Hastalıkları açığa çıkaran ve devam etmesine neden olan faktörler ile hastalığın seyri ve güzelleşme süreci bayan ve erkeklerde farklılıklar gösterebilmektedir. Bu farklılıklar bir erkek ve bir bayan olarak vücudumuzun cinsiyete has yapısı ve işleyişi üzere biyolojik faktörlerden kaynaklanabildiği üzere bayan ve erkeklere atfedilen roller ve sorumlulukların farklılığı ile de ilgili olabilmektedir.
Aile içi şiddet ve cinsel istismar bayanların kıymetli bir kısmını etkileyen ek gerilim kaynaklarıdır. Çağımızın hala değerli sorunu olan terör, iç savaşlar, afet ve zarurî göçlerden etkilenen insanların büyük çoğunluğunu bayanlar ve çocuklar oluşturmaktadır.
Doğurganlık çağındaki bayanlar için adet döngüleri, gebelik, doğum sonrası, annelik ve menopoza geçiş üzere hem biyolojik hem de toplumsal değişim periyotları, bilhassa hassasiyetlerin arttığı takviyeye daha çok gereksinim hissedilen riskli devirlerdir.
Ruhsal hastalıklardan depresyon, anksiyete ve gerilime bağlı bedensel şikâyetler bayanlarda daha sık ortaya çıkmakta, şiddet ve istismara maruziyet oranlarının yüksekliğine paralel olarak travma sonrası gerilim belirtileri bayanlarda daha yüksek oranda görülmektedir. Öte yandan ruhsal hastalığı olan bir bayana gebeliğe hazırlık, gebelik ve doğum sonrası devirde ayrıcalıklı bir takviye gerekmektedir.
Tüm bu hassasiyetler ve aksilikler bayana sıhhat hizmeti sunarken farklı bir bakışı ve ihtimamı gerektirir. Bu nedenle bayan ruh sıhhatini ayrıyeten ele almakta, ruh sıhhati sorunu olan bayanlara muhtaçlıkları olan farklı takviyesi ve tedaviyi sunmak için uğraş etmekteyiz. Bununla birlikte, yalnızca tedavi evresinde verilen dayanağın kâfi olmadığının şuurundayız. Bu nedenle de hem sıhhat hizmeti sağlayıcıları seviyesinde hem de toplumsal seviyede bu alana dikkat çekerek farkındalık oluşturmaya çalışmaktayız.
Toplumsal seviyede bilhassa anne ruh sıhhati konusunda farkındalık oluşturmak için gayret sarf ediyoruz zira;
Her 5 bayandan 1 tanesi gebelik müddetinde yahut çocuk sahibi olduktan sonraki birinci yıl içerisinde ruh sıhhati ile ilgili bir sorun yaşıyor. Birden fazla bundan kimseye bahsedemiyor ve sessizce acı çekiyor. Bayanların birçok diğerleri ne düşünecek yahut ne yapacak derdiyle neler yaşadıklarını kimseye anlatmıyor. Diğerleri onların zayıf ya da makus anne olduklarını düşünecekler yahut çocuklarını alacaklar diye tasa duyuyorlar. Bu telaşlar muhtaçlıkları olan yardımı ve dayanağı almayı engelliyor.
Gebelik müddetinde ve doğum sonrasında yaşanan anne ruh hastalığı çocukta duygusal, zihinsel, toplumsal ve fizikî gelişimi makus etkilemesi açısından yüksek risk oluşturmaktadır. Bu sorunlar anksiyete, depresyon, dikkat eksikliği, öğrenmede yavaşlama, okulda makûs performans ve hata davranışları ortaya çıkması riskini artırmaktadır. Çocuklar üzerinde olan bu olumsuz tesirler yetişkinlik yaşına kadar sürebilir.
Son 20 yıl içinde gerçekleşen anne intiharlarının birçok önlenebilir anne ölümleridir.
Maalesef, gebeliklerin %20 ila %25’i düşük ya da meyyit doğumla sonuçlanmaktadır. Bunları takiben annede yas belirtileri ortaya çıkabilir. Bu bayanların bir kısmı düşük yada meyyit doğumu takiben doğum sonrası depresyon da yaşayabilmektedir.
İnfertilite tedavisi sürecinde olan ebeveynler de ruhsal takviyeye çok muhtaçlık hisseden şahıslardır. Bununla birlikte, ne yazık ki sürecin süreçlerinin yoğunluğu ile birden fazla sefer ihmal edilmektedirler.
Prematür bir çocuk doğurmak, ya da bebeği yenidoğan ağır bakım ünitesinde uzun bir müddet kalmak da anne ruh sıhhatini olumsuz etkileyebilir.
Tüm bu süreçlerde anne ve babanın etrafındakiler, akrabaları, arkadaşları ne kadar bilgili ve şuurlu olursa yardım arayışı ve uygun bakımın sağlanması da o kadar çabuk ve tesirli olacaktır.
Sağlık hizmeti sunumu bağlamında ise; ülkemizde bayana yönelik hizmetler açısından özel bir uğraş sarf edildiği açıktır. Bilhassa okuryazarlık oranının arttırılması, küçük işletmelerin teşvik edilmesi, erken anneliğin önlenmesi, anne ve bebek vefatları ve doğum oranlarının azaltılması ve sıhhat işçisi ve ailelerin doğum öncesi bakımla ilgili eğitimi üzere hususlarda gelişmeler olmuştur. Kıymetli muvaffakiyetler elde edilmiş olmasına karşın, bayanlar toplum içerisindeki rolleri, durumları ve sıhhat bahisleri ile ilgili meselelerin üstesinden gelebilmeleri için desteklenmeye muhtaçlık duymaktadırlar. Bilhassa hamilelik ve doğumla ilgili ruhsal bozukluklarla daha fazla ilgilenilmesi gerekmektedir.
Diğer ülkelerde bilhassa anne ve bebek ruh sıhhati için sıhhat sisteminde yapılan düzenleme ve yatırımlar bu mevzunun ehemmiyetini göstermektedir: Birçok gelişmiş ülkede gebelik ve doğumla bağlantılı ruhsal bozuklukların tespiti, eğitimi ve tedavisi için aksiyon planları mevcuttur. Bilhassa doğum sonrası depresyon için erken teşhis ve tedavi öncelikli durum kabul edilmiş ve bunlara yönelik programlar başlatılmıştır. Amerika’da doğum sonrası 6.haftada rutin tarama yapılmakta ve bu tarama sigorta geri ödeme kapsamında kıymetlendirilmektedir. İngiltere’de doğum sonrası 4.ayda ebeler tarafından tarama yapılması zaruridir. Amerika’ da 2007 yılında “MOTHERS Act” ismi altında annelere yönelik ruhsal aksiyon planı faaliyete geçirilmiştir. 2007 yılında İngiltere KAÇ kılavuzu doğum öncesi bakım için yönergeler içine depresyonu da dahil etmiştir. Avustralya 2001-2005 yılları ortasında Doğum Sonu Depresyonu Araştırma Programı uygulanmıştır. İsrail Halk Sıhhati Bakanlığı, 2013 Ocak ayından beri Edinburgh Doğum Sonu Depresyon Ölçeğini kullanarak devlet denetiminde hamilelik devirlerinde (yaklaşık 32 haftalık) ve doğum sonrası periyotlarında (yaklaşık 8 haftalık) bütün bayanları taramaktadır.
İngiltere, Fransa, Avusturalya başta olmak üzere dünyanın pek çok ülkesinde anne bebek üniteleri kurulmuş olup bu ünitelerde ruhsal hastalık geçirmekte olan anneler bebeğinden ayrılmak zorunda kalmadan tedavilerini sürdürebilmektedir.
İngiltere hükümeti, 2015 yılı itibariyle, gelecek 5 yıl için, gebelik ve doğum sonrası 1 yıl içerisinde ruhsal hastalığı olan annelerin daha güzel bakıma ulaşabilmesi ismine ayrılan bütçenin £280 milyon olduğu bildirmiştir.
