Geçtiğimiz günlerde ülkece maalesef çok üzücü bir olaya şahit olduk. Yeniden bir erkek şiddeti, yeniden bir bayana ve yeniden vefatla sonuçlandı. Geride zihinlerimizde bir kız çocuğunun yakarışları kaldı. Yansılar yeniden çok fazlaydı. Ben size olayın ruhsal nedenlerinden bahsetmeyeceğim. İki husus hakkında konuşmak istiyorum. Bunlardan birincisi; bu türlü bir olay cereyan ederken nasıl bir psikoloji ile müdahale etmeden izleyebiliyoruz yahut imaj alabiliyoruz? İkincisi; alınan imajların hep internet ortamında kalacak olmasının böylesine travmatik bir duruma şahit olan bir çocuğun psikolojisini bir ömür nasıl etkileyecek?
Yaşanan toplumsal bir olaya müdahale etmeden izleyen insanları daima görmekteyiz. Biz bu insanları gördüğümüzde müdahale etmeyenlerden biri de biz olabiliriz. Bunun en sık örneğini bir trafik kazasında yandan geçen araçların yavaşlayarak kaza durumunu izlerken oluşturdukları trafik sıkışıklığında görebiliyoruz. Pekala neden müdahale etmek, yardıma koşmak yerine izlemeyi tercih ediyoruz? Bir grup toplumsal deneyler sonucunda bu durum araştırılmış ve “Bystander Effect (izleyici etkisi)” ismi altında bir teori ortaya atılmıştır. Bu teoriye nazaran insanların olaylara müdahale etme ihtimalleri iki şarta bağlanmıştır. Bunlardan birincisi; olay anında o ortamda bulunan kişi sayısı arttıkça sorumluluk hissi azalmakta ve beşerler müdahale edecek birileri kesinlikle çıkar kanısı ile yalnızca olayı izlemektedir. Olaya şahit olan kişi sayısı azaldıkça sorumluluk hisleri artmakta ve şahısların duruma müdahale etme ihtimalleri yükselmektedir. Ortam ne kadar kalabalık ise sorumluluk hissi o kadar azalacağından beşerler birbirlerinin rahat tutumlarından etkilenerek olayı müdahale etmeden izleyeceklerdir. Örneğin; yalnızca birkaç kişinin bulunduğu bir plajda boğulma tehlikesi geçiriyorsanız birilerinin sizi kurtarma ihtimali kalabalık bir plajdakinden daha yüksektir. Şayet olay anında ortamda öteki birileri daha var ise imaj alma davranışını vicdanen daha rahat bir formda gerçekleştirmekteyiz. Olaylara müdahale kararı vermede tesirli olan ikinci faktör ise durumun ciddiyetidir. Bir duruma müdahale etmeden evvel bir müddet izleyerek durumun ciddiyetini anlamaya çalışırız. Ciddiyeti yüksek ise müdahale etme ihtimalimiz artacaktır. Geçtiğimiz günlerde yaşanan üzücü olayda beşerler durumun ciddiyetini değerlendirirken yalnızca bir arbede anı olarak kıymetlendirdikleri için müdahale etme konusunda tereddüte düşmüş olabilirler. O anda kimse birinin öleceğine ihtimal vermemiş olabilir. Kendinizi tehlikede hissettiğiniz anda şayet ortamda az kişi var ise ve siz de durumu önemli bir formda yansıtabiliyorsanız, “lütfen yardım edin” yerine “yardım edin beni öldürecekler” diye bağırabiliyorsanız etraftan yardım alma ihtimaliniz o derecede artacaktır.
Yaşanan bu kahredici olayda sorgulanması gereken öbür bir durum ise, bu olaya maruz kalan çocuğun tüm hayatı boyunca internet ortamında çarçabuk ulaşabileceği imajların bulunmasıdır. Çok üzüldük, neredeyse tüm ülke izledi, insanlık olarak ne hale geldiğimizi gördük. Tamam artık lütfen bu imgeleri kaldıralım. Kaldıralım ki o küçücük kız çocuğunun ömrü boyunca bu manzaralar peşinden gitmesin. Bizler, akıl ve ruh sıhhati profesyonelleri olarak bir yandan o çocuğa yardım etmeye çalışırken bir yandan bu imgelerin yardım gayretlerimizi engellemesine müsaade vermemeliyiz. Hayatınızda yaşadığınız en acı olayın size yedi gün yirmi dört saat boyunca hatırlatıldığını düşünün. Bu türlü bir durumda hayatınıza nasıl geri dönebilirsiniz, kaldığınız yerden nasıl devam edebilirsiniz ki? Beşerler farklı farklı psikolojiler içinde manzaraları izledi ve bir kısmı hala da tekrar tekrar izlemeye, paylaşmaya devam ediyor. Bazıları üzülerek, bazıları empati yaparak, bazıları öfkelenerek, bazıları nefretlerini kusarak kendini tabir etti. Bu türlü olaylar bize toplum olarak nasıl bir ruhsal yapıya sahip olduğumuz hakkında fikirler de veriyor. Yapılan yorumlar ve paylaşımlara baktığımızda hiç azımsanmayacak sayıda insanın inanılmaz seviyede kin ve nefret kustuğunu görüyoruz. Tahammül ve muhakeme yeteneğimiz giderek azalıyor. Artık yargılamıyoruz, yargısız infaz yapıyoruz. Daha da vahim olan bir durum ise acınası bir kitlenin de yaşananları destekliyor olması. İşte tüm bu yaşananlar ve tüm bu niyet karmaşası yalnızca tek bir kişinin aklında bir ömür uzunluğu yer edecek; o küçük kız çocuğunun! Lütfen biraz hassas olalım ve bu imaj, yorum, tartışmaların geleceğe taşınmasına müsaade vermeyelim. Kendimiz için değilse bile o küçük kız çocuğu için yapalım.
