuğunuza rol model olun.
Çocuk söyleneni değil, gördüğünü yapar. Dertli çocuğa yardım edebileceğiniz pek çok formül varken, tahminen de yapabileceğiniz en hakikat şey ona rol model olmaktır. Ebeveyninin dertle baş edemediğini ve daima bundan şikayet ettiğine şahit olan bir çocuk, ebeveynin tasaya olan yaklaşımını örnek alacaktır. Olağan ki her şey yolundaymış üzere davranmanız beklenmiyor sizden. Tersine, telaş yaratan bir durumun üstesinden nasıl geldiğinizi görmelerinde yarar var.
